Ismail Qemali: Kujt i takon vendi? Njëri nga delegatët që morën pjesë në shpalljen e Pavarësisë, iu drejtua Ismail Qemalit:- Më duket s'e ka vendin aty Luigj Gurakuqi, në krye të dhjetë-pesëmbëdhjetë mësuesve dhe të tri katër shkollave. Ai duhet të ishte së paku ministër i Luftës. Ismail Qemali, duke qeshur, iu përgjigj: - Luigj Gurakuqi, në krye të gjeneralëve të tij arsimtarë, do të luftojë kundër armikut më të tmerrshëm e më të rrezikshëm të popullit tonë qe tash sa shekuj është ulur këmbëkryq në vatrat tona; kundër errësirës dhe padijes. Sepse duhet ta dish, mik i dashur, se një komb pa dije e arsim është gjysëm i lirë. Pra, jo ministër po kryeministër të luftës e kemi zgjedhur Gurakuqin. Më thuaj tani, kujt nga ne, përveç atij, i takonte ky vend? Mos kini frikë, zotëri… Pas shpalljes së Pavarsisë, më 1912, një gazetar anglez e pyeti Heroin e Popullit Ismail Qemali: - Si do t'i bashkoni në një shtet katolikët e Veriut me myslimanët e Shqipërisë së Mesme me ortodoksët e Jugut? Dhe Ismail Qemali ia priti: - Mos kini frikë, zotëri. Ata janë bashkuar e bërë njësh prej kohësh, përmes kultit të të njëjtit atdhe, të cilin e kanë në zemër prej shekujsh përpara se t'i sillnin të huajt këto besime! Shqipërinë e përfaqësojnë shqiptarët Në qershor të vitit 1878, para kryeministrit britanik, lordit Bikonsfild, u paraqit përfaqsuesi shqiptar me memorandumin e nënshkruar nga 500 vetë patriotë të Veriut. - Ç'është kjo Shqipëri? Atë e përfaqëson qeveria osmane. - Jo, zotëri, - i tha ai. - Shqipëria nuk mund të përfaqësohet nga qeveria osmane, por nga vetë shqiptarët. Ne nuk jemi as duam të jemi osmanllinj, por do të luftojmë me të gjitha forcat kundër cilitdo që do të kërkonte të na mbante në robëri. Ne duam të jemi vetëm shqiptarë. - Këto fjalë i thua ti? - Jo, këto i ke të shkruara këtu në memorandumin që të dorëzoj… Ne nuk jemi kokëfortë! Kur delegacioni shqiptar shkoi në Londër për t'i paraqitur ministrit të jashtëm anglez lordit Grei kërkesat e drejta të popullit shqiptar, ky i fundit i tha Ismail Qemalit: - Ju shqiptarët jeni shumë kokëfortë dhe kërkoni me çdo kusht të përmbushni kërkesat tuaja. - Në qoftë se ju e quani kokëfortësi mbrojtjen e atdheut, të tërësisë tokësore dhe të drejtave të popullit, bir i të cilit je, pa u tutur nga askush, - atëherë dijeni, se këtë kokëfortësi shqiptari e ka pasur, e ka dhe do ta ketë sa të jetë bota. Patrioti Ismail Qemali thoshte: "Unë shpresën nuk e kam te bejlerët e te arhondët që kërkojnë të fitojnë princllëke. Shpresa ime është në të zotët e opingave, të cilët janë të zotët e vërtetë të Shqipërisë". Po ti, përse fut hundët në punët tona? Kur kryeministri i qeverisë osmane mori vesh se më 28 Nëntor 1912 shqiptarët kishin shpallur pavarësinë e Shqipërisë dhe shkëputjen e saj nga osmanllinjtë, i dërgoi këtë telegram kërcënues Ismail Qemalit: - Me ç'të drejtë guxove të shpallësh pavarësinë e Shqipërisë? Dhe Ismail Qemali, pa vonuar, ia ktheu përgjigjen: - Po ti, me ç'të drejtë guxon të fusësh hundët në punët tona? Isa Boletini Ismail Qemali kur vajti në Londër për t'u takuar me Kryeministrin e Anglisë, e shoqëronte Isa Buletini. Isa Buletini në brez kishte vënë dy kobure. Mirëpo, kështu të armatosur nuk e linin të hynte në kryeministri dhe bënë fjalë me të. Ismail Qemali i bëri me shenjë të dorëzonte armët. Këtë punë e mori vesh edhe kryeministri e, në bisedim e sipër, si me të qeshur i tha Isa Buletinit: - Sido që të jetë e çarmatosëm edhe shqiptarin. - Shqiptarët s'ka burrë t'i çarmatosë - u përgjigj Isa Buletini dhe nxori koburen tjetër që kishte fshehur. Flamuri është i shqiptarëve Kur Isa Boletini po kalonte nëpër Myzeqe, në krye të trimave të tij kosovarë, për të ardhur në Vlorë më 28 nëntor 1912, një lajmëtar i doli përpara dhe i tha: - Baca Isa, Ismail Qemali po ju pret. Ai e ngriti flamurin e Shqipërisë në Vlorë. Dhe Isai, mendueshëm, iu përgjigj: - Jo vetëm të Shqipërisë, more bir, por flamurin e të gjithë shqiptarëve kudo e nën këdo që të ndodhen. Ai është flamuri i të gjithë atyre që flasin shqip e kanë në dej gjak shqiptari. Dhe këtë do ta ruajnë e do ta mbajnë gjithmonë kudo që të ndodhen. Të pret me muzikë e të vret me thikë I dërguari i Stambollit i shkoi në shtëpi Isa Boletinit dhe e pyeti përse nuk doli ta priste Sulltan Reshatin kur ai erdhi në Kosovë në korrik të vitit 1911. - Nuk mund të vija se ju më kërkuat të dorëzoja armët! - Pse, nuk u zure besë fjalëve të sulltanit? - Unë i zë besë vetëm grykës së pushkës që mbaj me vete. Sulltanët të kanë pritur gjithmonë me muzikë e të kanë vrarë pas shpine me thikë. Nuk u bie në gjunjë as për kryet e nëntë djemve Një ditë të bukur korriku të vitit 1908, kur dy djemtë e Isa Boletinit po ktheheshin në Shqipëri nga Stambolli, xhonturqit ia mbajtën peng, sepse Isai nuk kishte pranuar të shkruhej anëtar i xhemijetit. Ata e kërcënuan Isanë duke i dërguar lajmin: ose të zbriste në Mitrovicë e të shkruhej anëtar i xhemijetit, ose nuk do t'i shihte kurrë djemtë e tij. Dhe Isa Boletini u dha këtë përgjigje: - A, kaq për zemërpakët më mbani sa t'u bie në gjunjë për kryet e dy djemve të mi? Jo, unë nuk bie në gjunjë as për kryet e nëntë djemëve të mi…
Sidoqoftë detyra e tij është e një shërbëtori Një ditë Isa Boletini u nis tek bashqatipi i Sulltanit për të protestuar kundër ndjekjeve politike që i bëheshin popullit kosovar. Portjeri, Halil-aga, të cilit edhe ministrat ia kishin frikën dhe i bënin komplimente, kur Isai deshi të hynte brenda i tha në mënyrë kategorike: - Është e ndaluar! Kur Isai u nis drejt derës Halil-aga e kapi për krahu. Atëherë Isai e kapi nga mesi dhe e rrokullisi tatëpjetë shkallëve. Natyrisht u dëgjua shamata dhe dolën të gjithë nga zyrat, me bashqatipin në krye dhe panë Halil-agën në fund të shkallëve. Isai, si pa të keq, hyri në zyrën e bashqatipit. - E këshilloni shërbëtorin që t'i dallojë njerëzit, - i tha. - Nuk është shërbëtor, por njeri me gradë të lartë që kryen detyrën e portjerit. - Sidoqoftë detyra e tij është e një shërbëtori - ia preu Isai. Nuk i dorëzoj mysafirët e shtëpisë sime Nga fundi i vitit 1903, dy rekrutë të krahinës së Mitrovicës patën ikur nga Shani i Bagdatit në Stamboll. Me të zbritur në një lagje të Stambollit, ata pyetën dhe gjetën shtëpinë e Isait, e cila gjendej nën vëzhgimin e policisë së Sulltanit. Kështu policia e mori vesh ku ishin strehuar dy rekrutët që kishin braktisur shërbimin ushtarak. Ajo kërkoi dorëzimin e tyre. - Më kanë ra në shtëpi dhe janë të lodhur. Janë të njohurit e mi dhe, kur të çlodhen, do të merremi vesh - u tha ai policëve. Pas një jave shkoi vetë komandanti i policisë Hasan Pasha. Ai i kërkoi Isait dy rekrutët për t'u gjykuar nga Ministria e Luftës. - Ju duhet t'i kishit zënë kur rekrutët u nisën nga Shani në Stamboll, tani është turp për ju që i kërkoni dhe turp për mua që t'i dorëzoj. Për ngjarjen u njoftua Sulltan Hamiti. Ai me një letër urdhëroi të dorëzoheshin të dy rekrutët. Isai iu përgjigj: - Djelmoshat janë bij të bjeshkës së Kosovës që nuk e durojnë dot vapën arabike dhe më parë të më vijë vdekja mua se sa të dorëzoj mysafirët e shtëpisë sime. Rrapo Hekali: Një qind herë më mirë se ju Bejlerët e Jugut, të shqetësuar nga luftrat e Rrapo Hekalit, i thanë njëherë: - Pa na thuaj, ore, si do të qeveriset vendi me një tufë leckamanësh që ke grumbulluar rreth vetes? - Njëqind herë më mirë se ç'e qeveris Sulltani me një tufë kusarësh, maskarenjsh si ju - ua përplasi në fytyrë përgjigjen Rrapo Hekali. Shtjefën Gjeçovi: Gjuha e kombi shqiptar nuk vriten… Një natë para se shovinistët serbë t'i zinin pusi dhe ta vrisnin pabesisht mësuesin Shtjefën Gjeçovi, ai i mblodhi nxënësit në shkollën e tij, në fshatin Zym të Prizrenit dhe u përsëriti, si gjithmonë pas çdo mësimi, këto fjalë: "Shqypnia asht vendi ku kena le e na jena vetëm shqiptarë. Gjuha jonë asht shqypja. Këto mos i harroni kurrë, fëmijë të dashur". Dhe atë mbrëmje, kur do të kthehej për në shtëpi, rojtari i shkollës i tha: - Ruaju, zotni Shtjefën. Armiqtë të kanë vu në shenjë e nuk e durojnë këtë shkollë shqipe! - Ani ç'ka!, - u përgjegj duke qeshur Gjeçovi - Mua edhe mund të më vrasin, por gjuhën dhe kombin shqiptar nuk do të mund t'i vrasin kurrë… Shahin Kolonja: Edhe këtë e dimë… Shahin Kolonjën, publiçistin e shquar e demokrat, në kohën kur ai drejtonte gazetën "Drita" të Sofjes, e pyeti një personalitet i vendit. - A e dini se Shqipëria ka shumë armiq dhe se ju do ta keni shumë të vështirë t'i dilni zot çështjes suaj? Dhe ai u përgjigj: - Që Shqipëria ka pasur gjithnjë shumë armiq, këtë e dinim; që ka ende shumë armiq, prapë këtë e dimë; por që ne jemi mësuar të luftojmë e t'i mundim gjithnjë armiqtë, edhe këtë e dimë! Sulejman Vokshi: Malet e Shqipërisë nuk mund t’i varni e as t’i vrisni. Pasi osmanllinjtë e zunë në pabesi udhëheqësin ushtarak të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Sulejman Vokshin, e dënuan me vdekje në litar. Kryetari i gjyqit ushtarak të Prizrenit e pyeti: - Ke gjë për të thënë; Sulejman Vokshi, duke shikuar me përbuzje, i tha: - Po, kam. Mua mund të më vrisni e të më varni, se unë, një jam, por malet e Shqipërisë, ku luftojnë trimat për liri, as nuk mund t’i varni e as t’i vrisni kurrë. Pashko Vasa: Të mësojmë gjuhën dhe të ruajmë atdheun
- Çfarë të shtyu të shkruash këtë vjershë? – e pyetën Pashko Vasën kur ky e lexoi për herë të parë poezinë “Shqypni, e mjera Shqypni!” - Dy gjëra më bënë që t’i derdh këto mendime në letër. E para, që shqiptarët për ta lexuar të përpiqen të mësojnë gjuhën shqipe, dhe e dyta, pasi ta kenë lexuar, të kuptojnë më mirë se këtij vendi i duhet dalë zot deri në pikën e fundit të gjakut. Dhe të tillë ka shumë! Memet Beci: Predikon paqe dhe përgatitë luftë Kundër forcave shqiptare, për mbrojtjen e Ulqinit, të udhëhequr nga Memet Beci, Mehmet Gjyli dhe Isuf Sokoli, morën pjesë jo vetëm repartet malazeze dhe osmane, por edhe flota britanike. Kur pa anijet angleze në ujërat e Ulqinit, Isuf Sokoli u tha bashkëluftëtarëve të tij: - Kjo Anglia në njërën anë thotë se do t’u jap popujve lirinë, në anën tjetër dërgon flotën për të na detyruar të zgjedhim midis skllavërisë dhe vdekjes. Kjo politika angleze, e re apo e vjetër, qënka gjithmonë njësoj: predikon paqen dhe përgatitë luftën! Konstandin Kristoforidhi: Vegjëlia Kur e pyetën Kristoforidhin nëse duhej t’u besonin feudalëve të mëdhenj shqiptarë që ishin afruar me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, më 1880, ai u përgjigj: - Në thënçim për bejlerët, agallarët e zotërinjtë, ata nuk japin asnjë ndihmë, sepse kanë frikë Portën e Lartë se u heq privilegjet, kurse dhespotët, priftërinjtë e të parët e besimeve të tjera, janë e kanë qënë kundër besimeve të popullit. Ndërgjegja kombëtare duhet të bazohet vetëm te njerzit e kulluar, dhe ata janë: vegjëlia! Jeronim De Rada: Jo, kundër interesave të vendit tim. Në gazetën "Flamuri i Arbërit" Jeronim De Rada, poeti e patrioti i shquar arbëresh, shkruante artikuj të zjarrtë në mbrojtje të çështjes shqiptare në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Një funksionar i huaj erdhi dhe e takoi dhe i premtoi shuma të mëdha mjaft që ai të mos e përdorte gazetën e tij për çështjen shqiptare. Dhe De Rada ia përplasi në fytyrë: - Sikur të më dhuronit gjithë botën, megjithëse jam shumë i varfër, nuk do të vihesha në shërbim të askujt, kundër interesave të vendit tim, bijt e të cilit jemi ne. Jakup Feri: Trim është ai që ka të drejtë! Në janar të vitit 1880, në afërsitë e fshatrave Velikë e Pepicë, vojvoda i malit të zi, në krye të 12 mijë ushtarëve, u spraps para qëndresës së 8 mijë luftëtarëve shqiptarë të Plavës e Gucisë. Një gazetar i huaj iu afrua Jakup Ferit, njërit nga udhëheqësit e kryengritjes dhe e pyeti: - Ju ishit më pak në numër e më keq të armatosur. Si mundët t'i thyeni malazezët? - Kur malazezët luftuan kundër osmanllinjve, për të mbrojtur vendin e tyre, treguan trimëri të madhe dhe e thyen armikun, sepse kishin të drejtë. Ne i dërrmuam sepse sulmuan vendin tonë dhe fituam, se kishim të drejtë. Trim nuk është ai që kërkon të marrë gjënë e huaj, por ai që mbron të vetën me gjakun e tij. Idriz Seferi: Kush është gjenerali? Të mahnitur nga qëndresa heroike që u bënë kryengritësit kosovarë ushtrive osmane në grykën e Kaçanikut më 1910, gazetarët e huaj po kërkonin me ngulm cili ishte ai gjeneral i famshëm që i drejtonte. Kur u gjetën përpara, udhëheqësit trim Idriz Seferi, e pyetën: - Ti je gjenerali i kësaj qëndrese të pashembullt? Idrizi, duke fërkuar mustaqet u përgjigj: - Si unë, këtu janë të gjithë, sepse armën kundër armikut ua ka mësuar nëna që në djep. Të gjithë shqiptarët janë gjeneralë kur luftojnë për vendin e vet, por në vend të gradave në supe kemi armët e brezit. Hil Mosi: Edhe gratë luftojnë si burrat Kur një gazetare angleze pa duke luftuar, në Kryengritjen e Malësisë së Madhe, krah për krah burrave edhe gratë, i tha Hil Mosit: - S'e kisha besuar që kini gra kaq trimëresha! - Një komb trim e luftëtar si kombi shqiptar, - u përgjigj Mosi - nuk ka si të qëndrojë i tillë vetëm me burrat, në qoftë se edhe gratë nuk janë po aq trimëresha, sepse në prehrin e tyre u rritën ata që i qëndrojnë mburojë Shqipërisë! Hasan Prishtina: Në vend të kolltukut, pëlqej kryengritjen. Në valën e kryengritjeve të mëdha që shpërthyen në vitin 1911 në Kosovë, kryeministri i qeverisë osmane, Haki Pasha thirri Hasan Prishtinën, "deputetin kryengritës", siç e quanin ata, dhe i propozoi postin e ministrit, me kusht që ai të hiqte dorë nga kryengritja. - Parimin tim - u përgjigj ai - nuk mund t'a shkel jo për një ministri, por as për postin e sulltanit. Në vend të kolltukut me turp në Stamboll, pëlqej kryengritjen me armë në dorë në malet e Kosovës. Dervish Hima: "Përsërite edhe njëherë, zoti prokuror" Pasi e mbajtën të burgosur në Shkodër patriotin Dervish Hima se më 1909 kishte dënuar në një fjalim politikën e xhonturqve, për mungesë avokati e dërguan t'i bëjnë gjyqin në Selanik. Duke iu drejtuar të pandehurit prokurori e pyeti: - Faji yt ndëshkohet me vdekje. Fol, ç'ke për të thënë për ato që ke thënë? - Përsëriti zoti prokuror ato që kam thënë. Dhe prokurori duke hapur dosjen lexoi: "Ke thënë se xhonturqit janë më të poshtër se qeveria e Sulltan Hamitit dhe se shqiptarët duhet të ngrihen e të marrin armët kundër tyre. Ja vdekje, ja liri." Ja ç'ke thënë. I mohon apo i ke harruar? - As i mohoj, as nuk i kam harruar, po kisha dëshirë t'i dëgjoja edhe nga goja juaj. Kështu do të bëjnë shqiptarët. Tani ju bëni tuajën. As gegë, as toksë, por vetëm shqiptarë! Në mbledhjen e Manastirit në vitin 1910, një nga përfaqësuesit e shquar të asaj kohe për çështjet shqiptare, Dervish Hima, u ngrit e tha: - Dua të flas për Kosovën. Serbët po derdhin shumë të holla për të shkombëtarizuar vëllezrit tanë dhe thonë se vendësit e Kosovës janë më të shumtit serbë. Kurrë s'mund të bëhet që ne shqiptarët të heshtim duke parë gjithë këto gjëra që bëhen kundër nesh. Që sot e tutje nuk do të përmendim më fjalën gegë e toskë, por vetëm shqiptarë, sepse gjithë shqiptarë jemi, të gjithë një gjuhë e një gjak kemi, të gjithë një atdhe e një qëllim të lartë kemi i cili është: përparimi i kombit shqiptar! Dedë Gjo Luli: Nuk jemi mish m'u shit ndër krraba! Në kohën e kryengritjes së Malësisë së Madhe kundër Turqisë, Dedë Gjo Lulit ju desht me u strehue në Podgoricë të Malit të Zi. Krajl Nikolla i Malit të Zi u takue me Dedën e me krenë tjetër të kryengritjes, u fal me të gjithë e ju suell Dedës me miklim: - Dedë, tesh e ke kohën me u ba mik me mue! Jemi kojshi; pare dhe fyshekë të jap sa të duesh… Deda i vrani vetullat dhe ju suell: - Nuk jemi mish m'u shit ndër krraba! Nuk kam frikë ta shoh armikun në sy. Dedë Gjo Luli, i kapur në befasi nga ushtria serbe, me ndihmën e Gjonmarkajve, u vendos i lidhur para togës së pushkatimit. - Lidhjani sytë - urdhëroi ushtarët e vet kapiteni serb Gjura. - Nuk jam tradhëtar i atdheut tim - u përgjigj krenar Dedë Gjo Luli - që të vdes me sy mbyllur pa i hedhur shikimin e fundit dheut që do të më mbajë në gji. Përkundrazi, po vdes kryelartë, se gjithë jetën kam luftuar që vendi im të jetë i lirë. Dhe ju që po shkelni sot këtë vend, të jeni të sigurtë se ky dhé nuk ju mban: ose do të hyni nën të, ose do të largoheni që këtej. Ja pse nuk kam frikë ta shikoj armikun në sy. Pushka top! Kral Nikolla kërkonte ta bënte për vete Dedë Gjo Lulin. Për këtë qëllim organizoi një takim në Vrellë, në verilindje të Podgoricës. Dhe aty, duke treguar se gjoja i dhimbseshin malësorët, i tha: - Or Dedë Gjo Luli, gryka e pushkës sate është e ngushtë, vetëm duke pasur pranë e në krah Malin e Zi të bëhet pushka si grykë topi. Deda, krenar, ia priti aty për aty: - Me të vërtetë o Kral, gryka e pushkës time është e ngushtë, por duke u ndodhur midis maleve shqiptare, ato ma bëjnë grykën e ngushtë të pushkës sime më të gjerë e më të fuqishme se grykën e topave të ushtrisë sate. Pushkë e ngritur për Shqipërinë Nga fillimi i vitit 1913, Dedë Gjo Luli shkoi në Vlorë për t'u takuar me Ismail Qemalin. Plaku i Vlorës e priti dhe e përcolli me ndere të mëdha. Një i ri, sekretar i qeverisë së re që nuk e njihte Dedën, pyeti Ismail Qemalin: - Pse ia bëtë gjithë këto ndere këtij malësori? Plaku u përgjigj: - Dedë Gjo Luli është pushkë e ngritur për mbrojtjen e Shqipërisë. Nga jeta e Dedë Gjo Lulit 1860-1915 Udhëheqësi i shquar i kryengritjeve shqiptare kundër pushtuesit të huaj, që dha sinjalin e kryengritjes së madhe të vitit 1911 duke ngritur flamurin në malin e Deçiçit. Zjarri i pashuar Tregojnë njëherë se Dedë Gjo Luli u takua në Shkodër me Gjon Çobën, i shitur kokë e këmbë tek i huaji. Gjon Çoba e pyeti Dedën: - Kam dëgjuar se në Malësi ka filluar të ndizet përsëri zjarri i luftës. Deda ja priti: - E kur ka qënë ndonjëherë i shuar zjarri i luftës në malësi kundër armiqve pushtues? Ti, zotni, mund të shesësh kopshtin tënd... Kur Shkodra më 1913 mbeti nën administrimin e komisionit ndërkombëtar, në një mbledhje të organizuar në Saraj të Shkodrës, admirali anglez Sesil i tha Dedës: - Hoti dhe Gruda janë mbaruar, duhet të qëndrojnë jashtë kufijve të rinj të Shqipërisë. Deda u përgjigj si me shpatë: - Ti, zotni, mund të shesësh kopshtin tënd. Se atë tonin ne as e shesim as e falim, por e mbrojmë me gjak. Shqiptari nuk vështron eshtrat, por zemrat… Krali i Malit të Zi që deshte të bindë Dedë Gjo Lulin të lejonte ushtrinë e vet të hynte në Shqipëri i tha një ditë: - Or Dedë, malësorët e tu janë vetëm një grusht eshtrash përpara taboreve të Turqisë. Pranoni ndihmën tonë që të shpëtoni. Deda ia priti: - Shqiptari nuk ka parë tek vetja kurrë eshtrat, por zemrën. Ne kemi vetëm një flamur. Në gushtin e vitit 1910, Dedë Gjo Luli me luftëtarët e vet u ndesh me kral Nikollën në fshatin Vrellë. - Unë kam miq të mëdhenj, si Rusinë, dhe flamurin tim e njeh gjithë bota - u tha Krali. - Futuni nën hijen e flamurit tim dhe t'i biem së bashku osmanllisë. - Ta dish mirë o kral Nikolla, se shqiptari nuk ka luftue e derdhur gjak për të ndrrue flamurin e Sulltanit me atë të Malit të Zi, por për të pasë në krye flamurin e Skënderbeut. Pa ty e kemi filluar luftën e pa ty do ta mbarojmë. Ne kemi vetëm një flamur: tonin. Kralit nuk i zihet besë. Kur plasi kryengritja në Malësi të Madhe në vitin 1911, kral Nikolla i Malit të Zi i dërgoi Ded Gjo Lulit këtë lajm: - Bini osmanllisë pa frikë, se pas shpinës suaj më keni mua! Ded Gjo Luli, që ia njihte pabesinë kralit malazes, mblodhi bashkëluftëtarët në kuvend dhe u tha: - Burra, ta ndajmë ushtrinë dysh. Një pjesë kundër Shefqet Durgut Pashës e tjetrën kundër kralit! - Pse, a do me hy në luftë me ne krali, a? - Jo, por kur thotë ai se më ke pas shpine, ai nuk të ruan por të ngul thikën! Shqiptari është ah e jo shelg Një gazetar i huaj e pyeti Ded Gjo Lulin: - Si është e mundur që një grusht luftëtarësh si ju të ndeshen me Portën e Lartë? Trimi i maleve u përgjigj me pak fjalë: - Shqiptari është ah, nuk është shelg që të përkulet. Në krye duhet të jetë flamuri Ded Gjo Luli kërkonte një flamur të madh me një shqiponjë të qëndisur në mes: - O Ded, - i thanë shokët e çetës, - kemi nevoja të tjera më të mëdha. - Jo, bre burra, - ua priti Deda, - në krye duhet flamuri se ai i ka të tana brenda: besën, zakonet, doket, trimërinë, bashkimin, luftën dhe fitoren. Ai ka gjakun e të parëve tanë që e kanë skuqur dhe duhet e na prije! Bajram Curri: Nuk i takon mysafirit të thërrasë të zotin e shtëpisë! I dërguari i kryeministrit serb Pashiq erdhi fshehurazi në Shqipëri dhe arriti të bëjë një takim me Bajram Currin, që luftonte maleve. Ai, në emër të Pashiqit, i ofroi para, rrogë të madhe e poste të larta në Serbi, me kusht që të kthehej në Gjakovë e të mos e kundërshtonte pushtimin serb. Bajram Curri iu përgjigj: - Thuaji Pashiqit tënd se nuk ka aq para gjithë mbretëria e kralit të Serbisë sa për të blerë Bajram Currin. Dhe lidhur me kthimin në Gjakovë, thuaji se nuk i takon mysafirit të thërrasë të zotin e shtëpisë. Atje do të kthehem vetë, se është vendi im. Sami Frashëri Kur e pyetën rilindasin dhe patriotin Sami Frashëri se si mund ta flakin tej zgjedhën turke shqiptarët, ai tha: "Turqia me dashuri e me mirësi s'jep gjë kurrë. Prandaj edhe shqiptarëve… me hir s'ka për t'u dhënë gjë. Shqiptarët duhet t'ua marrin turqve me pahir ato që duan". E drejta dhe fuqia Kur shkroi kryeveprën e tij madhore "Shqipëria ç'ka qënë, ç'është e ç'do të bëhet", e pyetën Sami Frashërin: - A do të jenë të zotët shqiptarët ta mbajnë e ta ruajnë veten? - Sigurisht - u përgjigj ai. - Dy gjëra duhen në këtë jetë për të ruajtur e mbajtur me nder atë që të takon: e drejta dhe fuqia. Dhe këto populli shqiptar i ka. Me hir e me pahir Duke iu përgjigjur pyetjeve të disa gazetarëve të huaj në Stamboll nëse qeveria osmane do t'ia jepte Shqipërisë reformat e premtuara, Sami Frashëri u tha: "Porta e Lartë me dashuri e me mirësi nuk të jep gjë kurrë. Ajo e do më mirë humbjen e Shqipërisë e ta ndajë në mes armiqve që na rrethojnë, sesa t'ua lërë shqiptarëve ta ndreqin e ta lulëzojnë. Prandaj meqë sulltani me hir s'ka për të na dhënë gjë, shqiptarët duhet t'ia marrin atij me pahir. Ta kërkojmë me fjalë, por gjithmonë duke mbajtur në dorë pushkën plot". Armiqtë do ta kenë të vështirë të harrojnë Kur e pyetën Sami Frashërin në vitin 1899 përse u jepte kaq rëndësi alfabetit të gjuhës shqipe, librave dhe përhapjes së tyre, kur kjo gjë mund t'u sillte rreziqe të mëdha nga ana e qeverisë osmane, ai u përgjigj: - U jap rëndësi sepse nuk mund të ketë Shqipëri pa shqiptarë, nuk mund të ketë shqiptarë pa gjuhë shqipe, pa shkronja shqipe e shkolla në të cilat të mësohet shqipja. Kur t'i kemi të gjitha këto, armiqtë do ta kenë të vështirë të harrojnë se populli shqiptar është zot i këtij vendi. Çerçiz Topulli: Edhe kjo është tokë shqiptare Në gushtin e vitit 1915, të kapur pabesisht, Çerçiz Topulli dhe Muço Qulli u vunë para togës së pushkatimit të gjeneralit malazez Veshoviç, në fushën e Shtoit në Shkodër. Para se breshëria e armëve t’i rrëzonte të dy në të njëjtin varr, oficeri malazez i tha Çerçiz Topullit: - A e shikon se ku po e lini kokën? Në dhé të huaj, në vend që të rrini rehat aty, në vendin tuaj. Dhe Çerçizi ia priti: - Ne nuk kemi luftuar për shtëpinë tonë, por për vendin tonë dhe vendi jonë është gjithkund ku flitet gjuha shqipe e jetojnë shqiptarë në trojet e veta. Edhe kjo është tokë shqiptare! Themistokli Germenji: Tri dëshirat e fundit Themistokli Gërmenjit, para ekzekutimit iu kërkua të shfaqte dëshirën e fundit. Atëherë ai tha: - Kam tre dëshira njëherësh. Dua të këndoj një këngë burri, veshur me kostum shqiptar, nuk pranoj të më lidhin sytë në kohën e pushkatimit, dhe dua t'i jap vetë xhelatit komandën "zjarr"!
Nga Florim ZEQA Evolucioni i madhë i zhvillimit teknologjik ka ndikuar në zhvillimin e hovshëm të gazetarisë. Krahas një zhvillimi të tillë, lexuesit po përballen me fenomenin e krizës morale të gazetarisë moderne (portaleve dhe gazetave oneline). Imoraliteti i disa portaleve i ka kaluar të gjithë kufinjët e etikës njerëzore, përveq se janë bërë krah i fuqishëm i së keqës, krimit dhe korrupsionit,...me promovimin e prostitucionit politik dhe seksual njikohësisht janë shëndrruar në porno-portale që dëmtojnë rëndë aspektin edukativ të moshave rinore. Madje disa portale janë bërë të neveritshme duke prezantuar çdo ditë fytyrat e shëmtuara të politikës, kusarëve dhe matrapazëve politik që rropën e gjithë pasurinë e këtij vendi duke lënë në varfëri dhe të pashpresë një popullatë të tërë ! Edhe përkundër varësisë së madhe të mediave nga pushteti, politika prostitucionale dhe grupet e interesit, megjithatë hapsira e lirisë së shtypit dhe shprehjes së lirë nuk guxon të keqpërdoret kaq paturpërisht. Përkundër vështirësive të shumta ekonomike, politike dhe të tjera, gazetarët duhet të dëshmojnë etikë gazetareske, kulturë njerëzore, gjuhë të pastër, të dëshmojnë se janë të zotët të shpërndajnë të vërtetën ashtu siq është pa kamuflime. Rrethanat politike shpeshëherë prodhojnë presione, shantazhe, madje edhe kërcënime ndaj gazetarëve,...gjëra të cilat për fat të keq kohëve të fundit janë në rritje e sipër ! Mbi të gjitha, gazetarët e mirëfilltë duhet kuptuar një gjë; se misioni i tyre është i shenjtë, ata janë avangardë e shoqërisë e jo e pushtetarëve. Asnjëherë nuk duhet humbur besimin për një gazetari të lirë dhe të pavarur dhe të pandikuar nga politikat ditore. Kur flasim për kërcënimet dhe shantazhet që vijnë nga politika,...nuk guxon të vie në shprehje tërheqja e gazetarit nga misioni fisnik shkaku i një kërcënimi, përkundrazi duhet të ballafaqohet me kërcënuesin,...përveq bërjes publik të rastit për opinionin e gjerë, rastin duhet denoncuar edhe tek organet kompetente. Pavarësisht, kërcënimeve, shantazheve dhe sulmeve virtuale pas publikimit, nuk guxon të ndodhë tërheqja e shkrimit nga gazetari,...përkundrazi duhet mbrojtur me fakte dhe argumente të fuqishme interpretimin (prezantimin) e së vërtetës sado sfiduese të jetë ajo. Komunikimi me opinionin publik për gjëra të tilla përveqse reflekton mbështetje, krijon besueshmëri dhe ndershmëri reciproke,...gjë e cila ndikon drejtëpërdrejtë edhe në parandalimin e së keqës ! Gazetaria është sfidë në vete, nuk është në krizë vetëm në Kosovë, por në mbarë botën, madje edhe në shtetet me traditë të gjatë demokratike dhe civilizuese. Pothuajse në të gjitha ndryshimet politike të vendeve euro-përëndimore, gazetarët janë edhe protagonistët të ngjarjeve. Gazetaria nuk e nënkupton vetëm kërkimin e lajmit,...përkundrazi nënkupton kërkimin e së vërtetës mbi të gjitha ato ngjarje që janë me interes për shoqërinë, për qytetarët, për njerërzit e thjeshtë. Në rrethanat e pluralizmit politik, gazetaria nuk guxon të jetë partiake dhe as në shërbim të grupeve të interesit, ashtu sikurse që gazetari nuk duhet të vrapoj pas lajmeve senzacionale, pas VIP-ave, pas ngjarjeve të çastit, siq ishte vitin e kaluar rasti i "Dronit" mbi stadiumin e Partizanit në Beograd që zhvëndosi vëmëndjen e opinionit publik ndaj ngjarjeve shumfish më të rëndësishme, siq ishte bllokada politike në vend,...apo të bëhet "Zogu" i dikujtë më i rëndësishëm se skandalet e qeveritarve të vendit tonë. Fundja, zbradhja e skandaleve qeveritare mbetët prioritet i gazetarise hulumtuese. Kur skandalet ngarendin njëri pas tjetrit nuk është shenjë e mirë e informimit, është tregues i fundosjes në "greminë" e së vërtetës ! Prandaj, të gjithë gazetarët, pa dallime pikpamjesh ideologjike duhet të kërkojnë krijimin e një imazhi më pozitiv të gazetarisë. Mbi të gjitha duhet të bëhen forcë kreativiteti dhe zë i fuqishëm i i ndryshimeve të pëgjithshme shoqërore, e jo të mbetëm zë i pakicës, por të shëndrrohen në zë plural i respektuar nga opinioni i gjërë. Gazetaria është kontinuitet i shoqërisë civile, besnike ndaj së vërtetës, për të zbuluar lajmin, edhe atëherë kur nuk shifet apo tentohet të mshifet nga të tjerët,...për ti bërë gjithmonë të qartë lexuesit; kjo është e vërteta dhe ky është interpretimi im !
Pushtimi qenka ai që paska ruajtur shqiptarët të mos ia hanë kokën njeri- tjetrit, në emër të féve të importuara prej gjithandej. Grupet radikale, të rinjtë në ISIS, mohimi, shembja, përdhosja e figurave të Nënë Terezes, Skënderbeut, tendenca e priftërinjve për të monopolizuar sa më shumë territor dhe historinë, janë monumentet e ferrit të këtij realiteti. Intoleranca prodhon histeri dhe kjo e fundit verbëron edhe racionalin më të ashpër.
Duket sikur gjithandej ku ta lëshoj këmbën Zoti përdhos, çanë, çmend njerëzinë! Askush nuk e duron tjetrin dhe konflikti vendos pushtetin.
Mediat thanë se u dëmtuan varrezat – e aty nuk ishte varrosur askush. U shkrua se u prish themeli i një kishe – aty ku u prish murri i një ideje për tu ndërtuar një tempull fetar për katër – pesë familje katolike. Dhe të gjitha këto ndodhin mbi një copë dheu ku qenkan zhvilluar beteja të ashpra të vendorëve kundër pushtuesve të tyre. Aty paska bërë luftë UÇK kundër armatës dhe paramilitarëve serbë. Aty paskan lënë jetën dhe eshtrat shqiptarët e Llapushnikut për lirinë e tyre. Po në këtë liri që për kisha e xhami ne dje ia bëmë Llapushnikut fytyrën zi. Se e fyem, e akuzuam pse mbi atë tokë, ende të patharë nga gjaku i dëshmorëve të tij nuk lejon të ngritët një kishë, një kryq, një tempull që të gjakut e tij me fé ndryshe e kërkojnë si copë, seli për ata që i besojnë t’i kenë perëndi.
E shteti? Ky nxit me paaftësi, gjuan gurin fsheh kokën dhe le njerëzit të vriten si gjë e gjallë që nuk e kanë idenë çka të bëjnë me lirinë! E mediat: ato vend e pa vend ulërinë dhe sjellin faktet veç atëherë kur njeriun e kanë shndërruar në bombë që mezi pret ta bëjë kërdinë – ngase tashmë ai si dinamit kërkon themelin e radhës që urrejtjen e akumuluar ta prek me fitil, ta ndezë, ta djeg çdo fije që lidhë njerëzit paqësorë për t’ua dhënë fjalën atyre që besojnë se kufomat janë ushtria më e denjë e Zotit që preferojnë!
*
Ngjarja sipas dokumenteve të botuara në të përditshmen Zëri.
Dokumenti i parë: Në vitin 2009 «Famullia e Lumja Nënë Tereza» në Llapushnik i bën kërkesë Drejtoratit për Kadastër, Gjeodezi dhe Pronë nëafatin sa më të shkurtër t’ia ndajë komunitetit katolik 5 hektarë tokë në vendin e quajtur «Boka».
Çudi e madhe. Pse kaq minimalistë? Pse Ismet Sopi i Famullisë nuk ka kërkuar krejt Llapushnikun si zonë të Papatit? Pse në afatin sa më të shkurtër? Duhet me urdhëruar: që tash e gjithë Drenica shpallet pronë e Kishës. O bënja një herë si duhet o hiç.
Pse kërkohet ndërtimi i Kishës mbi një vend që u konsideroka si «vakëf» pasi aty paskan humbur jetën shumë vendorë në luftë?
Dokumenti i dytë: Reagon imami Musliu dhe llapushnikasit. Kryetari i BIK-ut Naim Tërnava i drejtohet Kuvendit Komunal me një letër me siglën, në njërën anë të gjitha gjuhët dhe në tjetrën vetëm në arabishte dhe kërkon që mos lejohet ndarja e tokës, respektivisht ndërtimi i kishës. Arsyetimi: 5000 banorët nuk kanë xhami e kërkesa qenka shty për ma vonë.
Falsifikatori i historisë, kryeimami gjysmëlegal, oligarku i larë me të gjitha ujërat e zeza dhe prindi i paguximtë që e shtyn të birin në vend të tij të bëjë apele për në ISIS arsyetim në letër nuk e ka as madhësinë e tokës, as se qenka rajon ku qenkan ushtruar betejat e UÇK. Ai kërkon që mos lejohet ndarja e tokës sepse implikueshëm aty e apska vendin një xhami që nuk qenka kërkuar që dikush të mos mendojë se bëhet revanshizëm. Ndaj kujt?
Loja vazhdon. Fillojnë punimet. Ndërpriten punimet. Kështu vite me radhë. Eskalon situata dhe llapushnikasit me ramazan e stomak të pabuktë e shkatërrojnë murrin – themelin e Kishës, që, siç thonë vendorët, qenka ndërtuar tinëz.
*
Në fakt historia e kësaj ngjarjeje është brum për një trajikomedi për ta shkruar ndonjë mjeshtër si Jeton Neziraj. Që skena të ishte sa më autentike si aktorë duhej të angazhonte po të njejtët injorantë: Ismet Sopin, Naim Tërnavën dhe Nexhat Demakun. Llapushnikasit do të luanin rolin e shikuesve e jo të statistëve; për të parë se çbëjnë primatët e tyre fetarë dhe politikë me ta. Në fund me gurr do t’i gjuanin ngase do të kuptonin se këta maskarenj tallen me lirinë dhe inteligjencën e tyre. I fyejnë ata. Janë për t’i dëbuar të gjithë.
Dhe jo vetëm kaq. Llapushniku sipërfaqësoi diçka që qe sa vite terrorizon shoqërinë kosovare; me vite teofilë paramesjetarë, gjysmë të shkolluar, të trajnuar shkollave të urrejtjes fetare përdhunojnë publikun me organizata, parti, ndërtojnë qindra xhami ilegale ku predikojnë fanatikë me mjekra estetikisht të gërditshme, priftërinj që ndajnë drejtësinë dhe historinë, kërkojnë monopol mbi atdhetari, patriotizëm, politikanë që rrejnë herë njërën e herë tjetrën palë për të mbushur thasët e grisur të tyre me sa më shumë pare.
Llapushniku nxori edhe diçka shumë më të rëndësishme në shesh, një të vërtetë që ndoshta shumë pakkush donë ta dëgjojë se: pushtimi, po robëria, qenka ajo që i paska ruajtur shqiptarët të mos ia hanë kokën njeri tjetrit në emër të feve të importuara nga gjithandej, e jo toleranca e tyre “gjenetike” siç e elozhojnë veten tirqebartësit e Ballkanit. Po kjo qenka e vërteta. Grupet radikale, të rinjtë në ISIS, mohimi, shembja, përdhosja e figurave të Nënë Terezes, Skënderbeut janë monumentet që e dëshmojnë këtë realitet.
Llapushniku nuk i ka fajet. Gjithë ne që dje shamë e përlamë Llapushnikun nuk na mbetet gjë tjetër se kokëulur tï kërkojmë ndjesë e të mësojmë se çka ndodhë, çka mund të ndodhë edhe më keq kur nuk egziston shteti. Llapushniku na dëshmoi edhe njëherë se nuk duhet të kemi asnjë fije tolerance ndaj intolerancës fetare. Kosova duhet të ndajë shapin nga sheqeri njëherë e përgjithmonë; o shtet sekular ku fetë, besimet janë private dhe hiç më shumë o le të vendos që vendi të shndrrohet në poligon idiotësh, fanatikësh paramesjetarë që duke kërkuar zotërat e tyre do tua hanë kokën tjerëve para se të ikin edhe vetë.
________________
Shkrimi është marrë nga gazetablic.com
23 Qershor 2015
...për mbrojtjene territoreve shqiptare në vitet 1879-1880
Shkruan: Eugen SHEHU
Vendimet e padrejta të traktatit të Shën Stefanit, për coptimin e trojeve shqiptare, ngjallën shpirtin e protestës në katër vilajetet shqiptare.Veçanërisht në muajt prill-maj të vitit 1878 u organizua nga atdhetarët shqiptarë një varg beslidhjesh krahinore, me ç’rast parashihej edhe një lloj organizimi ushtarak. Por në mënyrën më masive, lëvizja për rezistencë të armatosur në këto treva, të cilat këcënoheshin drejtëpërsëdrejti nga rreziku i aneksimit prej serbëve, grekëve apo malazezëve. Këto lëvizje të organizuara nuk munguan të hartonin edhe plane të veçanta se si do të shkohej në luftë nga do të merreshin furnizimet me armë dhe ushqime madje si duhet të vepronin me popullsinë e pambrojtur shqiptare në trevat më të kërcënuara prej monarkive ballkanike. Ky lloj organizimi i cili disa muaj më pas shërbeu për formimin dhe vendosjen e pushtetit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit u ndje sidomos në trevat e Shqipërisë Veriore. Ndonëse të dalë prej një varfërie të skajshme, shqiptarët e këtyre anëve,shitën miellin që rritnin fëmijët për të blerë armë e municione të bindur se ora e madhe e ekzistencës apo asimilimit të tyre po afrohej. Armatosja e tyre u shoqërua me dhënien e besës si edhe organizimin ushtarak. Lidhur me këto përgaditje mendoj të sjell këtu, njoftimin që konsulli britanik në Shkodër i bënte Londrës më 4 maj 1878, ku pos të tjerave shkruante tekstualisht;
“Banorët e krahinave të Beranës,Plavës,Gucisë,Graniqit dhe të shpatave lindore të maleve të Shqipërisë Veriore, kanë formuar një lidhje për t’u rezistuar deri në vdekje kundër të gjitha orvatjeve që do të bëheshin për të ndryshuar gjendjen e tanishme të territoreve të tyre,pa marrë parasysh nëse këto orvatje vinin nga fuqitë e jashtme apo nga Porta e Lartë”.(S.Riza “Lidhja Shqiptare e Prizrenit në dokumenta angleze”–Prizren 1978, fq.191).
Lëvizja për bashkimin kombëtar me idenë e kundërshtimin deri në vdekje, të coptimit të trojeve shqiptare, u shtri edhe në radhët e shqiptarëve që ndodheshin jashtë atdheut,si në Stamboll, Egjipt, Bullgari, Itali etj. Janë me dhjetra telegramet,protestat apo memorandumet që shqiptarët jashtë atdheut përmes tubimeve të tyre, u dërguan Fuqive të Mëdha dhe Portës së Lartë, duke kundërshtuar çdo manovër politike që ishte në dëm të tërësisë territoriale shqiptare. Për t’i bërë sa ma legjitim aksionet luftarake të tyre, fqinjët tanë nuk munguan t’u fryjnë flakëve të luftës fetare, kinse shqiptarët e krishterë apo katolikët nuk kishin asgjë të përbashkët me shqiptarët mysliman të cilët sipas tyre ishin të përkdhelurit e Portës së Lartë. Po të merret me mend prapambetja e viseve shqiptare në fundin eshekullit të 19-të, kuptohet që kjo propagandë mundi të lozë një rol të caktuar në rrjedhën e ngjarjeve por ky rol ishte tejet i vogël. Shqiptarët të cilët nëpër shekuj i pati lidhur më shumë kombësia dhe besa përpara kësaj gjendjeje ditën të orientohen në kahjen e vëllazërimit kombëtar. Kështu,në një telegram në viset e Shkodrës, Ulqinit, Tivarit dhe Podgoricës i dërgonin në vitin 1878, ambasadorit francez në Stamboll, pos të therave do të shpreheshin ; “Ne katolikë e myslimaë,vëllezër prej shekujt dhe që jetojmë në bashkësi interesash e zakonesh… pëlqejmë më mirë të asgjësohemi sot, se sa të vdesim nesër të poshtëruar dhe të skllavëruar”. (S.Riza “Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare “-Prishtinë 1978, faqe 12 ).
Po kështu, edhe në vise të Maqedonisë shqiptare, ushtrohet presion nga serbët, me idenë se duhet të largoheshin myslimanët pasi historikisht kjo tokë ka qenë e banuar prej ortodoksëve. Për më tej propaganda serbe po bënte thirrje të hapta që elementi ortodoks shqiptar të ngrihet e të kërkojë të drejtat e veta, duke nënkuptuar me këtë rast luftë vëllavrasëse ndërmjet shqiptare për hirë të bisedimeve të ndryshme fetare.Por asesi shqiptarët e këtyre trevave nuk mund të binin pre e deklarimeve të tilla ogurzeza. Kështu në protestën e tyre të vitit 1878 paria e Tetovës në një protestë që u dërgonte Fuqive të Mëdha, pos të tjerave do të kumtonte; “Ne banorët e Tetovës jemi më shumë se 30 mijë burra myslimanë, ndërsa të krishterë nuk janë më shumë se një e katërta. Pra myslimanët përbajnë shumicën si numër, por e lëmë menjanë këtë sepse si shqiptarë ne jemi të gjithë degë të dalë nga i njëjti trung, nuk kemi mosmarrveshje për asnjë çështje dhe jetojmë të gjithë të bashkuar”.( S.Riza , ”Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare” – Prishtinë 1979, faqe 15 )
Pikërisht,në qershorin e vitit 1878, në Prizren u formua Lidhja Shqiptare, e cila, për nga përmasat, vizionet, organizimin e qendresës së armatosur,përbën një ngjarje epokale për fatet e shqiptarëve. Pa dashur të ndalemi mbi këtë kuvend madhorë të burrave nga katër vilejetet shqiptare, mjafton të themi se vetëm veprimi energjik politik, diplomatik dhe luftarak i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, bënë Fuqitë e mëdha dhe Evropën në përgjithësi të kthejnë sytë nga viset shqiptare që po nëpërkëmbeshin. Ndërkaq Princ Nikola, në bashkëpunim të ngushtë me Carin e Rusisë dhe Portën e Lartë në vjeshtën e vitit 1878, organizuan seksionin e Mehmet Ali Pashës, i cili kish të bënte vetëm e vetëm me zbatimin e traktatit të Berlinit,për dorëzimin e viseve shqiptare nën administrimin e Cetinjës. Ndonëse u paralajmërua tri herë, Mehmet Ali Pasha,i “fryrë” prej lavdisë së korrur në Azi, donte të çonte deri në fund misionin e vet për coptimin e Shqipërisë veriore. Kaq mjaftoi që ai të ekzekutohej prej forcave të organizuara të Lidhjes Kombëtare të Prizrenit. Pamvarsisht se si u komentua vrasja e bujshme e tij në Stamboll, në të vërtetë ajo s’ishte gjë tjetër veçse vënie në jetë e rrezolutës së 2 korrikut 1878, sipas së cilës, cilido që do të dhunonte tërësinë territoriale të Shqipërisë, do të quhej tradhëtar. Merret me mend se pas kësaj vrasjeje, qeveria ruse parashihte pengesa serioze për dorëzimin e trojeve shqiptare në duar të Cetinës,në këtë mënyrë në shtatorin e vitit 1878 disa ditë pas vrasjes së myshirit të Stambollit,ambasadori rus pranë Portës së Lartë, i deklaronte Vezirit të madh se, nëse Mali i Zi do të luftonte me armë në dorë për zbatimin e kërkesave të Kongresit të Berlinit, Rusia nuk mund të rrinte duarkryq. E thënë më troç kjo parashihte dërgimin e ushtarëve rus në ata kufij, pra të tjera kokçarje për Stambollin. Është e kuptueshme që pas këtij momenti Rusia të mendonte shumë më seriozisht për faktorin shqiptar. Princi Lobannor në Stamboll me anë bisedash e telegramesh të shumtë, u përpoq të bindëte Fuqitë e Mëdha, të ndërhynte pranë Stambollit, i cili duhet të dërgonte sa më parë trupat ushtarake në Shqipëri, për të shuar rebelimin. Në vjeshtën e vitit 1878, duke parë vendosmërinë e shqiptarëve për të mos e dorëzuar Plavën dhe Gucinë i propozoi Cetinës që të hiqte dorë nga trevat e Gucisë dhe të merrte në vend të saj krahinën e Vasojeviqit. Për më tej Porta e Lartë i premtoi princit Malazez dhe një shumë të konsiderueshme të hollash. Por Nikolla e refuzoi në mënyrë të prerë këtë propozim, madje u shpreh se do të refuzonte çdo propozim të mëtejshëm, edhe nëse ky do të ishte në favor të Malit të Zi. Përballë kësaj situate që sa vinte e ndërlikohej, Porta e Lartë u përpoq të luante në të dy krahët. Kështu megjithëse ajo heshti në ditët e para të Kuvendit të Përgjithshëm të Lidhjes,në tetorin e vitit 1879, më pas kur mësoi se aty ishte në rend të ditës mbrojtja e Plavës dhe Gucisë,ndëroi qëndrimin menjëherë. Konsulli britanik Sen Xhon i shkruan lidhur me këtë kuvend Londrës se; ”E alarmuar nga vendosmëria e delegatëve qeveria dha urdhër që Kuvendi të shpërndahej dhe anëtarët e tij të ktheheshin nga kishin ardhur”. (Dokumente britanike, raport i Xhonit, nga Prizreni, doku. 33).
Në ditët e fundit të tetorit të vitit 1879, qeveria e Malit të Zi kishte ndërmarrë disa manovra ushtarake, në afërsi të territoreve shqiptare duke keqtrajtuar madje disa shqiptarë etnikë. Lajmi u përhap në Shkodër si rrufe dhe mjaft prej atdhetarëve shkodranë të armatosur u bën gati të shkonin në Plavë e Guci. Në datat 26-27 tetor 1879 në drejtim të kufijve të kërcënuar shqiptarë u nisën rreth 250-300 burrat e parë ndërsa të tjerët organizoheshin në çetat e vullnetarëve. Krejt kjo gatishmëri la mbresa të thella tek qytetarët shkodranë por edhe tek burrat e Malësisë së Madhe të cilët u armatosën dhe u nisën drejt kufijve etnike shqiptare. Sodoqoftë, më 1 nëntor 1879, ishin forcat e princ Nikollës ato që sulmuan të parat, në befasi, të fshatit Arzhanicë. Ata mundën të djegin disa shtëpi të fshatit dhe të vrasin 30 gra e pleq të pambrojtur. Por kundërpërgjigjja e vullnetarëve shqiptarë ka qenë tejet e rrufeshme. Pas dy-tri orësh luftimesh të rrepta, malaziasit u tërhoqën në kufijtë e tyre sigurisht duke lënë disa të vrarë e plagosur. Duke parë se në kufijtë e Plavës dhe Gucisë po afroheshin forca të mëdha vullnetarësh shqiptarë të vendosur për të mbrojtur deri në fund tërësinë e tyre territoriale, Mali i Zi u tërhoq për disa ditë duke shtuar presionin e vet diplomatik tek Porta e Lartë dhe Fuqitë e Mëdha të cilat duhet t’i dorëzonin territoret shqiptare. Presionet ndaj Portës së Lartë nuk rreshtën gjatë këtyre ditëve, sidomos nga Rusia. Përballë këtyre ngjarjeve, Stambolli urdhëroi autoritetet osmane të Vilajetit të Kosovës dhe Shkodrës që të pengonin me çdo kusht dërgimin e vullnetarëve shqiptarë në kazanë e Gucisë. Gjithashtu u ngarkua Savash Pasha (ministër i jashtëm i Turqisë) dhe Xhevdet Pasha të cilët duhet të merrnin kontakte të menjëhershme me prijësit e Lidhjes Shqiptare të Prizërenit, për t’i bindur këta të dorzonin Plavën dhe Gucinë, por edhe këto lëvizje administrative dhe diplomatike të Portës së Lartë nuk patën jetë të gjatë.Ymer Prizreni kryetar i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, më 21 nëndor 1879, kundërshtoi në mënyrë të prerë urdhërin e Valiut, për rekrutimin e djemve të Kosovës në ushtritë perandorake. Përgjigjja e tij,përmblidhej në fjalët se “burrat e aftë për armë i duheshin Shqipërisë pasi do të luftonin për mbrojtjen e tërësisë së atdheut”. Në bazë të burimeve të shumta arkivore,në 27 nëndorin e vitit 1879, në frontin e luftës në kufijtë “turko-malazez” (nënkupto shqiptaro-malazez) u vendos shtabi ushtarak i Malit të Zi me në krye kryeministrin e Cetinjës , Njegoshin. I vendosur 10 kilometra në veriperendim të Plavës, ky shtab u bëri thirrje të gjithë vojvodëve të Malit të Zi të lidhnin besën për të marrë me çdo çmim Plavën dhe Gucinë. Në krye të shtabit ushtarak të malazezëve, Princ Nikolla emëroi Mark Milanin, i cili për nga e ëma kishte origjinë shqiptare,sidoqoftë veprimet e mëpastjashme vërtetuan se Princ Nikolla ishte gënjyer. Ndërsa me vendim të Komandës së Lartë Ushtarake të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,shtabi i vullnetarëve shqiptarë u vendos në Guci, në afërsi të kufirit malazez.Me vendim unanim të Prizrenit, komandant i këtij shtabi u vendos Ali Pashë Gucia,ndërsa trupat e tjera vullnetare shqiptare, komandoheshin nga burrat e shquar të asaj kohe, si; Jakup Ferri, Haxhi Zeka, Sulejman Vokshi, Jusuf Sokoli, Kurt Asllani etj. Është për t’u theksuar fakti se ndërmjet vullnetarëve shqiptarë të Gjakovës, Pejës, Gucisë, Plavës, Shkodrës dhe Malësisë së Madhe, u reshtuan edhe disa oficerë të ushtrisë osmane me origjinë shqiptare. Këta lanë karierën dhe gradat duke paraparë se pati ardhur çasti i lumë për t’i shërbyer atdheut të tyre.Ende nuk dihet me saktësi numri i vullnetarëve shqiptarë, të cilët u rreshtuan për të mbrojtur territoret etnike të tyre. Nga një varg të dhënash burimore del se nuk kanë qenë më shumë se 5 mijë vullnetarë shqiptarë, përballë 7-8 mijë malazezëve.Këto shifra janë kontradiktore pasi Mali i Zi, duke dashur të tërheq vëmendjen e Fuqive të Mädha ka deklaruar asaj kohe për 10-12 mijë shqiptarë të armatosur. Një gjë është e vërtetë se ndërsa forcat malazeze ishin të rreshtuara përgjatë vijës; Murinë; Pepaj, Arzhanicë dhe Velikë, vullnetarët shqiptarë ndërtuan pozicionet e tyre mbrojtëse në vijën; Guci, Kolenicë, Martinaj, Plavë dhe Nokshiq. Lumi Lim, i cili shërbente si një lloj kufiri midis frontit në fjalë do të jetonte në ditët më pas tmerret e një lufte trup më trup, ku shqiptarët mbronin lirinë e tyre, ndërsa malazezët kërkonin në mënyrë të padrejtë të pushtonin territore të rinj.
Në mëngjezin e 4 dhjetorit 1879,forcat malazeze filluan sulmet frontale në drejtim të fshatit Nokshiq.Sulmi i tyre qe i beftë deri brenda dy-tri orësh, malazezët mundën të përparojnë tepër. Vullnetarët shqiptarë duke mos ditur që Nokshiqi pati rënë në duart e malazezëve u drejtuan për atje të shkujdesur duke u ngjitur nëpër malet e velikës. Këto momente shfrytëzuan mjaft mirë forcat e Theodor Milanit të cilat u lëshuan të tërbuara mbi vullnetarët shqiptarë. Kaq është dashur që drejt Nokshiqit të ngarendin qindra shqiptarë të tjerë, nën komandën e Jakup Ferrit, Osamn Hotit, Halil Radonajës, Mushi Ramës, Balil Demës, Ismail Omeragajt etj. Gjenerali Njegoshiq, ndërkaq duke parë se drejt Nokshiqit po ngarendin mbi dy mijë shqiptarë, vuri në veprim edhe dy batalione me ushtarë malazez, të armatosur deri në dhëmbë, madje edhe me artileri të cilat ishin vendosur në Moraçë. Brenda disa orësh në Nokshiq e rrethina u vendosën mbi 4 mijë ushtarë malazez. Përballë kësaj lëvizjeje taktike të gjeneralit malazez, reaguan menjëherë prijësit e vullnetarëve shqiptarë. Këta vendosën të sulmonin malazezët trup më trup, duke hequr mundësitë atyre për përdorimin e armëve të artilerisë, si dhe armëve të tjera. Në këtë mënyrë në mesditën e 4 dhjetorit 1879, sulmi shqiptar pat hutuar krejt veprimet e malazezëve të cilët nën thirrjen e shqiptarëve dhe përleshjeve trup me trup, gati po demoralizoheshin. Pas disa orësht luftim në muzgun e ftohtë që po afrohej, forcat e Mark Milanit duke çarë rrethimin, iu afruan urës së vetme të lumit Lim. Pos edhe këtu u ndeshën me vullnetarët trima të Gjakovës. Në këtë mënyrë veç qindra të vrarëve “gjatë kalimit të Lumit Lim, të fryrë nga ujërat e dëborës u mbytën me dhjetra malazezë të tjerë”.(J.Vukiç “Plavsko-Gusinjska afera i oslobodenia Ulcinja” – Sarajevo 1929 , faqe 15 ).
Mali i Zi dhe në mënyrë të veçantë princ Nikolla, të gjetur të befasuar përballë kësaj humbjeje, ai nuk vonoi të planifikojë këtë humbje duke bërë me faj Portën e Lartë. Kështu me gazetën “Gllas Cërnogoraca” të 13 dhjetorit 1879, shkruhet se fajin e kishin jo vetëm vullnetarët shqiptarë por edhe qeveritarët turk. Mandej sipas kësaj gazete thuhet se gjatë sulmeve të shqiptarëve, kinse ishin dëgjuar edhe komanda në gjuhën turke çka “përligj” pjesmarjen e trupave turke në Nokshiq. Nikolla gjithashtu paralajmëroi Fuqitë e Mëdha,se nëse nuk do të ndërhynin që shqiptarët tu dorzonin vullnetarisht tokat e tyre, atëherë luftimet do të vazhdonin akoma më të përgjakshme, duke sjellë trazira në krejt Ballkanin. Nga ana tjetër në 15 dhjetor 1879, në Guci u mblodh Kuvendi i jashtëzakonshëm i përfaqsuesve të Komitetit Ndërkombëtar të Kosovës, i cili pas diskutimesh të zjarrta vendosi të mbrojë deri në pikën e fundit të gjakut çdo pëllëmbë toke amtare. Burrat shqiptarë të tubuar aty dhanë besën se do të ruanin nderin e vatanit me çfardo çmimi që do t’u kërkohej.Në lidhje pikërisht me këtë kuvend,do të shkruante duke cituar pjesë nga memorandumi: “Ne banorët e Plavës dhe Gucisë nuk i njohim traktatet e shteteve evropiane që u japin malazezëve tokat e trashëguara nga prindërit tanë”. Ne do të kundërshtojmë me armë dorëzimin e tokave tona “.
( Gazeta “ San Peterburskie Vjedemosti “ më 23 dhjetor 1879 ).
Në 26 dhjetor të vitit 1879 shtabi ushtarak i princ Nikollës,u duk sërish në Andrejevicë, në krye të ushtrisë prej 25 batalionesh ishte caktuar sërisht Mark Milani, i cili ndonëse humbi në mënyrë të turpshme në Nokshiq,përbetohej se do të kthente në vend nderin e humbur. Këtyre organizimeve ushtarake iu përgjigjën flakë për flakë shqiptarët, të cilët, dërguan në territoret etnike të tyre rreth 9 mijë vullnetarë, veçanërisht nga Peja, Prizreni, Gjakova e Shkodra. Në këto formacione nuk munguan të rreshtoheshin edhe qindra oficerë shqiptarë, të cilët dezertonin nga ushtria perandorake dhe niseshin direkt për në Guci. Mbase nuk duhet harruar fakti që në ditët e para të janarit 1880 pati organizime ushtarake dhe nga Shqipëria e Jugut për të luftuar në Guci, por Shtabi Ushtarak i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,urdhëroi që ata të rrinin në pritje dhe të mos niseshin pa një komandë të tyre. Më 6 janar 1880 formacionet ushtarake malaziase ishin përqëndruara plotësisht përgjatë kufijve etnike shqiptare. Në vijën Velikë-Pepaj, ata përqëndruan rreth 5 batalione të mbështetur edhe nga artileria duke dashur të çanin me çdo kusht mbrojtjen shqiptare e mandej për të dominuar situatën. Por në këtë rast strategjia malazeze u zhvlersua përballë artit ushtarak shqiptar. Prijësat e Plavës e Gucisë duke futur në luftim rreth 300-400 vullnetarë në të dy krahët e Andrejevicës dhanë të kuptohej se donin të godisnin malazezët, pikërisht në shtabin e tyre. Gjatë gjithë natës, Mark Milanin e vojvodët e tjerë tërhoqën trupat nga Velika, Pepaj e Plava, duke mbrojtur nga të katër anët Andrejevicën. Pikërisht në mëngjezin e 8 janarit 1880, në momentin dhe vendin që armiku kursesi nuk e priste, vullnetarët shqiptarë të udhëhequr nga trimat Kurt Asllani dhe Nure Kurti, në tri kolona sulmuan befasisht malazezët në vijën; Velikë, Pepaj –Arzhanicë. Beteja e 8 janarit mbetet padyshim jo vetëm si simbol i heroizmit masiv të shqiptarëve, por edhe shembull i mjeshtërisë së Artit Ushtarak Popullorë. Këto batalione shqiptarësh ndonëse sulmuan malazezët sa dyfishin numerik të tyre, mundën t’i shëndrrojnë lëndinat e Velikës, Pepajt dhe Arzhanicës në teatër të dhimbshëm të epopesë legjendare.Gjatë kësaj kohe “disa forca të Lidhjes e sidomos plavasit dhe guciasit duke i ditur vendet mirë, nxituen për t’i prer rrugën ushtrisë së Mark Milanit e të tjerëve,prej kodrës së Nokshiqit nga ana e Ivanopoljes. Ata e vunë përpara ushtrinë e thyeme të Malit të Zi, duke hyr edhe në tokat malazeze. Humbjet e malazezëve qenë të mëdhaja.Të vramunit mbetën gjithë dimrin mbi tokë, pa u futë në dhe, pse malazezët nuk guxojshin me u afrue për me i varrosë”. (E.Plava “Plava dhe Gucia në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare”-Tiranë 1995, faqe 87 ).
Jehona e betjës për mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë ishte tejet e madhe. Pamvarsisht prej rezulltateve të arritura në ditët e janarit 1880, në të vërtetë me mbrojtjen që shqiptarët po u bënin trojeve etnike të tyre u jepnin të kuptonin Fuqive të Mëdha, që të mos luanin me fatet e tyre sikur të ishin jetimë.Një tjetër mesazh i këtyre betejave ishte edhe ndaj Portës së Lartë.Bashkimi i shqiptarëve nga krejt vilajetet e tyre,për një gjymtyrë të trupit,donte të thoshte se zotër të trojeve shqiptare ishin veç shqiptarët dhe askush tjetër. Në këtë rrafsh, goditej drejtëpërsëdrejti megalomania e Fuqive të Mëdha dhe paternalizmi i Portës së Lartë, sipas së cilëve, me kufijtë shqiptarë dhe në përgjithsi me çështjen shqiptare, mund të luhej si të dojë. Kjo dëshmoi të kundërtën,pra shqiptarët dëshmuan se ska pazarllëqe në kuriz të kombit dhe atdheut shqiptar. _____________ Huazuar nga gazetadielli.com
