Nga Rrahim Sadiku
Universi poetik
si amë e yjelindjeve
Prend Buzhala “Ҫaste lirike”, poezi, (vëllimi i parë), 1-90, 1 janar 2014 – 31 mars 2014, Prishtina PRESS, 2014, Prishtinë
Më bëhet se me librin “Ҫaste lirike” (vëllimi i parë) Prend Buzhala, si askush tjetër para tij, e ka plotësuar atë thënien profetike e gjithënjerëzore të Petrarkës: “Paqe nuk gjej e luftë s’kam për të bër.”. E themi këtë me bindje, sepse poeti nuk ka si të jetë i qetë brenda një realiteti aspak premtues, brenda një universi të pafund krijues e një shpirti që prehjen e gjen duke punuar e menduar për të tjerët. Në këtë paqetësi zgjidhja nuk është lufta, qoftë edhe ajo fiktive, por mendja kreative. Artistikisht arrijmë të vendosemi në botën e mendjes. Aty poeti na njeh me këtë mendje që sheh përtej territ, që shpalos palët më të fshehta të shpirtërores, ku takohemi me dashurinë, sa tokësore aq edhe hyjnore, me synimin për të na e sjellë sa më afër diellin e jetës, tek i cili burojnë, të ndërlidhura me të domosdoshmën e të padukshmën, të gjitha mbarësitë e të këqijat, të gjitha të mundshmet e të pamundshmet, të gjithja kërkesat e shpresat për të qenë vetja në kohë e në hapësirë, sepse: “Aty merr pjesë krejt universi: uroje këtë amë të yjelindjeve.” (f.11)
Duke i lexuar këto poezi të Prend Buzhalës, që anojnë mjaft drejt prozës poetike e eseut filozofik-meditativ, fillojmë e ndjejmë, mendojmë e filozofojmë bashkë me autorin dhe nga ne sikur mërgon e zakonshmja. Bëhemi një me krijimet që janë të dhuruara para nesh si inspirime ditore e si përvojë e madhe jetësore, si pasuri diturore e si ҫaste përndezjesh frymëzyese poetike. Nisim e hyjmë gradualisht në një unvers poetik me shumë grishje, me shumë etje e synime për ndjerë, gjetur e parë një botë ndryshe. Janë këto ndryshime vazhdimisht të kapura etheve të krijimit e të realizuara plot ankth e fuqi poetike, brenda të cilave oshëtinë fuqia e mendjes dhe urtësia e arsyes. Jetojmë e ndjejmë brenda vargjeve, nëpër të cilat endemi me ashkun e shpirtit kërkues dhe të etjes për botën e idealeve. Kjo botë e idealeve, ku shpesh mungon plotësisht idealja, bëhet arë ku mbin fara e paqetësisë, e ambientit jetik, që krijohet me fuqinë e pafund të fjalës e me mallin për ikjen e mundësive. Nga kjo ikje e nga ky mall dalin të gjitha ato shpërthime spektrore e magjike, që mbajnë emrin e përbashkët, në shikim të parë krejt të zakonshëm “ҫaste lirike”, po që nisin e na shoqërojnë mandej pandalshëm e pashkëputshëm. Janë këto krijime përmes të cilave hyn në botë e thellë të mendimit, të imagjinimit e të frymëzimit, duke u përballur me aspektin kohë, me dukurinë hapësirë dhe me fenomenin njeri. Na bëhen kështu tri rrugë të ndryshme që dërgojnë drejt një qëllimi: lulëzimin e shpirtërore dhe shërimin brendisë së njeriut, ndjekjen e shpirtit të lig e të krimit dhe hedhjen në veprim të mbarësisë, dashurisë, respektit e hynores. Reliasht, krijimet e kësaj përmbledhje kërkojnë mundësi të lidhjes së ngushtë midis njerëzores dhe hyjnores. Kjo lidhje duket në horizontin ylberor poetik si një realitet i ri, tejet i nevojshëm për njeriun e kësaj toke dhe për njerëzimin në përgjithësi. Por, mu këtu poeti përballet me luftën e pandalshme e tejet të vjetër, e cila daton që nga krijimi i universit, me luftën midis dritës e errësirës, midis të mirës e të keqës. Kudo takojmë besimin e patundur të Prendit se do të ngadhnjejnë drita dhe e mira. Por, nënteksti i krijimeve na flet se kjo ndodh vështirë, sepse: “Shpeshherë të ndodh të mbytesh së brendshmi ta shpëtosh shpirtin.” (f.90) Dhe kjo mbetet e vazhdueshmja e poetizimit të veҫantë, e thellësisë së dellit të rrallë të kapjes së madhështive e ngjitjes majave dhe të mendjes që nuk lodhet nga shumësia dhe kontradiktatg e mendimeve e ndeshjkeve me mundimet e dukshme dhe të padukshme. Në këto kontradikta Prendi e kërkon thelbin e shpirtërores dhe njerëzores, të cilat maten me lartësinë dhe thellësinë e shpirtit, duke ushqyer më sublimen, duke ndezur qirinj shprese për kombin e njerëzimin e duke ngrehur deri në pakufi mendjen e hyjnishme.
Prend Buzhala në këto krijime është kërkues, më shumë se kërkues, është ngulitës i besimit. Kërkues ndaj vetes e në vete, ai, në radhë të parë, është kërkues ndaj botës që e rrethon dhe ndaj shpirtit që nuk e lë të qetë. Në këtë paqetësi del paqartësia dhe e pakuptimta e botës që ushqen bukurinë e shëtinë, që na rrethon me aureolën e Hyjit e me praninë e djallit; që na vë përballë e njerëzores që mungon e mendjes që devijon. Në këtë dualitet të vrapon tutje dhe shumëdimensionalitet që nuk përthekohet lehtë ndalemi e sikur pyesim veten, përmes poetit: pse janë kështu, të pafund, të pakuptueshëme të padeshifrueshëm njeriu e mendimi. Dalim pastaj tek meditimi i vazhdueshëm e tek shpalimi i mbamendjes dhe ushqimi që na vjen nga ajo që gjatë viteve e shekujve është krijuar si traditë kombëtare e njerëzore. Vazhdojmë kështu ecjen në rrugët e mundimit e mospajtimit e të ligën, që shkon deri tek shkrirja e konceptit kohë dhe dalim në pafundësinë hapësirë, ku përballja me fizikën si të dukshme dhe metafizikën si të dëshirueshme. Gërshetimi i epikës e lirikës, janë zgjidhje e qëlluar, madje parë me syrin e mendjen e poetit, edhe të domosdoshme, për të ardhur deri te refleksioni meditativ, deri tek nënvetëdija e deri tek kërkimi i rrugës aq të shkurtër e pafundësisht të gjatë, për të arritur deri te vetja. Kjo vete reflekton edhe vetat tjera si pasuri e mendimit biblik për jetën, besimin e hyjnoren, që na vijnë si simbolikë biblike e si pasuri jetësore, për të shkuar tutje që të arrihet lidhja e gjithë kësaj me kombëtaren, me universalen e me rrjedhat e përgjithshme historike. Këto rrjedha poetizohen e mbarështrohen si specifika të së bukurës, si dukuri jetësore e si abstragim artistik e si vlerë estetike, të kapura në vargje me shpirtërorzen, me urtësinë dhe me etjeve e pafundëta njerëzore. Takohemi shpesh me njeriun si bari, si urtësi e si mundësi e ruajtjes së vlerave më njerëzore, për të mos lejuar të bëhet e pranishme mendja e humbur, që të mos merret me ne shpirti i prishur e të ndjejmë kudo klithmën e dashur me shekuj: njerëzorja dominon. Është mu ky dominim i nevojshëm që njeriut i mundëson ikjen nga absurdi dhe i krijon lidhje e besimit në të pavdekshmën, në hyjnoren e arritjen në bekimin e përjetshëm. Por, kjo hyjnore e ky bekim sikur nuk janë lumturi e synim për të gjithë dhe në horizontin krijues kërleshen e përleshen pandalshëm lufta e paqja, përparimtarja e anakronikja, e bukura dhe e liga. Na lindin kështu pamje të bujshme arenash ku krijohet historia e ndodh tragjedia; ku komikja pëqesh shpesh idhshëm realitetin e ku dramatika nis e shpalos ngjarje të përgjakshme,veshur me petkun e madhështisë, fitores, krenarisë. Ky petk, që shpesh fsheh nën vete mashtrimin e thikën vrastare, ka nevojë të domosdoshme për fjalën e bukur dhe pashën e saj. Sepse “në fillim ishte fjala” dhe ajo u madhështua me ligjërimin poetik e i dha rrugë mendimit imagjinativ, mundësisë për të ndjerë e krijuar një botë ku shpirti e mendja kanë mundësi të jenë dashuri e lumturi. Jetojmë mandej në një universi krijues; bëhemi pjesë e pandashme e një universi plot kontradikta, që na del si thirrje për njohje, si pafundësi e mundësi për të parë të panjohurën e për të jetuar shumë ҫaste edhe me hyjnoren, e cila në atë mes,na largon nga mendimet e liga e nga pësime, ku. “Kërkimtari shndërrohet në qenie që shtegëton nëpër kohë e mbikohësi.” (f.18)
Prend Buzhala nuk na ballafaqon me mendime retorike atdhedashurie e patriotizmi, edhe pse dendur, pothuaj në secilin krijim të kë tij libri, trajton temën kombëtare. Ky trajtim është në rrjedhë të krijimit, në funksion të ndjenjës e në shërbim të qëllimit poetik. Ai krenohet me lashtësinë tonë, me rrënjet tona, me sakrificat tona të pafund, po realiteti nuk e ushqen të shkuarën, miti nuk e arsyeton plogështinë e kohës. Sepse ai ballafaqohet shpesh me të ligën, me degjenerimin, me ikjen nga e mira dhe sheh kahmos lidhjen me të keqen. Kjo nuk premton të ardhme të dëshiruar e të ëndërruar me vite e shekuj, kur i thot të ligës: “Ti hapëron nëpër ilirishtet e mia, nëpër Arbdhe e Shqipdhe” (f.62) Ky hapërim rëndon padurueshëm, shemb shenjtërinë, luan me varret e të parëve dhe mundohet të zhduk gjurmët, të mohojë dëshmitë. Kjo përballje me realitetin e hidhur e kjo ikje nga e zakonshmja e grishin ëndrrën poetike, e krijojnë një botë ku e zakonshma nuk ka vend e ku poetikja orienton të jetuarit, po e gjitha zgjat si ҫast, për t’u kthyer përsëri te përditshmëria, ku shpirti vuan e mendja kërkon dhe poeti na rrëfen: “mbetem eng” (f.19) Dalim përsëri tek mërgimi shpirtëror e tek tëhuajësimi intelektual, kur sfidohet mendja kreative e kur truri i vyshkur ngulit mentalitet. Poeti e lufton dhe sfidon këtë me universin krijues, që jo rrallë na vjen si klithmë dëshpërimi e si dëshmi besimi se do të dëgjohet zëri i arsyes; si thirrje për njohje, si pafundësi kërkimi dhe si hyjnore, që shpresën e mundësinë e shpëtimit i ka në atë mes: “Kërkimtari shndërrohet në qenie që shtegëton nëpër kohë e mbikohësi.” (f.18) Në këtë kohë e mbikohësi njeriu bashkëkohor bart padukshëm peshën e kryqit të pamerituar, shpesh edhe pa e ditur këtë. Kryqi si simbol i flijimit dhe rilindjes shpirtërore e morale, na shpie deri te Dëshmia si rrugë e trasuar ndodhive biblike e jetësore, ku njeriu i zakonshëm duhet të përballet me amplitudat e shpirtit, kur shpëtimi shpesh kërkohet te Pergamena dhe tek fjalori biblik. Kur frymëzimi poetik shtrihet mbi këtë fushë, tek poeti zgjërohet e dritësohet delli estetik pa estetizime, poetika e arritjeve të rralla dhe nga dendësia e nëntekstit, që jep impulse të pafundëta për të ndjerë e përjetuar. Dalim kështu te vizioni për ardhmërinë, tek shpresa e besimit në dashurinë, tek nevoja për të dashur më shumë njerinë. Dhe poeti beson se të gjitha këto janë të mundshme e të arritshme, duke embajtur Hyjin si simbol, si besim, si vazhdimësi, si mësim e si ndjenjë e mendimit e si kuptim të shpirtit. Dhe Hyji është kudo ku mbahet njerëzisht e qëndrueshme, e hapur dhe mikpritëse Porta e shtëpisë dhe ku endet e pranueshme fryma e shenjtë.
Prend Buzhala na mundëson të shohim nga afër dhe nga thellë portretizimin estetik e eseistik të ndjenjës dhe mbizotërimin e mendjes krijuese. Këtë e arrin duke na ofruar atmosferë mitike, fenomene letrare me thellësi homerike, gjëmime që sikur vijnë nga kohët kreshnike dhe duke ua vënë përballë të gjitha këtyre urtësinë biblike. Kjo urt përballë si t përballë m përballë son: “Përpara ke një pasqyrë të errët dhe pyet veten: kush je (f.39) Autori nganjëherë kalon te gjuha e thjeshtë, rutinore e përditësore, duke mos harruar asnjëherë se kjo botë është përplot “Thirrma gjakimesh.” (f.13) Abstragimi poetik shpesh na ngre tejet lart, po edhe na shtrin përballë mu pranë të zakonshmes: “Stepesh: si nuk mund të arrish asnjëherë tek majat e buzëqeshjes së një fëmije.” (f.q15), për të dale te një betejë e bashkëveprim i gjatë midis të gjallëve dhe të vdekurëve (f.39) Të gjitha këto shumësi gjetjesh poetike e dituri të thëna me mjeshtri, na bëjnë të mendojmë më thellë e më ndjeshë, për etikën e fjalës dhe peshën e mendimit; na krijojnë munësi për të ikur nga urrejtjet e për ta thelluar dashurinë; për të marrë mësime nga Golgota e nga Rozafa e për të ndjerë sa më thellë krismën e welësitme të cilin na hapen dyert e jetës. Na vjen faqeve vijuese të librit njerëzimi si një vazhdimësi dhe si një plagë e krfenari, shoqëruar edhe me figurat mitike, me ato biblike e me ato kombëtare,që në këto krijime na vijnë si të njëzuara: Adami e Eva, Hadi, Kallnori, Gjergj Kastrioti... Megjithatë, poeti sikur mbetet vazhdimisht i pangushëlluar, morali prej njeriu e prej poeti nuk e lë të kënaqet me arritjet e frmëzimet e veta dhe ai, edhe pse nuk e thot, të lë të kuptosh se në këtë botë dhembja ishte dhe mbeti doracak i pakalueshëm, ku zhgënjimi shpeshherë vret shpirtin e ku të zënë pritë e nuk të lëshojnë rrugë pezmi, pesimizmi e dëshpërimi. As idealizmi e as figurat e ndritshme nuk ngushëllojnë e nuk mbushin dot zbrazëtitë që hap përditshmëria e vrazhdët, njerëzit shpirtprishur e të nënshtruar; nuk mbyllin dot as vërragët që hapin vërshimet nga bota që na sundoi e që do të na robërojë përsëri, nga ajo botë që ka zezuar botën e do të na zezojë edhe ne. Vijmë pastaj tek lutjet për shpëtim, tek shpresa e ikjes nga pikëllimi dhe nga frika se zeza mund të dominojë. Poeti këshillon që të mendohet më shpesh për pendim, nga mëkatarët, duke u thëvë se pendesa është vlerë dhe një nga thesaret e mirësive njerëzore:
“Kjo prekje është besimi yt. Më i fortë se religjionet, njerëzit dhe Hyji” (f.58) Gjithnjë Hyji na del në moment vendimtare, duke na kujtuar se nga ai kanë fillin hiri e zjarri,besimet ilire, lutjet, urimet,të cilat nuk do të lejojnë të ketë: “Sosje. Fjalësosje e dritësosje” (f. 64) Dhe:
“Lutju kësaj dite, hidh përsipër vetes mbulesën e saj pa njollë, virgjine.
Ja, edhe pak arrin tek Bregu i përjetshëm, me vete ke mburojën e tij.
Dërgoje, si mblatë, një Tufë të amshueshme, të padallueshme nga syri njerëzor.
Është thjeshtë një Tufë Dashurie, me kokrrat e arta të shpirit.
E lutesh: më drejto kah duhet, o mik, më fshih me sekretin e mendimeve tua.
Ja, gati ke arritur te ai Breg i Përjetshëm, ta kremtosh Ditë e Amshueshme.” (f.173)
Nga këto që thamë deri tashti, shohim se libri poetik “Ҫaste lirike” (vëllimi i parë) i Prend Buzhalës është,nga shumë aspekte, risimtar në letrat shqipe, me figuracion tejet të pasur e domethënës dhe me shtrirje të gjatë kohore e hapsinore. Është libër që pasuron mendjet e freskon shpirtin, prandaj leximi i tij dhe bashkëndijimi me të bëhen vlerë dhe pasuri e pamatë.
