E prisja karvanin të Kroi i Zanave. Kishte kohë që kisha zënë vend në atë lëndinë të bukur. Herë pas here freskohesha me ujin e ftohët akull të kroit, që ishte në anën perëndimore të lëndinës. Pastaj largohesha buzë greminës duke kundruar rrugën gjarpërore. Asgjë nuk dalloja. I merakosur kthehesha prapë të kroi.
Kisha dëgjuar nga pleqtë se për t’ju bashkangjitur karvanit nuk ishte punë e lehtë. Duhej të ishe i kalitur sepse rrugën e karvanit nuk e dikton moti. Atë nuk e ndalon as dimri e acari, as vapa e thatësira, as shiu e furtuna. Nuk e ndalojnë dot as hajdutët e cubat. Karvani ecë. Vazhdon!
Dita ishte thyer. Rrezet e diellit, pjerrtas binin mbi lëndinë. Kroin e kishte marrë hija. Nuk isha aspak i mërzitur për pritjen e gjatë. Disi kisha një brengë në shpirt! Ca re dyshimi me silleshin vërdallë mbi kokë. Kisha frikë se mos i kishte ndodhur diç e keqe karvanit. Kisha dëgjuar se shumë karvanë e kishin pësuar nga cubat, bile në pikë të ditës. E dija se po ju ranë në gjurmë ata do ta shkatërrojnë karvanin, dhe si gjithnjë në shënjestër të tyre ishte prijësi. Megjithatë unë do të prisja, fundja, nëse ndodhë diç, unë do ta marr vesh nga lajmëtaret.
Pasi u ngrys, mu kujtua se gjatë gjithë ditës nuk kisha ngrënë. Mora strajcën e ushqimeve që ma kishte përgatitur nëna para se të nisesha për rrugë. Ajo, po thuaj nuk kishte fjetur gjithë natën duke gatuar bukën e misrit dhe duke i mbështjellë ushqimet e bylmyeshme që do të mi jepte me vete. Ishte kohë e një skamje të rëndë ndaj kishte vite që ne, nuk kishim mundur të rezervonin ushqime të majshme. Ajo i thyente gishtat duke u sjellë rreth magjes, edhe pse e dinte se ajo e shkretë ishte fare bosh dhe, herë pas here, hapte kapakun me shpresë se do të gjente ndonjë grusht miell të grunjtë në fundin e saj për të gatuar pite. E dëshpëruar e mbyllte prapë. S’ka mbet asnjë fije miell, thoshte e dëshpëruar dhe kthehej nga unë sikur ajo vet të ishte fajtore duke me thënë: Me vjen turp more bir! T’i bashkohesh karvanit e të mos kesh të paktën një drekë ta hani së bashku me shokët, hej e mjera unë, e mjera!
I shtrirë mbi kurriz vështroja kupën e qiellit. Yjet, si një prushanë e madhe xixëllonin të heshtur. Tutje mbi buzët e maleve të thata, kishte nxjerrë faqen hëna e plotë. Rrezet e saj të arta derdheshin mbi lëndinë. Diku thellë, i strukur në zgavrën e tij, dëgjohej hukama e hutinit. Nga kodrinat për rreth dëgjoheshin të lehura qenesh. Kurse lartë nga gryka e Lugut të Madh vinte ulërima e ujqërve. Ulërimë ujqish në verë?! Ishte e mundur, apo me bëjnë veshët? Ulërima përsëritej, por dukej se ishte e shurdhët, e largët, e humbur dhe disi e pa frikshme. Pa mbaruar ajo jehonë, dëgjova një zë që vinte nga larg. Vinte i dallgëzuar, valë-valë duke mbushur me hare lëndinën e bukur dhe lehtë zhdukej tutje në lajthishte. Karvani, mendova dhe vrik u ngrita në këmbë. Po, po! Karvani është. Ai nuk ndalon as natën! Kjo është një natë e bukur, e pa trazuar, ndaj duhet udhëtuar, duhet grabitur sa pa arritur furtuna. Për karvanin furtunë ka në çdo kohë, edhe në verë!…
Kur mugëtira e mëngjesit u teh, dhe yjet regëtonin në të gdhirë, e në kupën e qiellit shndriste fort ylli i karvanit, kënga u përsërit, por tani shumë afër. Këndon prijësi i karvanit, thash me vete. Ia njoh zërin unë. Këtë zë e kanë vetëm prijësit e mëdhenj. O zot, sa bukur këndon!
Sa fort me mundon vetmia, o nënë,
E vatër braktisa një ditë,
Në vendlindje e di është vjeshtë, tani e vonë,
Të presin të korrat e brengat.
Ishin afruar fare pranë. Ishte hera e parë që takohesha në një karvan kaq të madh, kaq të organizuar dhe kaq të pasur. E shikoja prijësin nga afër. Ishte i ri. Kishte shtat të hedhur, e sy skifteri me një shikim të mprehët, por të qeshur dhe të dashur. Me shikoi me admirim, dhe pastaj ngriti dorën e djathtë lartë për t’ju dhënë shenjë të tjerëve që të ndalonin.
„E dija që me prisje! – tha duke zgjatur dorën nga unë, dhe vazhdoi: – ke pritur gjatë?“
Isha i hutuar. Unë do të bëhesha pjesëtar i denjë i karvanit në shtegtimin e tij të gjatë, por që me priste vet prijësi i tij, nuk me kishte shkuar mendja. Unë isha vetëm një pjesë e bishtit të karvanit. Prijësi e dinte për mua, siç e dinte edhe për të gjithë të tjerët që tani më ishin në mesin e karvanit që i printe ai. Ai ishte i njoftuar edhe për ata që do ti ngjiteshin karvanit në ditët e ardhshme. Ai i di të gjitha. Prandaj është edhe prijës. Po nuk qe në gjendje t’ju prij, t’ju ndihmoi, t’ju jap këshilla, pastaj t’i kontrollojë gjymtyrët e karvanit, t’i nuhat rrugët, shtigjet nga duhet të kaloj karvani, pastaj shokët… nuk do t’i kishin thënë prijës!
„Jo, nuk kam pritur gjatë, im zot! – u përgjigja unë qetë.
„Kam dëgjuar se nuk je i vetëm? – tha ai duke vështruar rreth e qark lëndinën e bukur e të mbuluar paq nga rrezet e arta të hënës.
„Tani me vete kam vetëm mushkën time tekanjoze, por të Guri i Gjarprit do të na bashkohen edhe shokët. Ne jemi të papërgatitur për rrugë të gjata e të mundimshme, im zot!
„Gjatë rrugëtimit, edhe më shumë do të kaliteni!“ – tha ai me buzë në gaz.
„Po, im zot. Koha na kalitë!
Prijësin e karvanit e kisha menduar krejt ndryshe, disi të madh, kryelartë, me shikimin e humbur tutje në horizont, me zë të trashë dhe fjalë të shkurtra urdhëruese, të veshur bukur, dhe kaluar! Kisha menduar se kur do t’i shfaqesha unë, ai as që do të me shikonte, por do të jepte shenjë që vartësit e tij të merreshin me mua dhe me mushkën time tekanjoze. Çudi! Ai, ishte i thjeshtë, i qetë, zemërmirë!
U nisëm. Unë isha gati i fundit. Pas meje vinin edhe tjerë, të rinj, që prijësi i karvanit nuk kishte pasur mundësi të takohej me ta. Unë isha i lumtur që me ishte dhënë rasti të jem pjesëtarë i karvanit dhe të merrja pjesë në rrugëtimin e gjatë, që nga ku ishim ne, nuk i shihej fundi rrugëtimit tonë. Prijësi kishte thënë se edhe nëse i ndodhë diç e keqe karvanit, rrugëtimi nuk do të ndalet kurrë deri sa të ndodhemi në cak. Nuk ka rëndësi se cili nga ne do ta ketë fatin të arrijë i pari në oazën e blertë e të bereqetshme, por, lumë si ai që e pret atë ditë! Ajo do të jetë një ditë e bukur, e shndritshme, e bardhë si vet jeta e atyre që do ta përjetojnë! E po, helbete kisha menduar unë! Prijësi e di se ajo është dita më e bukur e njerëzimit, është dita më e lumtur, më e ngrohët dhe më e dashur… o burra, ta ndjekim pas!
Rruga ishte zik zake dhe kalonte nëpër rrëvina malore. Kalonte buzë shkrepave të thepisur e të mprehtë si dhëmbë kuçedre, pastaj gjarpëronte në mes të maleve të dendura që as rrezet e diellit me vite, decenie e shekuj nuk kishin depërtuar dot, dhe prapë dilte nga ato gryka malesh për tu futur buzë lumenjve të turbullt e të shurdhët që, nuk donin t’ia dinin as hapave tanë por as këngës melankolike që e këndonte pa ndërprerje prijësi ynë i shenjtë. Dhe, me këngën e kushtrimit në gojë zbritnim poshtë, tutje, buzë shpellave të mëdha e të frikshme që ashtu, me gryka të hapura që dukeshin si gojë përbindëshi, ta fusnin tmerrin në palcë. Nga thellësia e tyre e errët si nata, dukej se ishin përgatitur me kohë grackat, kurthet, tradhtitë, pabesitë dhe shëmtitë më të mëdha që i njeh bota kundër karvanit tonë!
Prijësi nuk dukej më që këtej. Ishte larguar aq shumë sa vetëm zërin ia dëgjoja kur fliste, jepte ndonjë urdhër, apo kur ia merrte këngës në duet me të vëllanë.
„Shshshsh!… po këndon prijësi! – tha një burrë i çalë që kishte kohë që e shikoja kur kalonte pranë meje. – hidhi hapat qetë e mos bëjë zhurmë! – me tha – dua t’ia dëgjoj fjalët se ç’thotë prijësi ynë. Kënga e tij është kushtrim, me kupton? Kushtrim!“
„Mendon se do të kemi mot të keq?“ – pyeta unë kureshtar.
„Jo vetëm mot të keq, por do të kemi edhe sulme nga cubat, bishat e egra… unë ju trembëm dhelprave. Ato janë tinëzare, të pabesa, dinake!“
„Jo, jo. Pse janë tinëzare unë nuk dyshoj fare. Por, nuk e besoj se ka kaçik dhelpra të matet me prijësin tonë.“
„Hajde kokë hajde! Po ku ke parë ti që dhelpra të kacafytet me luanin? Jo i dashur, as ajo nuk është aq budallaqe. Ajo sulmon ndonjë gjel në fundin e karvanit!… me kupton tani? Ne jemi të lidhur si hallkat e zinxhirit!…“
U drodha i tëri nga fjalët e të çalit. Ishte hera e parë që nga koha që ju kisha bashkangjitur karvanit të dëgjoja fjalë të tilla. Ai fliste nga përvoja e tij e gjatë e të qenit pjesëtar i karvanit. Gjatë peripecive ai kishte humbur këmbën, por nuk ndahej dot nga karvani. Sa njerëz të fortë, mendova!
Kur isha fëmijë, kisha dëgjuar për një sulm kundër karvanit. Ishte sulmuar nga cubat, thoshin. Gjatë përleshjeve karvani ishte shkapërderdhë. Dikush ishte zënë peng, dikush kishte gjetur strehë të njerëzit e fisit, por kishte edhe të tillë që kishin humbur pa gjurmë.
Re të zeza vinin nga veriu. Diku të fshehur prapa shkrepave dëgjohej e venitur uturima e ujqërve. Grykat e shpellave ishin errur edhe më. Uji i përrenjve ishte turbulluar dukshëm. Do të kthjellohet porsa të fillojë rrufeja dhe shtrëngata, tha befas i çali. Sa e çuditshme me ishte dukur ky fenomen. Unë e dija se kur të fillon shtrëngata uji turbullohet edhe më, kurse ky thotë se do të kthjellohet!?… çudi! As zogjtë të fshehur në gem nuk pipëtinin. Dhe duhia po afronte me një erë të lehtë.
„Kjo është era që frynë para breshëri – tha i çali, – Do të kemi furtunë dhe breshër… shshsh!… prapë këndon prijësi i karvanit. Ai të jep zemër. Qëndroni o buuurraaaaa!“ – thirri i çali me sa fuçi që pati. Jehona e zërit të tij u përplas faqeve të malit duke marrë si revansh të tatëpjetën grykave, pllajave, lëndinave, krojeve shpellave duke i shqetësuar edhe zanat e malit! Pas jehonës së zërit të tij prapë vazhdoi kënga e prijësit. Tani ajo vinte e afërt, e dashur, shpresëdhënëse, si kurrë më parë:
Kthehu shpejt m’ke pas thënë
Se brengat m’kan molisur
Të presin shokët dhe një varr nën bli
Porositë e babai tënd.
Ai këndon, thash me vete, dhe shikimin e hodha nga burri i çalë. Zëri i tij e mposhtë furtunën, e mposhtë acarin, i mposhtë ujqit dhëmbëmprehtë dhe dhelprat dinake… dhe ai zë shndërrohet në kushtrim, në ushtimë vigane si e dalë nga dheu duke i trembur cubat… duke i shpërndarë retë e zeza. Sa vjen, dhe ai zë behët më i fortë, më tingëllues, më jehues, më depërtues, duke çarë errësirën e natës dhe duke depërtuar në kohëra. Tani dëgjohet i pastër. Është një zë i dashur, i pritur me shekuj, tamam zë burri, zë prijësi…
Të presin shokët dhe një varr nën bli
Porositë e babai tënd…
(Janar 2001)