TENDENCA PËR TE SHMANGUR
„MËKATIN“ NEPERMJET ARTIT,
MBETET JUSTIFIKIMI I VETEM.
Ymer NURKA
Nje pyetje e karakterit tejet filozofik, e cila vjen e pergjithesuar, pasi vete sedertimi i fjalise bart nje kryefjale, konkretisht “Arti-n”, i cili e ka perkufizimin e vet, ndersa persa i perket kundrinorit te drejte ; perkatesisht “Shpirtin”, ai nuk ekziston en...de dhe sot si nocion filozofik, pervecse ne terminologjine teologjike dhe ndonje tjeter... Si rrjedhim, duhet me se pari, te kjartesohet se; “ Ç’eshte shpirti ?” (ne kete rast si subjekt) dhe cilat jane raportet e tij me artin ne teresi (si shkak?), nga ku buron edhe vete pasoja, e cituar si “Mekati”. Nga shpleksja e ketij raporti; “Shpirti”, si subjekt, “Arti”, si shkak dhe” Mekati”, si pasoje, mendoj qe gjendet dhe vete pergjigja e kesaj pyetjeje e cila ne realitet perben nje interes per vete karakterin psiko-social te çeshtjes, pse jo dhe shkencor, e gjithe kjo brenda nje relativiteti dominues.
Nese do t’i referoheshim dimensionit kohe, historikisht arti ne shoqerine njerezore, buroi i njekohshem dhe si nje mjet social jetese, pra si nje nevoje. Kur u skalit Guri - sepate, njeriu i epokes se gurit u emocionua pa mase sepse kuptoi se kishte bere art dhe mjeti qe shpiku, apo zbuloi, po qendronte para tij, si nje monument gjenial artistik i blatuar njesh me mjetin qe do te siguronte jetese. Por ai me kete mjet ne rrugetimin e gjate, nuk coptoi vetem prene, pra gjahun, por njekohesisht vrau ndryshe nga me pare dhe “vetveten” pra me artin bashke, u sofistiku dhe “mekati” apo thene ndryshe dhe “krimi”. Po keshtu do te thoja dhe kur u zbulua “RROTA”, ky mjet universal, ngelet perjetesisht dhe nje vlere artistike. Ajo i mban te dy anet e medaljes: solli dhe zhvillim shoqeror duke “shpetuar shpirtin nga mekati”, por solli dhe luftra te pergjakshme duke e futur shpirtin ne nje kurth te ri mekatar.
Thelbi i vete shpirtit, nuk eshte zemra, por mendja, e cila ka aftesine te perceptoje realitetin ne te dy dimensionet: Hapesire dhe Kohe, si rrjedhim “arti” eshte nje veprimtari e patjetersueshme e trurit njerezor, i cili me kete produkt, ka balancuar “te rendomten”, ( pra te nevojshmen) me “sublimen” e cila vjen si nje kerkese e larte artistike dhe filozofike ne raport me imagjinaten njerezore. Por duke ngritur nivelin e pergjigjes, ajo çka shtrohet per zgjidhje eshte se si qendron raporti i veprimtarise artistike me vete moralin e shoqerise ne teresi.
Se pari do te thoja se gjinite e artit kane ndertuar vazhdimisht raporte te veçanta dhe krejtesisht origjinale me moralin shoqeror. Ne kete konteks muzika si art nuk ka patur te njejtat konseguenca dhe efekte kundrejt shpirtit, sikurse piktura apo letersia. Edhe vete arti ne evolucionin e tij, si etalon po marr nje periudhe te caktuar (si p.sh) mesjeta; ku arti filloi te diferencohej duke zgjeruar diapazonin e tij nga art popullor (folklor) deri ne art “elitar” i cili kutivohej vetem per fisnikerine, pra per “seren” e zgjedhur te shoqerise.
Kontributi i artit per zhvillimin e shoqerise, ne diferencimin, midis jetes mizerabel dhe asaj mondane eshte i pazevendesueshem, keshtu ngritja e cilesise artistike erdhi si rezultat i nje mendjeje me te persosur, por edhe vete “mekati”, nga koha ne kohe nuk perceptohet njelloj. Ashtu sikurse erdhi dhe stilimi i veshjeve te shoqerise ne shek XX, ku “zhveshja” erdhi si e re dhe ne mode, kundrejt “veshjes” “anakronike”te shekullit XIX. Referuar nje procesi te tille evoluimi i mjeteve qe percuan “art” solli nje “prakticitet” me te pranishen ne qendrimin shoqeror; “te artit”, si nevoje dhe “te artit”, si shije. Ketu kemi te bejme me nje veprimtari mjaft intesive te mendjes njerezore dhe nje nderthurje te te gjitha fushave, e sidomos te artit, kultures, si dhe vete shkences...
Televizioni eshte mjeti me atraktiv, i gjithe shekullit te XX, ai rriti ne nivelet me te larta shkallen e informimit, trasmetoi kulture, edukoi dhe çedukoi njekohesisht qytetarin, pra “gjeneroi” nje moral te ri shoqeror gati te paimagjinuar me pare, por ne te njejten kohe dhe “degjeneroi” karakterin njerezor, duke krijuar nje sjellje te re ne raportet e njeriut kundrejt njeriut. “Filmi” si pordukt eshte prototipi me i vecante, i cili beri epoke dhe u kthye ne industri, perplasi rryma kulturore dhe fetare, filozofike dhe estetike dhe u kthye nje fushe çudiberese per shpirtin qytetar.
Ne qofte se do ta shikonin nga kendveshtrimi historik, do te thoshim se i gjithe ky zhvillim ka qene nje orvatje per te sjelle mesazhe te qarta per te “perzene” mekatin nga shpirti, por ne fakt se bashku me mjetet sofistikuam ne mendjen tone dhe vete “mekatin” si koncept dhe kjo vjen ne vijimesi te veprimtarise njerezore madje gati shembellen sikur kemi luftuar si Don Kishoti me mullinjt e eres, pasi mekati po ngjan si nje pjelle e subkoshiences tone dhe jo nje e vertete qe justifikon qellimin...
“Perplasjet” moren karakter me luftarak, kur u pa se dominimi ekonomik pa u shoqeruar me hegjemoni edhe ne art, per nje superfuqi ishte si te qendronte me nje kembe. Keshtu erdhi “arti Evropian”, “arti Amerikan”, apo “arti Rus” dhe sot “arti Kinez” etj. Arti sot sherben dhe si nje diversion per çuar ne “mekat” kulturen e nje vendi rivalizues, pra per dobesimin dhe shkaterrimin e atyre mardhenieve sociale qe e bejne nje shoqeri te forte kundrejt nje tjetre.
E pare ne kete kend - veshtrim filozofik, historikisht zhvillimi ekonomik dhe shoqeror eshte shoqeruar nga nje fare “amnistie” per “mekataret” dhe formalizimi, deri ne integrim te plote te te ashtuquhajturit “Mekat” si fenomen social normal.
Ne nje konteks te tille arti ne vetvete eshte i dyshimte dhe ai nuk ben gje tjeter veçse e ambjenton konsumatorin e tij me mekatin; kete rol kryen sot filmi me aksion, i cili na e sjell vrasjen si gjysem loje, por ne fakt ai promovon vrasjen. Te njejten gje por me mjete te ndryshme e ben filmi “horror”, i cili e ambjenton “te apasionuarit e tij me monstruozitetin e veprimtarise se shkohet drejt vdekjes... Po keshtu ndikon dhe filmi dramatik, i cili deri diku sjell pasojat e “tradhetise”, ne rapor me kombin, me ideologjine, shkencen, fene dhe moralin familjar vecanerisht “tradhetine bashkeshortore”. Sot ne shekullin e XXI u legalizua ajo çka ka qene “tabu” per tere epokat shoqerore “homoseksualizmi”, i cili ne fakt eshte hapi i pare, qe njeriu, ben drejt denatyralizimit te vet. Po te njejten gje ka per tu thene shume shpejt dhe per “mekatin-droge”, i cili do te legalizohet si gjithcka tjeter... Megjithate drejt rruges se gjate te pseudo-edukimit dhe shpetimit te shpirtit nga mekati do te shfaqet shume shpejt nje arsye tjeter... Te ashtuquajturat “mekate te vjetra” te cilat as nuk i quhajme, me emrat e tyre klasike, po i therresim me eufemizma edhe pse ata jane “te njejtet”, madje jane edhe me te tmerrshem (relativisht), ne pasojat qe sjellin ne fleksibilitetin e marrdhenieve te shoqerise njerezore...
Vulgarizimi i çeshtjes, do te ishte sikur te thonim se; nga krijimi i njeriut si subjekt qyteterues eshte thene : “ kjo “gje” nuk perben mekat” po as kjo tjetra nuk eshte mekat, as kjo e as kjo... e keshtu me radhe... Tani ne magazinen e tij keto “toleranca” e kane çuar njeriun e sotem ne dilemen se: cili “mekat” valle do te perbeje virusin e degjenerimit te vertete te shpirtit njerezor?!, nga ku nuk do ti thuhet me njeriut “njeri”?! Natyrisht “arti” eshte bumerangu me i madh, nga ku vete shqeria po “mekaton” nepermjet “ndjenjes”, pasionit dhe “emocionit”..
Veprimtaria artistike eshte “dalldia” me e madhe sociale qe po çon Boten me shpejtesi, jo vetem drejt gloalizimit ekonomik, por edhe atij artistik, kulturor dhe difinitivisht “shpirteror” Unifikimi i vlerave dhe kulturave do te sjelle si rrjedhim dhe simboliken e nje “mekati” global, te perbashket; nga ku tendenca per te shmangur “mekatin” nepermjet artit ka qene dhe do te mbetet justifikimi i vetem per te kryer kete rruge te gjate drejt nje “mekati” akoma edhe me te madh i cili ndofta do te identifikohet si “mekati i mekateve”, por ky do te jete argument’ i fundit per mekataret, dhe te tille ka per ta quhajtur, kleriku i vetem qe do te mbetet mbi dhé...
MBETET JUSTIFIKIMI I VETEM.
Ymer NURKA
Nje pyetje e karakterit tejet filozofik, e cila vjen e pergjithesuar, pasi vete sedertimi i fjalise bart nje kryefjale, konkretisht “Arti-n”, i cili e ka perkufizimin e vet, ndersa persa i perket kundrinorit te drejte ; perkatesisht “Shpirtin”, ai nuk ekziston en...de dhe sot si nocion filozofik, pervecse ne terminologjine teologjike dhe ndonje tjeter... Si rrjedhim, duhet me se pari, te kjartesohet se; “ Ç’eshte shpirti ?” (ne kete rast si subjekt) dhe cilat jane raportet e tij me artin ne teresi (si shkak?), nga ku buron edhe vete pasoja, e cituar si “Mekati”. Nga shpleksja e ketij raporti; “Shpirti”, si subjekt, “Arti”, si shkak dhe” Mekati”, si pasoje, mendoj qe gjendet dhe vete pergjigja e kesaj pyetjeje e cila ne realitet perben nje interes per vete karakterin psiko-social te çeshtjes, pse jo dhe shkencor, e gjithe kjo brenda nje relativiteti dominues.
Nese do t’i referoheshim dimensionit kohe, historikisht arti ne shoqerine njerezore, buroi i njekohshem dhe si nje mjet social jetese, pra si nje nevoje. Kur u skalit Guri - sepate, njeriu i epokes se gurit u emocionua pa mase sepse kuptoi se kishte bere art dhe mjeti qe shpiku, apo zbuloi, po qendronte para tij, si nje monument gjenial artistik i blatuar njesh me mjetin qe do te siguronte jetese. Por ai me kete mjet ne rrugetimin e gjate, nuk coptoi vetem prene, pra gjahun, por njekohesisht vrau ndryshe nga me pare dhe “vetveten” pra me artin bashke, u sofistiku dhe “mekati” apo thene ndryshe dhe “krimi”. Po keshtu do te thoja dhe kur u zbulua “RROTA”, ky mjet universal, ngelet perjetesisht dhe nje vlere artistike. Ajo i mban te dy anet e medaljes: solli dhe zhvillim shoqeror duke “shpetuar shpirtin nga mekati”, por solli dhe luftra te pergjakshme duke e futur shpirtin ne nje kurth te ri mekatar.
Thelbi i vete shpirtit, nuk eshte zemra, por mendja, e cila ka aftesine te perceptoje realitetin ne te dy dimensionet: Hapesire dhe Kohe, si rrjedhim “arti” eshte nje veprimtari e patjetersueshme e trurit njerezor, i cili me kete produkt, ka balancuar “te rendomten”, ( pra te nevojshmen) me “sublimen” e cila vjen si nje kerkese e larte artistike dhe filozofike ne raport me imagjinaten njerezore. Por duke ngritur nivelin e pergjigjes, ajo çka shtrohet per zgjidhje eshte se si qendron raporti i veprimtarise artistike me vete moralin e shoqerise ne teresi.
Se pari do te thoja se gjinite e artit kane ndertuar vazhdimisht raporte te veçanta dhe krejtesisht origjinale me moralin shoqeror. Ne kete konteks muzika si art nuk ka patur te njejtat konseguenca dhe efekte kundrejt shpirtit, sikurse piktura apo letersia. Edhe vete arti ne evolucionin e tij, si etalon po marr nje periudhe te caktuar (si p.sh) mesjeta; ku arti filloi te diferencohej duke zgjeruar diapazonin e tij nga art popullor (folklor) deri ne art “elitar” i cili kutivohej vetem per fisnikerine, pra per “seren” e zgjedhur te shoqerise.
Kontributi i artit per zhvillimin e shoqerise, ne diferencimin, midis jetes mizerabel dhe asaj mondane eshte i pazevendesueshem, keshtu ngritja e cilesise artistike erdhi si rezultat i nje mendjeje me te persosur, por edhe vete “mekati”, nga koha ne kohe nuk perceptohet njelloj. Ashtu sikurse erdhi dhe stilimi i veshjeve te shoqerise ne shek XX, ku “zhveshja” erdhi si e re dhe ne mode, kundrejt “veshjes” “anakronike”te shekullit XIX. Referuar nje procesi te tille evoluimi i mjeteve qe percuan “art” solli nje “prakticitet” me te pranishen ne qendrimin shoqeror; “te artit”, si nevoje dhe “te artit”, si shije. Ketu kemi te bejme me nje veprimtari mjaft intesive te mendjes njerezore dhe nje nderthurje te te gjitha fushave, e sidomos te artit, kultures, si dhe vete shkences...
Televizioni eshte mjeti me atraktiv, i gjithe shekullit te XX, ai rriti ne nivelet me te larta shkallen e informimit, trasmetoi kulture, edukoi dhe çedukoi njekohesisht qytetarin, pra “gjeneroi” nje moral te ri shoqeror gati te paimagjinuar me pare, por ne te njejten kohe dhe “degjeneroi” karakterin njerezor, duke krijuar nje sjellje te re ne raportet e njeriut kundrejt njeriut. “Filmi” si pordukt eshte prototipi me i vecante, i cili beri epoke dhe u kthye ne industri, perplasi rryma kulturore dhe fetare, filozofike dhe estetike dhe u kthye nje fushe çudiberese per shpirtin qytetar.
Ne qofte se do ta shikonin nga kendveshtrimi historik, do te thoshim se i gjithe ky zhvillim ka qene nje orvatje per te sjelle mesazhe te qarta per te “perzene” mekatin nga shpirti, por ne fakt se bashku me mjetet sofistikuam ne mendjen tone dhe vete “mekatin” si koncept dhe kjo vjen ne vijimesi te veprimtarise njerezore madje gati shembellen sikur kemi luftuar si Don Kishoti me mullinjt e eres, pasi mekati po ngjan si nje pjelle e subkoshiences tone dhe jo nje e vertete qe justifikon qellimin...
“Perplasjet” moren karakter me luftarak, kur u pa se dominimi ekonomik pa u shoqeruar me hegjemoni edhe ne art, per nje superfuqi ishte si te qendronte me nje kembe. Keshtu erdhi “arti Evropian”, “arti Amerikan”, apo “arti Rus” dhe sot “arti Kinez” etj. Arti sot sherben dhe si nje diversion per çuar ne “mekat” kulturen e nje vendi rivalizues, pra per dobesimin dhe shkaterrimin e atyre mardhenieve sociale qe e bejne nje shoqeri te forte kundrejt nje tjetre.
E pare ne kete kend - veshtrim filozofik, historikisht zhvillimi ekonomik dhe shoqeror eshte shoqeruar nga nje fare “amnistie” per “mekataret” dhe formalizimi, deri ne integrim te plote te te ashtuquhajturit “Mekat” si fenomen social normal.
Ne nje konteks te tille arti ne vetvete eshte i dyshimte dhe ai nuk ben gje tjeter veçse e ambjenton konsumatorin e tij me mekatin; kete rol kryen sot filmi me aksion, i cili na e sjell vrasjen si gjysem loje, por ne fakt ai promovon vrasjen. Te njejten gje por me mjete te ndryshme e ben filmi “horror”, i cili e ambjenton “te apasionuarit e tij me monstruozitetin e veprimtarise se shkohet drejt vdekjes... Po keshtu ndikon dhe filmi dramatik, i cili deri diku sjell pasojat e “tradhetise”, ne rapor me kombin, me ideologjine, shkencen, fene dhe moralin familjar vecanerisht “tradhetine bashkeshortore”. Sot ne shekullin e XXI u legalizua ajo çka ka qene “tabu” per tere epokat shoqerore “homoseksualizmi”, i cili ne fakt eshte hapi i pare, qe njeriu, ben drejt denatyralizimit te vet. Po te njejten gje ka per tu thene shume shpejt dhe per “mekatin-droge”, i cili do te legalizohet si gjithcka tjeter... Megjithate drejt rruges se gjate te pseudo-edukimit dhe shpetimit te shpirtit nga mekati do te shfaqet shume shpejt nje arsye tjeter... Te ashtuquajturat “mekate te vjetra” te cilat as nuk i quhajme, me emrat e tyre klasike, po i therresim me eufemizma edhe pse ata jane “te njejtet”, madje jane edhe me te tmerrshem (relativisht), ne pasojat qe sjellin ne fleksibilitetin e marrdhenieve te shoqerise njerezore...
Vulgarizimi i çeshtjes, do te ishte sikur te thonim se; nga krijimi i njeriut si subjekt qyteterues eshte thene : “ kjo “gje” nuk perben mekat” po as kjo tjetra nuk eshte mekat, as kjo e as kjo... e keshtu me radhe... Tani ne magazinen e tij keto “toleranca” e kane çuar njeriun e sotem ne dilemen se: cili “mekat” valle do te perbeje virusin e degjenerimit te vertete te shpirtit njerezor?!, nga ku nuk do ti thuhet me njeriut “njeri”?! Natyrisht “arti” eshte bumerangu me i madh, nga ku vete shqeria po “mekaton” nepermjet “ndjenjes”, pasionit dhe “emocionit”..
Veprimtaria artistike eshte “dalldia” me e madhe sociale qe po çon Boten me shpejtesi, jo vetem drejt gloalizimit ekonomik, por edhe atij artistik, kulturor dhe difinitivisht “shpirteror” Unifikimi i vlerave dhe kulturave do te sjelle si rrjedhim dhe simboliken e nje “mekati” global, te perbashket; nga ku tendenca per te shmangur “mekatin” nepermjet artit ka qene dhe do te mbetet justifikimi i vetem per te kryer kete rruge te gjate drejt nje “mekati” akoma edhe me te madh i cili ndofta do te identifikohet si “mekati i mekateve”, por ky do te jete argument’ i fundit per mekataret, dhe te tille ka per ta quhajtur, kleriku i vetem qe do te mbetet mbi dhé...
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen