Migjeni

Migjeni (pseudonimi i Millosh Gjergj Nikollës) është nga shkrimtarët më të shquar të letërsisë shqiptare. Me një realizëm të thellë, të panjohur deri atëherë në letërsinë tonë, ai pasqyroi jetën e përditshme të shoqërisë shqiptare, sidomos të shtresave të varfëra të qytetit e fshatit, duke demaskuar sistemin e prapambetur shoqëror si dhe fashizmin që po kërcënonte Evropën. Përfaqësuesi më i shquar i realizmit kritik, Migjeni futi në letërsinë tonë me një shkallë shumë të lartë ideoartistike protestën e hapur, ëndërrën për një botë të re dhe optimizmin e thellë.

Migjeni lindi më 23 tetor 1911 në Shkodër, në familjen e një tregtari të vogël, ku shumë shpejt vështirësive ekonomike iu shtuan edhe fatkeqësitë familjare. Kur ishte pesë vjeç, i vdiq nëna, kurse në moshën trembëdhjetëvjeç humbi të atin, e më pas vëllanë e gjyshen me të cilën ai ishte lidhur fort pas vdekjes së nënës. Këto fatkeqësi e bënë Migjenin, që vetiu ishte një natyrë e mbyllur, të tërhiqej nga jeta e moshatarëve të tij. Pasi mbaroi shkollën fillore në Shkodër, ai shkoi për t’i vazhduar mësimet në Tivar dhe më pas përfundoi seminarin teologjik të Manastirit.

Për një të ri me interesa të gjera si Migjeni, jeta e seminarit ishte mbytëse. Nga leximet Migjeni ra në kontakt me ide revolucionare të kohës që zienin në gjithë Evropën.
Në vitin 1932 Migjeni pasi mbaroi seminarin dhe nuk mundi të sigurojë një bursë për të vazhduar studimet e larta, mbeti pa punë deri sa më 1933 u emërua mësues në Vrakë, një fshat afër Shkodrës. Rruga Vrakë-Shkodër, që ai bëntë përditë me biçikletë, ia keqësoi gjendjen shëndetsore. Gjatë kohës që qëndroi në seminar, Migjeni sëmurej shpesh dhe ishte nën kontroll të vazhdueshëm të mjekut, ngase mushkëritë e tij ishin të dobëta dhe rrezikoheshin të prekeshin nga turbekulozi, sëmundja tipike e kohës, nga e cila i vdiq edhe nëna.
Ndërkohë, ai kishte filluar të botonte shkrimet e tij në revisten "Illyria". Në to ndihen përshtypjet e para, reagimi shpirtëror i Migjenit ndaj realitetit të zymtë, ndaj mjerimit, ku ishte zhytur edhe fshati, edhe qyteti shqiptar.

NJË NATË

 

Grue a hyjneshë, e mbështjellun n'errsi të natës,

zbriti nga sfera të panjoftuna ndër odat e mia

dhe u shtrue një fllad, një e kandshme ndjesi,

një heshtje parathanse zemrën don të ma përpijë,

vetëm që ora këndon kangën e thjeshtë të natës

-jo -jo! dhe diku larg dëgjohen tingujt e kangës

Grue a hyjneshë m'erdhi nga gjin' i errsinës...

Që! frymën ia ndjej dhe zemrën që rreh prej fellsinës.

Buzët e njoma të saj,

Syt e zez e të mdhaj

me hamnoni vijash të bindshme

premtojnë një dashni të hijshme

(ashtu dhe akordi i heshtjes

frytin e ambël të marrveshtjes).

Dhe njëmend! At natë vallzuen ndjesit ejona

më një valle dëfryese, pa marrun frymë...

 

 

VETMIA

 

Më plak mërzitja

që vetmiamë sjell;

përbuzja, urrejtja

të gjith sendet m'i mbështjell

që kam shumë anmiq

të liq

në këto sende pa shpirt,

Nuk flasin.

As sy s'kanë.

Po mue më bahet

se aty janë

vetëm që të më plasin

zemrën.

Së paku, të më shajnë:

I mallkuem!

Së paku, të anë tallin:

I uruem!

Së paku, të më këndojnë:

-I yni zot!

Ose të më thonë:

- Jeton kot!

Të flasin, të flasin se fjalë due

në kët vetmi me ndigjue.

Ose të më tregojnë historinë

e tyne, autobiografinë:

ndoshta ty do gjej gjasim

mejeten tcme pa tingllim

që në vetmi po e kaloj -

dhe s'po dij a rroj e s'rroj.

Sendet heshtin. - sa të pamëshirë!

Më bajnë dhe mue të hesht me pahirë,

pse gojë s'kanë

dhe nuk flasin,

aty janë

vetëm të më plasin

zemrën teme që po vuen

dhe në mërzi vetveten truen.

 

 

NËN FLAMUJT E MELANKOLISË

 

Në vendin tonë

kudo valojnë

flamujt e një melankolie

të trishtueshme...

... dhe askush s'mund të thotë

se këtu rron

një popull që ndërton

diçka të re.

Aty këtu në hijet

e flamujve

mund të shifet

një mund, një përpjekje

e madhe përmbi vdekje

për të pjellë diçka të madhe,

për të qitë në dritë një xhind!

Por, (o ironi)

nga ajo përpjekje lind

vetëm një mi.

Dhe kështu kjo komedi

na plas dellin e gazit,

nsa prej marazit

pëlcasim.

Në prakun e çdo banese

ku ka ndoj shenj jetese

valon nga një flamur

melankolie të trishtueshme.

 

 

MBAS TRYEZËS

Një grupit

 

Kështu ne të rinjve na kalon nata:

Pranë tryezës meremer-falso, me gotë të plotë a boshe,

me kujdes të madh ndejun (si e lyp dans-edukata),

të ngrehun, të ngrimë, të stolisun

e ftyrash të qindisun

me pudër, karmin... jo? - por me përshtypje të mirë

që na e sjell zojusha e bukur dhe me hir

tu' na buzqeshë ambël, buzësh të kuqe si gjaku,

nsa gjit' i majen, dridhen - ftyra kuqet, zbehet...

e në secilin prej nesh në fund ka një shpresë këndedhet

dhe na shtrëngon laku...

- Qashtu ndejë, tu' e vrejtun, çojmë biseda të ndryshme

serioze, t'urta, por ma shpesh të dyshueshme,

me gjuhë të bukur, të zgjedhun, mbi ngjarje të ra flasim

e prej një dëshirës pa mshirë të gjithë pëlsasim.

Ngushllim! - se zonjusha na i din mirëi hallet,

prandej aq me andje, bukur, kërcen vallet.

Jonet muzikore derdhen, rrkaj derdhen,

lëmojnë ata që në valle sjellen, në hare sjellen,

lëmojnë tryezën, gotat, veshjet tona, ndjenjat

e fantazis sonë, i hapen ylber-velat...

Por befas, të njëjones së panjoftun tingllimi,

së cilës asht te hyu i bukuris trillimi,

krahnorët n'i përkdheli dhe n'i piskoi zemrat,

gjatë korrizit të thennët zbresin fill te themr;

- Qashtu vuejmë, dëfrejmë...

Jetën adhurojmë,

nsa drita shkëlqejnë

zojushën shikojmë

dhe n'andrrim vallzojmë...

Rishtas, me plot dashje, vallet ndiqen, ndiqen

Vash e djalë përputhen

mbrend dy zemra digjen,

por me u puthë - nuk puthen!

 

 

BALADË QYTETSE

 

Mbramë

qiella dhe hyjt e vramë

një ngjarje të trishtueme panë:

Hije... jo! - por një grue

me ftyrë të zbetë edhe me sy

të zez si jeta e saj,

me buzën të vyshkuna në vaj,

me plagë në gjoks e stolisun

me veshje dhe me shpirt të grisun,

me hije grueje,

një kens këso bote,

një fantom uje

vallzonte valle në rrugë të madhe.

Dy hapa para, dy hapa mbrapa

me kambë të zbathun,

me zemër të plasun.

Dy hapa djathtas, dy hapa majtas,

me flokë të thime,

me ndjesi të ngrime.

(Dikur,

kur gjit' e saj me kreni

shpërtheheshin n'aromë,

kur ish e njomë -

atëherë e dashunojshin shum zotni.

E sot?)

Jeta e saj asht kjo vall' e çmendun

në rrugat e qytetit tonë,

një jetën e fikun, një jetë e shterun,

shpin i molisun, zemër e therun,

një za vorri, një jehonë

që vallzon natën vonë

nëpër rrugat e qytetit tonë.

 

 

MELODI E KËPUTUN

 

Melodi e këputun - lot i kjartë nga syni

i një grues së dashun...

andje e përplasun,

xhevahir i tretun,

një andërr e shkelun,

buzë e paputhun

në melodin e këputun.

Nga vaji i heshtun

shkunden supat e zhveshun,

verbojnë nga zbardhimi...

e ther, ther hidhnimi

për çasteet e rrëshqitun,

për fatin e ikun,

për gëzimin e humbun

në melodin e këputun.

Brrylat ndër gjujë të mpshtetun,
ftyrë në shplakë e fundosun:

Qan grueja e pikllueme

me zemër të piskueme

(një kitarë e gjymtun,

za kange i mbytun

në buzë nga dhimb' e puthun

në melodin e këputun).

Hesht njeriu pran grues

që qan e turpnueme...

syni i venitet

në të loti vërvitet,

diçka nxjerr nga xhepi

grues ia lë - dhe së shpejti

e len gruen e humbun

në melodin e këputun.

Por kur vjen ndoj tjetër,

epshi kapërthehet,

gjaqet turbullohen,

përzihen, përvlohen,

çohen peshë, tërbohen

... e vetëm ndëgjohen

ahtët e molisun

në melodin e grisun.

 

 

FRYMËZIM i PAFAT

 

Frymzim' i em i pafat,

që vjen e më djeg mu në gji,

për kë po më flet? për kë të shkruej?

përse po më ban që kaq të vuej?

pse vjen e më djeg mu në gji,

frymzim' i em i pafat?

 

Për të gjorët? për ata që nuk kanë dritë?

0 frymzim' i em i ngratë,

mjaft me plagë që s'kan shërim,

leni të dergjen në mjerim,

Njerzit s'duen ma trishtim,

botës s'ia kande atë kangë të thatë,

thot se mjell një farë të idhtë.

 

Far' e idhtë... far' e idhë...

- 0 njerz të bimë nga far' e ambël!

Frigë të mos keni, pse një kangë

mund t'ju theri në ndjesi,

t'ju kujtojnë zemrën në gji

në ndërgjegje dhe një dangë...

porju t'ju bajë edhe ma zi.

 

Frymzim' i em i pafat!

Shporru ktej! Nuk të due!

S'i due hovet tueja të nalta,

as fluturimet... Nëpër balta...

të ditve tona të shklas un due

rrokë me njerzit që rrok nata.

 

 

KANGET E PAKENDUEME

 

Thellë në veten teme flejnë kangët e pakëndueme

të cilat ende vuejtja as gëzimi s'i nxori,

të cilat flejnë e presin një ditë ma të lumnueme

me shpërthye, m'u këndue pa frigë e pa zori.

 

Thelltë në veten teme kangët e miajesin...

e unë jam vullkani që fle i fashitun,

por kur t'i vijë dita të gjitha ka me i qitun

në një mijë ngjyra të bukra që nuk vdesin.

 

Por a do të vijë dita kangët me u zgjue?

Apo ndoshta shekujt me ne prap po tallen?

Jo! Jo! Se liria filloi me lulzue

dhe e ndjej nga Dielli (alegorik) valën.

 

0 kangët që fleni reliktet e mia

q'ende s'keni prekun as një zemër të huej,

vetëm unë me ju po kënaqem si fëmia

unë- djepi juej; ndoshta vorri juej.

 

 

KANGA E DHIMBËS KRENARE

 

0 dhimbë krenare e shpirtit që vuen

dhe shpërthen ndër vargjet e lira...

A deshte, vall, për t'u ngushlluem

tu' e stolisë botën me xhevahira?

 

0 dhimbë krenare ndër vargjet e lira,

që kumbojnë me tinguj të sinqertë...

Vall, a do të prekish kënd ndër ndijesina?

Apo do vdesish si vdes gjethi në vjeshtë?

 

0 kangë e dejë e dhimbës krenare...

Mos pusho kurr! Por bashkë me vaje,

si dy binjakë këndoni mjerimin -

se koha do t'ju bijë ngushllimin.