“Pegasi” ka jubile. Nëse “postieri ju ka trokitur portën tre herë” - po të luajmë me titullin e atij filmi kaq të njohur - dhe në njerën prej tyre mbase ju ka bërë të lumtur, ky kalë fluturues, magjik, i dalë drejt e nga legjenda, duke u ulur fluturimthi nëpër oborret tuaja, iu ka trokitur xhamat e dritareve plot 10 herë. Plot dhjetë herë ka shkarkuar prurjet për ju. Këto dhurata patjetër ju kanë bërë dhjetë herë të lumtur, ju kanë ngrohur netët e dimrit, ju kanë freskuar vapën e verërave. Sepse ka sjellur magjë të freskët arti, nuk ka pranuar të mbajë ngarkesë tjetër ky kalë. Verë ishte stina kur trokiti për herën e parë, verë është edhe tani, të dhjetën herë që ju viziton “Pegasi” ynë, nëpër vatrat tuaja, kudo që jeni. Këtë herë e ngarkuam pak më shumë, ia përzgjodhëm më me merak dhuratat, për t’iu kënaqur më tepër. Ngaqë “Pegasi” ynë ka jubile...
EDITORIALIN këtë herë e firmos Roland Gjoza. Nga Nju Jorku, shkrimtari i shquar i disporës (personalisht jam i bindur se është nga më të talentuari e brezit të vet) qan hallet kulturore të Atdheut, merakoset për shpërbërjen shpirtërore të bashkëkombësve, që prishin, siç dëshmon, afresket 600 vjeçare të Onufrit. Dhe të tjera. “Factor News” dhe bisturia e fjalës së artistit drejt e në plagë, aty ku dhemb.
Nga rubrika e para, si gjithmonë, “ATA QE IKEN”. Perikli Jorgoni, “Shpirtëçiltëri”, përkthyesi i papërsëritshëm, Ziko Kapurani, miku ynë i shtrenjtë dhe i paharruar, “Poeti i fjalëve të çajit, nga Shkëmbi i Zërës mbi Floq”, Roland Trebicka, aktori që na përndriti buzëqeshjet dhe që “Nga shakllët e Pallatit 176 hyri tek përjetësia” vijnë tek “Pegasi”-10 ashtu siç ishin në jetë dhe në skenën e artit të tyre, të qeshur dhe të vrenjtur, me ç’ka bënë dhe me ç’u nderuan. M. Brunga, R. Gjoza, E. Shallvari, F. Shahinllari, B. Muçaj, skicojnë shumëplanshëm portretet e tyre, me ese, kujtime, të dhëna që do t’ju emocionojnë.
Stefan Martiko, i cili ju paralajmëron: “Ndoshta në këtë mjedis kjo mënyrë të shkruari ndeshet rrallë, por unë jam i gatshëm ta mbroj atë pa lënë shteg për mëdyshje apo lëkundje, vjen te “3 ESE NE 1” me një triptik të jashtëzakonshëm, ku tre ide të pavarura poetike bashkohen në një. Origjinal, i guximshëm, tejet bashkëkohor në ato që thotë dhe në mënyrën se si i shkruan, Martiko është një dëshmi bindëse, se si duhet të abstragojë eseisti modern, si duhet të përçojë tek lexuesi idetë e tij. Rrëzimi i bustit të diktatorit, çrregullsia e zyrës së zotit Hravel, por edhe çrregullsia tjetër, ajo e rrobave në garderobën e shkrimtarit, ç’lidhje mund të kenë midis tyre?! Lexoni Martikon, që të bindeni, se, megjithatë, një fill i padukshëm mund t’i bashkërendojë në art...
“DITARET” këtë herë hapen për të hedhur dritë mbi “Mbretër pa kurorë”. 10
shkrimtarë të mëdhenj botërorë, që s’kanë marrë Nobël. Cilët? Doni shembuj? Tuen, Tolstoj, Xjojs, Prust... Përse, si është e mundur? L. Furxhi qëmtoi faktet, më të shumtën të panjohura për lexuesin, L. Bullgari përzgjodhi grafika të mrekullueshme dhe jam i bindur se do ju kalojë disi trishtimi i humbjes së atyre “që ikën...”. Ngaqë sinfonia artistike tek “Pegasi” vazhdon...
Përkundrejt kësaj plejade të ndritur shkrmtarësh botërorë, që “u harruan” çuditërisht nga Akademia e Stokholmit, “TE KUROREZUARIT” e tij, megjithatë, sjellin gjithmonë shkëlqimin e tyre. Këtë herë mikpritet Uislava Shimborska, me rrëfimin e saj “Puna e poetëve”. Sekretet poetike nga dorë e parë. Redaktorja jonë, L. Sinani, së bashku me R.H. Anderson të “ The N.Y:Taims”-it, ravijëzojnë portretin e nobelistes polake të 1996-ës. “Asgjë nuk është dhuratë...”, thuhet në njerën nga poezitë e përkthera dhe të botuara për ju, tek ky “Pegas”. Doemos, mjeshtre!
Tek “PANTEONI EVROPIAN I VARGJEVE” ngjiten tre përfaqësues të mëdhenj, të kohërave dhe rrymave të ndryshme poetike. I keni njohur më parë? Njerin prej tyre, medoemos, veçse në një fushë tjetër artistike: irlandezi Samuel Beket, dramaturg, nga më të mëdhenjtë e skenës botërore, është edhe poet i ndritur. Ua vërteton këtë A. Hysa me prurjet e tij, ese dhe përkthime nga poezia e mjeshtrit të madh të fjalës artistike. Dy të tjerët janë më pak të njohur për publikun shqiptar. Italiani, Roberto Mussapi, i kohës sonë, prezantohet dhe përkthehet nga A. Th. Kallço, kurse Jean-Luc Wanthier-in, nga Belgjika, e sjell tek “Pegasi” A. Meçaj, nëpërmjet edhe një rrëfimi të Michel Belgin, kritikut të njohur belg, për bashkëkombësin dhe kolegun, që ka “monopolizuar” prej disa kohësh çmimet letrare të vendit të tij dhe të Evropës artistike.
Në “GALERINE KULTURORE TE KOMBIT”, një figurë e ndritur, e cila, pasi lexon materialin e jashtëzakonshëm të Albana Mëlyshi Lifschin, shkrimtares së njohur shqiptaro-amerikane, vetëpyetesh: kaq i madh - Gjergj Fishta e quan “një nga burrat më të parë të kombit tonë” - dhe nuk i është bërë as edhe një përmendore?! Ia bën shkrimtaria në fjalë, tek eseja “Prend Doçi - Abati i Mirditës”.
Në rubrikën “MUZIKE”, këtë herë kemi zgjedhur “Një film retrospektiv për Spartak Tilin”. E nënshkruajnë A. Shkira, poet dhe sekretar i “Liter-Artit” në Athinë, muzikologu L. Liço, mik i hershëm dhe bashkëudhëtar artistik i kompozitorit dhe gazetarja J. Vrapi. Dokumentacion artistik, ese për njeriun e shquar të muzikës shqiptare, intervistë për ç’ka mendon ai rreth pentagramit të sotëm zyrtar në Tiranë, gjithshka nevojitet për të bërë portretin artistik dhe jetësor të Spartak Tilit. Një sinfoni e tërë publicistike - e denjë për “Takun” e këngëve të dashura të rinisë.
Tek “ARTI DHE PUSHTETI”, gazetarja e njohur shqiptare në Staten Island të Nju Jorkut, Këze (Kozeta) Zylo, me një shkrim që më shumë i ngjan një britmeje revolte kundër Diktaturave, se sa një punimi publicistik, ravijëzon një portret stoik artisti, Jozef Radin, “Poet me shpirt prej loti”. I tretë i “shoqërisë poetike lushnjare”, krahas Zhitit dhe Halitit (jo më kot janë fotografuar së bashku në revistë), vjen nëpërmjet të dhënave biografike dhe analizës kompetente të “Fletores (së tij) të Vjeshtës”, ashtu siç është në të vërtetë krijuesi i mirëfilltë, që flet: “me heshtje ma shumë se me fjalë...”(J. Radi).
Konsekuentë, si gjithmonë, në tradicionalen “KAFE ME FQINJET”, kemi ftuar “Në studion tonë të pasdites”, tre shkrimtarë të mëdhenj bashkëkohorë grekë, J. Blanas, M. Kontoleon dhe A. Kiriakidis. Prozatorë dhe poetë, të kritikës, skenës dhe shkrimit. Nënshkruesi i këtyre radhëve, që ka nderin t’i njohë personalisht këta tre njerëz të shquar të letrave kontemporane greke, u bën 11 pyetje rreth “Ujit dhe Zjarrit” - dmth jetës dhe veprës - dhe mençurinë e sinqeritetin e tyre dashamirës do ta ndjejë si fllad kënaqësie lexuesi i “Pegasit”.
“Motra Tone”, kryevepra e Kol Idromenos, mikpritet tek “ARTET FIGURATIVE”. Një analizë e gjerë, shumëplanëshe, tejet profesionale nga Ilmi Bani, nga prurjet më të bukura të këtij numri. Gjer edhe materiali fotografik rreth Idromenos është i përzgjedhur. Gjithshka me kompetencë dhe sens.
Dhe ja surpriza jonë e numrit: një shkrimtar i ri, që sapo doli me librin e tij të parë me tregime, por ne të “Pegasit” jemi të bindur, se të mëvonshmit do të na bëjnë të flasim për një shkrimtar të vërtetë, origjinal. Algert Siqeca tek “STAFETA NE DUART E TYRE”. Një prezantim i artikullshkruesit, tregimi tejet origjinal “Vrasje në pyllin e vdekur”, mendojmë se janë të mjaftueshme për të bërë portretin e këtij prozatori të ri, që nuk lutet “ta pranojmë”, veçse kërkon... “ta lemë të qetë”. Dakort, por nuk na lë ai...
Në kopertinën e këtij numri kemi vënë fotografinë e një zonje të madhe, Aksinja Xhojës, që na bën të skuqemi nga lumturia, tek e dëgjojmë të ndezë tastierën e pianos, skenave të mëdha botërore. Gjer mbretëresha e Anglisë e ka përqafuar, për të nderuar artin e kësaj artisteje të madhe shqiptare. Shijoni portretin e saj, nga një shkrim sa prekës, aq dhe profesional prej Miho Gjinit, kryeredaktorit tonë, tek “DIASPORA”, i cili udhëtoi gjer në Itali, për të bërë jetëshkrimin e saj në disa faqe. Dy Mjeshtra të Mëdhenj, A. Xhoja dhe M.Gjini, brenda një rubrike. Janë nga mrekullitë e “Pegasit” këto...
Tek shikon filmin madhor “Kryekënga e Kombit” të Petrit Rukës, pakontrollueshëm ndjen në vetvete një “frikë”: mos kineasti “errëson” poetin e mrekullueshëm të rinisë dhe të tashmes sonë. Veçse “Petja” i dashur i miqve të tij, i bën të dyja mrekullueshëm, filmin dhe poezinë. Se si ia del kësaj “çudije”, mësojeni tek “KINEMAJA”, lexoni materialin e përgatitur për këtë film, me ndihmën e vetë autorit dhe të gazetarit V. Bizhga. Si poemë do t’u ngjajë, nga ato të Petrit Rukës.
Çdo numër ka, zakonisht, “bombën” e vet. Në këtë numër, “minën” e plas Roland Gjoza, me esenë tejet interesante “Popullori dhe aristokrati”, tek “BASHKEKOHES DHE KUNDERSHTARE”. Përballë njeri-tjetrit, dy figurat qendrore të letërsisë shqiptare të Pasluftës: Dritëro Agolli dhe Ismail Kadare. Vërtet, në këtë ese, Gjoza është i papërsëritshëm. Çdo koment di t’i hynte në hak esesë së tij.
“EKSKLUZIVISHT”, në këtë numër kemi sjellur një studim gjuhësor, rreth gjuhës letrare shqipe dhe dialekteve të saj. Jo vetëm se gjuha është “buka”, është magja mbrujtëse e artit të të shkruarit, por edhe se këtë studim e firmos një e re e talentuar, Rita Hysa, nga Tirana, shkencëtare e ardhshme (kështu beson menjëherë, pasi lexon këtë punë) e gjuhës sonë të bukur. Shkruesin e këtij shkrimi e habiti talenti i saj në të shkruar, dëshmi se gjuhën nuk mjafton ta njohësh mirë, duhet edhe “ta luash në majë të gishtave”. Rita Hysa e bën, e bën mrekullueshëm. Jemi të lumtur, që “Pegasi” e mbart si vlerë. Të së sotmes dhe të së ardhmes.
Tek “TEATRI” flet një profesionist. Kush tjetër? Miho Gjini, Mjeshtër i Madh, kritiku i njohur i skenës shqiptare, me monografitë e shkëlqyera për korifenjtë e saj. Analizon “Doktor Shuster” të serbit Kovasheviç, vënë në skenë nga S. Duni, në Teatrin Kombëtar. “Sot shitet gjithshka...”, thotë një personazh. Shkrimi dinjitoz i Gjinit shton këtë, për lexuesit: “... përveç artit të vërtetë”. Ai as mund të shitet, as mund të blihet me premisat e kohës së sotme antiart. Vetë ky shkrim kritik, i mirëfilltë në llojin e vet, është dëshmi për këtë.
Aty nga fundi një mrekulli, nga dhuratat më të çmuara që ju sjell ky “Pegas”, i dhjeti: tek “Mjeshtëria e të shkruarit”, në rubrikën “MENDIMI KRITIK DHE ESTETIK”, kritiku dhe poeti V. Hyzoti sjell një intervistë të mrekullueshme të Ernest Heminguejt, dhënë Xhrxh Plimpton, më 1958, rreth artit të krijimit. E rilexon dhe mrekullohesh gjithmonë. Janë fjalë të pavdekshme, prej të pavdekshmëve.
Lamë për në fund krijimtarinë e mirëfilltë, në prozë dhe poezi. Një revistë letrare, doemos, merr vlerë kryesisht prej saj.
Tre poetë shqiptarë, Roland Musta, Aqif Hysa dhe Eduard Ymeri, që jetojnë përkatësisht në Amerikë, Itali dhe në ishullin grek të Paros, tre cikle të mrekullueshme me poezi, shoqëruar grafikisht nga piktori ynë, Leonidha Bullgari, me skica dhe grafika origjinale, enkas të frymëzuar nga kjo krijimtari. Tre krijues të ndryshëm nga njeri-tjetri në stil, të përbashkët për nga kënaqësia estetike që u ofrojnë dashamirësve të poezisë.
Tregimin shqiptar e përfaqësojnë dy firma, një me përvojë, Ridvan Dibra, shkrimtari i shumënderuar shkodran me çmime brenda dhe jashtë Atdheut, në prozën e mrekullueshme “Kanuni i Lekës së Vogël”, si edhe kolegia jonë e “Pegasit”, Liliana Furrxhiu-Sinani, e re në krijimtari, mbase akoma e padenjë të renditet përkrah artit të Dibrës, veç me një talent që “thyen kocka”, me një guxim artistik, që të bën ta besosh. Lexoni tregimin e saj “Gjigandi” dhe shtojeni vetë komentin.
“LETERSIA E HUAJ” përfaqësohet, përveç poetëve që përmendëm më lart, tek “Panteoni”, edhe nga dy tregimtarë të mrekullueshëm: prej zvicerianit Max Frisch, tregimin e të cilit, “Historia e shkurtër e Isidorit”, e ka shqipëruar mjeshtërisht e talentuara Anila Spahija, si edhe prej klasikut gjerman Bernd Heinricht Wilhelm von Kleist, me tregimin magjik “Lypësja e Lukarnos”, sjellë në shqip nga R. Gjoza. Redaksia siguroi dhe solli për të shoqëruar këto tregime ilustrimet origjinale të botimit të tyre të parë, ekskluzivisht për lexuesit cilësorë të “Pegasit”.
Në fund fare “ESE”-të e numrit, “buka” e artit serioz dhe të gjithëkohshëm. Një pasuri e tërë, Një plejadë krijuesish të ndritur, brenda dhe jashtë letrave tona, shpalosin përvojën dhe mençurinë e tyre. Shikoni firmat: Rainer Maria Rilke, Ramiz Kelmendi, Fernando Pessoa, Isaak Basheviç Singer, Ernesto Sabato, Karlos Fuentes, eseistë të dorës së parë, me punë nga materialet “sipër raftit”.
Vetëpyetesh: si e mban dot ky kalë fluturures, gjithë këtë ngarkesë artistike? E thamë: është numër jubilar dhe duhet të jetë, se s’bën, më i ngarkuar se herët e tjera. Edhe me “xhingla-mingla” të tjera artistike, të vogla, ndërmjet rubrikave, por që i sjellin këtij kali, “Pegasit” tonë, shkëlqimin e vërtetë të festës.
“MOZAK”-u është i mbushur plot: “Çfarë bën sot Jezui i Nazaretit” - i famshmi Robert Powell?, cili ishte “Shqiptari, mik me Çaplinin?”, ç’ndodhi “Natën e ndarjeve të Çmimeve “Oskar”, në Dolby Theatre të Hollivudit?, cilët janë “Tre yjet e kinemasë botërore, që kanë pohuar publikisht origjinën e tyre shqiptare”? Dhe plot të tjera, “garnitura” është sa e shijshme, aq dhe befasuese.
Pothuajse, ky është “Pegasi” i tanishëm, që trokiti për të dhjetën herë në portën tuaj. Ka fluturuar majëmalesh të pafundme, ka kapërcyer oqeane, për të ardhur pranë jush. Se nuk mund të bëj ndryshe, ky kalë. Nuk bën dot pa lexuesit e tij. Dhe shpreson të gjejë pak dashuri, aty ku ndalon. Pa di ai pastaj, ç’t’u dhurojë, atyre që e mikpresin.
GRIGOR JOVANI
drejtor i “Pegasit”
qershor, 2013, Athinë
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen