Ndre Mjeda

Ndre Mjeda (1866 – 1937)

Ndre Mjeda lindi në Shkodër më 1886, në një familje të varfër, por të etur për shkollim. Që në moshë të re tregoi talent të rrallë për shkencë e për krijimtari. Kjo u ra në sy priftërinjëve jezuitë, të cilët morën përsipër ta shkollonin, për ta bërë prift të rendit të tyre. Kjo i munësoi të ndiqte studimet fetare në Francë, në Kroaci, në Spanjë, në Itali, në Poloni e vende të tjera. Atë kohë Ndre Mjeda filloi të shkruaj poezi shqip, ndër to edhe vjershën melankolike, mjaft të famshme, “Vaji i bylbylit”, të cilën e botoi më 1887. Në këtë poemë ai shpreh mallin për vendin e tij. E kësaj periudhe është edhe vjersha “Vorri i Skanderbegut”. E cila u prinë shumë vjershave të tjera nga penda e tij, që u kushtohen temave kombëtare.
Veprat e albanologëve me famë botërore, si ishin Majeri e Pederseni, zgjuan te Mjeda interesimin për historinë dhe gjuhën shqipe. Kjo shihet te marrja e tij me problemin e alfabetit, te tekstet shkollore që botoi dhe në studimet për autorët e vjetër.
Në Kolegjin Gregorian të Kralevicës punoi profesor i logjikës e më pas i metafizikës. Më 1899, me ndihmën e të vëllait Lazër Mjeda, u kthye në Shqipëri dhe ishte në kreun e hierarkisë kishtare në Sapë, Prizren, Shkodrë etj. Ndre Mjeda punoi disa vite mësues në Vig, në krahinën malore të Mirditës. Mori pjesë në veprimtarinë e Shoqërisë letrare “Bashkimi”, që ishte themeluar në Shkodër me mbështetjen Austro-Hungarisë. Më 1901, bashkë me të vëllanë, Lazrin,themeloi shoqërinë Agimi, e cila krijoi një alfabet dhe botoi një varg librash për shkollat, ndër to “Këndimet për shkollat e para të Shqypnisë”, i cili përmbante tekste në prozë të shkruara nga Mjeda. Interesimi i zjarrtë i Mjedës për çështjen e alfabetit të shqipes bëri që ai, pavarësisht nga problemet me autoritetet osmane, të marrë pjesë në Kongresin e Manastirit më 1908, bashkë me At Fishtën, Luigj Gurakuqin, Hilë Mosin e Mati Logorecin, si përfaqsues të Shkodrës dhe u zgjodh anëtar i Komisionit për hartimin e alfabetit të njësuar të shqipes. Në 1916 – 1917 ishte anëtar i Komisisë Letrare Shqipe. Në vitet 1920 – 1924 Ndre Mjeda mori pjesë në jetën politike të kohës dhe u zgjodh deputet. Pas dështimit të Revolucionit Demokratiko-borgjez të Nolit, u tërhoq nga jeta politike dhe punoi prift i thjeshtë në Kukël. Nga viti 1930 qe mësues i gjuhës dhe letërsisë shqiptare në Kolegjin Jezuit në Shkodër, ku edhe vdiq më 1 gusht 1937.
Fazës së dytë të krijimtarisë së Ndre Mjeda e cila nisi pas Luftës I-rë Botërore, i përkasin poemat në tingëllima (sonete) "Scodra" dhe "Lissus", ku, përmes historisë së lashtë të dy qyteteve evokohet e kaluara e hershme e popullit tonë, sidomos fryma luftarake dhe liridashëse e stërgjyshërve të tij, ilirëve.
Në prodhimin poetik të Ndre Mjedës, zënë vend edhe vjershat për fëmijë.
Ndre Mjeda dha ndihmesë edhe në fushën e gjuhësisë. Krijoi alfabetin që u zbatua prej shoqërisë Agimi .Në historinë e gramatologjisë shqiptare janë për t'u përmendur veprat “Vërejtje mbi artikuj e premna pronës të gjuhës shqipe” (1934), “ Mbi shqiptimin e qellzoreve ndër dialektet e ndryshme të gjuhës shqipe” (1902) etj. Ndre Mjeda është ndër të parët gjuhëtarë shqiptarë që u morën me studimin dhe transkriptimin e veprave të letërsisë sonë të vjetër. Transkriptoi pjesërisht veprën e P. Bogdanit (1930) dhe të P. Budit (1932). Shkroi për dialektin shqiptar të Istries (1932) dhe për Perikopenë e Ungjillit të shek. XIV-XV (1933).
Ndre Mjeda është njëri nga poetët më të mëdhenj të letërsisë shqipe dhe mbetet mjeshtër i pashembullt i formës e i gjuhës poetike në shqip. Është mjeshtri më i madh i tingëllimit në gjuhën shqipe, deri më sot.
Vepra e Ndre Mjedës u botua e plotë në tri vëllime në Prishtinë në vitin 1982 nën përkujdesjen e Sabri Hamitit dhe nji studim mjaft i vlefshëm nga Mentor Quku.

 
Tituj të veprave t të Mjedës:

• “Vaji i Bylbylit”
• “Juvenilja “- përmbledhje
• “Liria” - poemë
• “Lissus “- poemë
• “Scodra” - poemë
• “Andrra e jetes” - poema

Poezi nga Ndre Mjeda

GUXO!

Lundërtar qi s’rrezikohet,
Kur a deti shkum’ e valë,
Vetë me vedi mos t’ankohet,
Se i shkoi dita pa fitim.

Tue u tall’ e tue pritues,
Kurrgjasend nuk qitet në dritë,
Ҫfarëdo sendit me fitue,
Trimni lypet e guxim.



LUANI

Mbas nji lufte nji lua
Po merr rrugën me shkue n’shpi,
Kur prej zjarrmit sheh se shkri
Ishte shpija e s’kish mbet’ gja.

Rrin e kqyr e nuk loton,
As ban dnes’ as ban ankim;
Veҫ kto fjal’ i tha si trim:
“Kam fuqin’ kjo m’mjafton.”


PUNA

Thnegla, t’pamen larg agimin,
Shkon nder lam’ e nëpër fusha,
Rreth e rreth kërkon ushqimin,
Deri nata t’vin’kërkon.

Marimanga tue u mshehun
Ndër gardhiqe e nëpër gemba,
Tue lshue pej e liq t’panjehun
Deri nata t’vin’ punon.

M’buy’ t’nji strehe o n;kulm t’shtëpisë
Rri dallndyshja tue punue,
Tue godit’ rri ҫerdhen fmisë
Deri na t’vin’ punon.

O ju thengla, qi kërkoni,
O dallndysh’, o marimangë,
Punën tuej, jo, mos e lshoni,
Se kjo vajz’ me ju punon.



SHPISË SEME

Nuk t’shaj se e vocerr
Duke nder tjera;
Nuk t’shaj se e mjera
Je pa lulzim.

Ngjat prindve t’dashtun
Me vlla, me motër,
Ndenjun m’nji voter
M’ty gjej pushim.

Ktu zemra m’ҫilet
M’cilet uzdaja,
Ndër mure t’saja
Zemra m’gazmon.

Për mue gjith’ tjerat
M’duken shkreti;
Jo, njiket shpi
Zemra s’ma ndrron.



PRANDVERA

Jeni lodhë, dallndysha t’shkreta,
Je molis i ziu bylbyl;
Ah! Pushoni n’strehë ku u gjeta,
Pusho n’kopsht te njaj zymbyl.

Mbi krah tuej prej dhenash tjera
Ju prandverën na e pruet ktej;
Shplodhn’ju, pra, dallndysha t’mjera,
Rri, bylbyl, n’lulzim qi kthej.

Se qe j’prrue prej malit ulet
E t’tanë fushës ushqim i nep;
E nën bore po shpërthejnë lulet
Porsi fmij’, qi zblohen n’djep.

Fllad i letë me vapë dashtnijet
Puthi pemën gemb për gemb;
U zgjue pema, e qe prej shijet
Buloi mbarë nëpër kopsht tem.

Ndej bri votrës njeri myket:
Vrapo, bulk, ku puna t’thrret;
Tue vrue fushën kau bërflyket,
Lyp m’u vue për laver t’vet.



VERA

Mrrini vera e tue flakrue
Ndihet dielli për gjith vend,
E prej drithit tue vlerue
Ar’t u bane t’gjitha në shend.

Mih’ nd’arnaje katundari
Tue lag’ tokën me djers’ t’vet;
Qysh prej nadjet kosatari,
Tue punue n’livadhe pret.

Nën vap’ t’diellit me hiti
Shko ti, vajzë, o grue shko;
Tue korr’ grunin me ҫallti,
Dorca – dorca ma vendo...



VJESHTA

Dhe ju po shkoni
Bylbyla, kshtu!
Po tretni këndynaj
Dallndysha, ju!

Dekën mendova
Sem’vjen kurdo;
Se m’leni vetun
S’mendova, jo!

Por ma fort zemrën
Ma bren nji idhnim:
Ҫerdhen qi i leni
Kujdesit tim.

Ndoshta kur t’ktheni
Mue vorri m’mba,
E ju kërkoni
Ҫerdhen qi sâ.



DIMNI

Nëpër fushë e nëpër male
Fryn murlani me stuhi;
O murla, at frymen ndale,
Ndal ti, o akull, mos më ngri.
Mos ma ngrini kët pike gjak!
- Struku, struku, i shkreti plak.
Po del dimni me kosë n’dorë,
Gheth e bar i ka kositë”
Qet balkoni pjalm me borë,
E plak-shkreta, tue mërdhitë,
I thot vedit me za pak:
- Struku, struku, i shkreti plak.



ZAMBAKU

Përmbi gjith’ lule,
Qi dalin n’verë,
Unë zambakut
I baj ma nderë.

Asht mbreti I luleve,
Asht bukuri
E me duk’ t’andshme
Shenjon pastry.

Ka drandafilja
Duk’ e shumë erë,
Por me ato ferra
Dorën ma there.

Vetëm zambakut
Kur t’ҫilin vera,
Pa ther’, pa t’vramun
I ndihet era.



DALLNDYSHES

Qe, shtatori tashma mbrrini
E pa m’lanun nuk po ndale;
Ke me shkue ku lulzon vrrini,
Me det tjer’, me tjera male
Ke mu falin,kah këndon,
Moj dallndysha, qi shtegton.

Për gjith nadje vet e ngrita
Tue ҫil’ syt për me lotue,
Nëpër bor’ e bryma t’shkrita
Tash kujtoj se edhe për mue
At zan’ tand e lshon si pare
Me m’ankue, dallndysh shtegtare…


AGIMI

U kuq qielli prej agimit
Prej ktij prisi qi ҫoi dita;
E kadal’ tu’ u rritun drita
Fush’ e male po lulzon.

Fryn prej bjeshke er’ e lehtë,
Rruzullimit i ndrron ftyra;
E prej shendit gjith’ natyra
N’duk e n’petka po gazmon…


________________
Përgatiti; Rrahim Sadiku