Risto Siliqi, lindi më 16 gusht të vitit 1882 në Shkodër, ishte poet, publicist, dhe atdhetar demokrat shqiptar. Risto Siliqi është një prej rilindasve dhe patriotëve të shquar të pushkës e penës.
Që në moshë të re hyri në lëvizjen atdhetare. Atdhedashuria e dalloi që në bankat e shkollës. Qysh në moshë të re, Ristoja zhvillonte propagandë patriotike mes nxënësve të shkollës. Qeveria turke, duke parë zellin e tij të veçantë dhe punën patriotike, donte ta arrestonte. Në një situatë të tillë, Ristoja u detyrua të largohej nga Shkodra dhe të shkonte në Cetinë të Malit të Zi. Në Cetinë, Ristoja nisi një veprimtari të madhe, plot me sakrifica e rreziqe. Ai shpenzoi gjithë pasurinë e familjes dhe vuri kokën në rrezik për shkak të veprimtarisë së tij patriotike. Kjo punë vazhdoi për rreth 10 vjet. Gjatë kësaj periudhe, ai shkoi me misione në Rumani e Bullgari, ku u shqua për fjalimet e tij të zjarrta patriotike. Në këtë kohë nisi të botonte edhe poezitë e para. Por shteti malazez nisi të dyshonte mbi veprimtarinë e tij, kështu që Ristoja për të humbur gjurmët hapi hotelin “Albania”, që në të vërtetë ishte një qendër bashkimi e partiotëve shqiptarë. Në një odë të tymosur përgatitej liria e Shqipërisë. Aty mblidheshin kohë pas kohe krerët e ndryshëm të asaj kohe si: Isa Boletini, Dedë Gjo Luli etj. që po përpiqeshin për një kryengritje, e cila do të fillonte në vitin 1910. Më vonë ai merr pjesë bashkë me Luigj Gurakuqin me Hilë Mosin në kryengritjen e Malësisë së Madhe dhe bëhet këngëtari i saj. Ishte anëtari i “Komitetit Shqiptar” që krijoi Kryengritjen e armatosur në vitin 1911. Mori pjesë në kuvendin e Gerçes së Kelmendit, dhe në hartimin e memorandumit të famshëm. Dallohet për trimëri ndër luftimet e ndryshme dhe gjatë kësaj kohe ai shkruan vjersha, ku paraqet përshtypjet e tij nga këto kryengritje. Shkruan dhe vepra patriotike e i boton ndër gazetat e ndryshme që shtypeshin jashtë atdheut, duke nxitur shqiptarët për liri. Konflikti ballkanik e gjen sërish në Cetinjë, ku vazhdonte veprimtarinë e tij të palodhur. Por kësaj here qeveria malazeze e dikton, prandaj vendos arrestimin e tij. Fatmirësisht Ristoja njoftohet në kohë nga një miku i shtëpisë së tij dhe arratistet në Kotorr. Gjyqi i Malit të zi, e gjykon në mungesë dhe e dënon me vdekje, duke e konsideruar të rrezikshëm për shtetin malazez. Në këtë kohë në Kotorr ishin mbledhur shumë patriotë, të cilët prisnin çlirimin e Shkodrës. Më vonë në 1913 gjithë patriotët, me një anije që qeveria austriake ua kishte vënë në dispozicion, mbërritën në Shkodër - mes tyre edhe Ristoja. Atdhetarët e vërtetë iu futën sërish punës. Armiku gjithnjë mundohej të ngrinte krye midis shqiptarëve, ndaj patriotët nisën propagandën për bashkimin e kristianëve me muhamedanët. Për këtë çështje u krijua një komision, ku Ristoja ishte anëtar. Gjithandej organizoheshin konferenca e demonstrata, ku Ristoja shkëlqente në fjalime. Në këtë kohë në Shqipërinë e Mesme, Esat Pasha, i ndihmuar nga armiqtë, kishte fituar famë të madh dhe mundohej të bënte propagandën e vet edhe në Shkodër. Vetë Konferenca e Londrës njihte më tepër mendimin e Esatit, sesa të Shqipërisë së Lirë të shpallur nga Ismail Qemali. Komisioni i lartpërmendur kundërshton me të gjitha mënyrat politikën e Esat Pashës, ndërhyn te gjenerali sundimtar i Shkodrës, duke formuar një komitet me një organizim të ri më të fortë që merr emrin “Klubi Lidhja Kombëtare”, ku Ristoja është sërish anëtar. Në vitet 1913-1914 ky komitet boton fletoren “Shqypnyja e re” (drejtor Hilë Mosi, kryeredaktor Risto Siliqi, e arkëtar Karlo Suma), duke u bërë kështu ndër publicistët më të njohur. Përveç artikujve me theks të fortë etnik kombëtar, Ristoja boton edhe mjaft vjersha që nuk mundi t’i botonte si libra më vete për shkak të vështirësive financiare. Megjithatë, për shkak të ndërhyrjes së Esat Pashës e tradhtarëve të tij në fillim të 1914 në Shkodër nisi lufta e ashpër vëllavrasëse. Komiteti u shpërnda dhe u zëvendësua nga një Komision i Posaçëm, brenda të cilit kishte edhe tradhtarë. Risto Siliqi kundërshton prerë propozimin për thirrjen e një ushtrie të huaj malazeze që të shuante luftën vëllavrasëse. Më vonë në Durrës nis kryengritja e Esat Pashës ndaj Princ Vidit. Nga të gjitha vendet, nacionalistët i vijnë në ndihmë qeverisë së Shqipërisë, nën udhëheqjen e kolonel Tompsonit, i cili vritet. Ristoja gjithashtu merr pjesë në këtë luftë. Me shpërthimin e luftës ballkanike, Ristoja u gjend në Shkodër. S’kaloi shumë kohë dhe Mali i Zi pushtoi Shkodrën. Tre ditë pas pushtimit, Ristoja arrestohet së bashku me Luigj Gurakuqin e shumë të tjerë dhe dënohet me vdekje. E ndërsa nisin ekzekutimet, mes të cilëve u vra dhe Çerçiz Topulli, Ristoja me patriotë të tjerë shpëtojnë, pasi Austria pushtoi Malin e Zi e mbërrin në Shkodër. Deri në fund të luftës ballkanike, Ristoja ushtroi profesionin e avokatit, të cilin e kishte filluar që në kohën e 5 Fuqive. Pas mbarimit të luftës ballkanike, ku Shqipëria nisi jetën si shtet i lirë e i pavarur, Ristoja vazhdoi avokaturën, por duke mos lënë pas punët e atdheut. Qeveria e emëroi në 1922 gjyqtar në Vlorë dhe në vitin 1923 si kryesekretar në Ministrinë e Drejtësisë dhe anëtar i komisionit të Ligjeve. Në fund të vitit 1923 lidh miqësi me Fan Nolin. Më pas, u kthye sërish në Shkodër ku vazhdoi punën e avokatit deri në fund të jetës. Ai vdiq më 1 maj 1936. Në emër të djelmisë shkodrane, profesor Ernest Koliqi me një oratori të veçantë theksoi vlerat e vërteta në Shqipëri e mërgim të Risto Siliqit, pjesëmarrjen e tij në kryengritjet kombëtare të veriut, duke e krahasuar me vjershëtorin shkodran Vaso Pashën, dhe me Naim Frashërin. Ai e cilësoi Riston si një poet me ndjenjë të hollë e gazetar me kurajo dhe në fund theksoi zotësinë dhe ndershmërinë e tij si avokat. Shumë njerëz të famshëm janë interesuar e kanë shkruar më pas për Riston Siliqin. Mes tyre edhe poeti Lasgush Poradeci shkroi disa artikuj në shtypin e kohës për Riston si poet e atdhetar, si dhe një baladë të titulluar “Mbi ta”. Familja e tij ka mbledhur gjithë poezitë dhe publicistikën në një libër të ri të botuar në 1998, me titull “Rreze Agimi”.
Veprimtaria letrare
Libri i tij “Pasqyra e ditëve të përgjakshme” ruhet sot në Muzeun Kombëtar, dhe përbën një vepër dokumentare-letrare, ku detajohen kryengritja e Kosovës e 1910 dhe ajo e Malësisë së Mbishkodrës në 1911, paraqiten të dhëna për udhëheqësit e luftës, si Isa Boletini, Idriz Seferi, Dedë Gjo Luli etj. Ristoja i ka përshkruar këto luftëra me aq vërtetësi, pasi ishte vetë pjesëmarrës me armë në dorë duke luftuar kundër armiqve të shumtë të asaj kohe. Tematika e vjershave të tij është atdhetare dhe shoqërore. Ai lëvron edhe vjershën satirike. Krijimtaria e tij poetike shquhet për idetë demokratike, për simpatinë ndaj luftëtarëve të thjeshtë malësorë, për dufin luftarak, thjeshtësinë, ndikimin e frytshëm nga poezia popullore. Vlerën artistike poesisë së tij ia zbehin notat retorike, që vihen re herë pas here dhe gjuha e papërpunuar. Megjithatë ka vjersha shprehëse si "Tradhtarëve të kombit" dhe "Mehmet Shpendi" ku portreti i trimit që i dha emrin vjershës, jepet me forcë epike dhe ngjyra legjendare.
- Kur' nuk gjendet zbathë e zdeshun
- Por gjithmon' gatue për pritë.
- N'zheg e n'shi e n'borë e breshën
- shtati i tij gjithmonë vaditë.
- Dyert të huaja të kërkojnë
- Për një kojë bukë të thatë!
_______________
Burimi: Wikipedia
LUFTETARI YNË
E fatkeqësoi vorfnija,
Nuk ka mbrojtje prej kurrkuj,
Shtëpija e vet s’asht e tija,
Brenda rron si rob u huej!
Robe mëma*) rob e polli,
Me keqhjekë i vu kunorë,
Tok’t frytore aj i mbolli, -
Vjen u hueji e i korr!
E tlynin prej qumshtit mnjelmë*)
Merr halldupi*) – t’mbramen pikë, -
Aj me shllirë, shllirë t’njelmë
T’vet gërmazit enden*) fik!
Vorfnija, zija, mnera,
Petkat crule, gjoksi çelë,
E pjek djelli, e rreh era, -
Shpirt i fortë e nuk i ngel!
Por nji ditë iu neveriti
Kjo vorfni, kjo robëni,
Thue se ore e vet e thrriti
Dhe jeten ta bajn’ dëshmi.
Rroki pushkën at gjaksore,
N’brez mbërthej at samokresë*)
E ma s’oarit shkoi ndër vorre,
N’vorre t’prindes mori ndjesë.
Mori ndjes’ dhe u betovi:
„O liri, o vdek’ me nder!...“
Syni lote i pikovi,
Se kujtoi fëmijtë të mjerë!
Katër foshnja për rreth votret
Pa nji mbrojtje që i la ,–
Shtërngoi zemrën, shini lotet
Edhe mallit nuk iu dha.
Por u soll me t’shpejta çapa
Tuj vegue me synin shgjetë,
Nuk e ktheu lryet mbrapa
Dhe që mbrriti n’mal të shkretë.
* * *
Pasoi dita, ardhi nata,
E luftari pushkën n’dorë,
Filloi shiu e shtërngata,
Filloi breshër, filloi borë!...
Ndër kujdese ra të thella,
Kriznet zemrës tuj ia njehë,
Nuk e mprute dot as shpella,
Vetëm qiellin kishte strehë!
Nata e par’ në mal q’u hodhi
E dhunojti pa mëshirë,
Porse mëma kështu e polli:
Me vue*) si burrë i mirë.
* * *
Orët shkojnë, agimi plasi,
Pushoi moti i natës s’parë;
Me halldupa aj u hasi,
Pushkës gjaksore i dha zjarr!
Deh fatosi luftën nisi
Me t’pafrigshmën fytyrë,
Sa barbarë I rrokullisi,
Të lahen në gjak të ndyrë!
Ra përseri dhe errësina
E luftari udhën muer,
Porsi shqari mbi shkëmbina
Xu pushimin mbi nji gur.
Mbi nji gur pushimin nguli,
Gjaksoren e pshteti n’sup
E prej krahit strajcën uli,
Xuer ca bukë edhe nji kupë.
Çeli kupën, kupën drunit,
Me kryp’ bukën e mylmej*),
Buka thekën vend’n e unit*)
Luftëtarit ia ushqeuj!
Ja ushqevi vend’n e unit
T’mbramen her’ në jet’ të vet,
Se iu sos kafshata e fundit,
As thërime ma s’i mbet.
* * *
Pasojn’ ditt e koha vojtje,
Pasojn’ ndeshjet,vrasë e presë,
E luftari pa nji mbrojtje,
Përpos pushkës t’vetmes shpresë!
Tuj luftue për nder të fisit
Po hjek’ zi, po vuen mundim,
Bar këllkaze, kshtnja lisit
Vetëm kishte për ushqim!
Kur qerpallet gjumi vriste
Dhe kotin s’po muj me vue,*)
Se gjith forca iu moliste,*)
Lypte shpirti me pushue
Me gjaksoren kapërthye
U përshtrite i tërhejektë,*)
Shtatin n’tokë e gur nën krye
I kënaqte sytë e mektë.
Me halldupa kur u ndeshte,
Me barbar të pamëshirë,
Buza veç at herë I qeshte,
U ushqete për dëshirë.
* * *
Por nji dit’ si’ shkoi për s’mbrarit.
Xu luftovi poe sa pak, -
I ra plumja e barbarit,
Plasi gjoksi gulfa gjak!
Porse zemra s’e lëshovi,
Gjaku rrkaj’ s’i shtite mnerë,
Shpërblej varrën q’i luftovi,
Ç’prazi pushkën t’mbramen herë!
T’mbramen her’ pushkën e çprazi
U molisi e u rrëxue,
E ndër buzë iu dëftue gazi,
Se për Shqypni u dëshmue!*)
U rrëxue, ma n’kamb’ nuk çohet,
Gjaku s’prante tue dalë,
U përpoq sa të largohet
Prej barraket*) t’gjakut valë.
Me mundim e xu provimin
Forcë zemrës tuj i dhanë,
Mbas nji shkrepit gjet pushimin,
Ku shkoi gjunjas e rrëshanë.
Porse tresjet*) ktu e xune,
Krejt humbati në kllapi,
E në mashte*) iu dëftuene
Loçka e zemrës katër fmi!
Katër foshnja pa përkrahe
Pa nji mbrojtje, pa nji pshtetë,
Q’i po i len n’vorfni e n’ahe,
N’rrug’ të madhe, t’mjerë e t’shkretë.
Të përpiqen, të trazojnë,”)
Si çë mben’ jetima t’ngratë,
Dyert të heja të kërkojnë
Për nji koje buk të thatë!
Kto kujtime e pikllueme,
Malli i fmive nuk iu shkoq,
Lot prej syve i kulluene,
E mbramja fshame iu tërhoq!
Dridhi shtatin, sytë i mbylli,
Ma nuk juejti askërkah,
E në qiell iu fiku ylli,
Jetën për Shqypni e dha.
E fatkeqësoi vorfnija,
Nuk ka mbrojtje prej kurrkuj,
Shtëpija e vet s’asht e tija,
Brenda rron si rob u huej!
Robe mëma*) rob e polli,
Me keqhjekë i vu kunorë,
Tok’t frytore aj i mbolli, -
Vjen u hueji e i korr!
E tlynin prej qumshtit mnjelmë*)
Merr halldupi*) – t’mbramen pikë, -
Aj me shllirë, shllirë t’njelmë
T’vet gërmazit enden*) fik!
Vorfnija, zija, mnera,
Petkat crule, gjoksi çelë,
E pjek djelli, e rreh era, -
Shpirt i fortë e nuk i ngel!
Por nji ditë iu neveriti
Kjo vorfni, kjo robëni,
Thue se ore e vet e thrriti
Dhe jeten ta bajn’ dëshmi.
Rroki pushkën at gjaksore,
N’brez mbërthej at samokresë*)
E ma s’oarit shkoi ndër vorre,
N’vorre t’prindes mori ndjesë.
Mori ndjes’ dhe u betovi:
„O liri, o vdek’ me nder!...“
Syni lote i pikovi,
Se kujtoi fëmijtë të mjerë!
Katër foshnja për rreth votret
Pa nji mbrojtje që i la ,–
Shtërngoi zemrën, shini lotet
Edhe mallit nuk iu dha.
Por u soll me t’shpejta çapa
Tuj vegue me synin shgjetë,
Nuk e ktheu lryet mbrapa
Dhe që mbrriti n’mal të shkretë.
* * *
Pasoi dita, ardhi nata,
E luftari pushkën n’dorë,
Filloi shiu e shtërngata,
Filloi breshër, filloi borë!...
Ndër kujdese ra të thella,
Kriznet zemrës tuj ia njehë,
Nuk e mprute dot as shpella,
Vetëm qiellin kishte strehë!
Nata e par’ në mal q’u hodhi
E dhunojti pa mëshirë,
Porse mëma kështu e polli:
Me vue*) si burrë i mirë.
* * *
Orët shkojnë, agimi plasi,
Pushoi moti i natës s’parë;
Me halldupa aj u hasi,
Pushkës gjaksore i dha zjarr!
Deh fatosi luftën nisi
Me t’pafrigshmën fytyrë,
Sa barbarë I rrokullisi,
Të lahen në gjak të ndyrë!
Ra përseri dhe errësina
E luftari udhën muer,
Porsi shqari mbi shkëmbina
Xu pushimin mbi nji gur.
Mbi nji gur pushimin nguli,
Gjaksoren e pshteti n’sup
E prej krahit strajcën uli,
Xuer ca bukë edhe nji kupë.
Çeli kupën, kupën drunit,
Me kryp’ bukën e mylmej*),
Buka thekën vend’n e unit*)
Luftëtarit ia ushqeuj!
Ja ushqevi vend’n e unit
T’mbramen her’ në jet’ të vet,
Se iu sos kafshata e fundit,
As thërime ma s’i mbet.
* * *
Pasojn’ ditt e koha vojtje,
Pasojn’ ndeshjet,vrasë e presë,
E luftari pa nji mbrojtje,
Përpos pushkës t’vetmes shpresë!
Tuj luftue për nder të fisit
Po hjek’ zi, po vuen mundim,
Bar këllkaze, kshtnja lisit
Vetëm kishte për ushqim!
Kur qerpallet gjumi vriste
Dhe kotin s’po muj me vue,*)
Se gjith forca iu moliste,*)
Lypte shpirti me pushue
Me gjaksoren kapërthye
U përshtrite i tërhejektë,*)
Shtatin n’tokë e gur nën krye
I kënaqte sytë e mektë.
Me halldupa kur u ndeshte,
Me barbar të pamëshirë,
Buza veç at herë I qeshte,
U ushqete për dëshirë.
* * *
Por nji dit’ si’ shkoi për s’mbrarit.
Xu luftovi poe sa pak, -
I ra plumja e barbarit,
Plasi gjoksi gulfa gjak!
Porse zemra s’e lëshovi,
Gjaku rrkaj’ s’i shtite mnerë,
Shpërblej varrën q’i luftovi,
Ç’prazi pushkën t’mbramen herë!
T’mbramen her’ pushkën e çprazi
U molisi e u rrëxue,
E ndër buzë iu dëftue gazi,
Se për Shqypni u dëshmue!*)
U rrëxue, ma n’kamb’ nuk çohet,
Gjaku s’prante tue dalë,
U përpoq sa të largohet
Prej barraket*) t’gjakut valë.
Me mundim e xu provimin
Forcë zemrës tuj i dhanë,
Mbas nji shkrepit gjet pushimin,
Ku shkoi gjunjas e rrëshanë.
Porse tresjet*) ktu e xune,
Krejt humbati në kllapi,
E në mashte*) iu dëftuene
Loçka e zemrës katër fmi!
Katër foshnja pa përkrahe
Pa nji mbrojtje, pa nji pshtetë,
Q’i po i len n’vorfni e n’ahe,
N’rrug’ të madhe, t’mjerë e t’shkretë.
Të përpiqen, të trazojnë,”)
Si çë mben’ jetima t’ngratë,
Dyert të heja të kërkojnë
Për nji koje buk të thatë!
Kto kujtime e pikllueme,
Malli i fmive nuk iu shkoq,
Lot prej syve i kulluene,
E mbramja fshame iu tërhoq!
Dridhi shtatin, sytë i mbylli,
Ma nuk juejti askërkah,
E në qiell iu fiku ylli,
Jetën për Shqypni e dha.
1*) robe mëma = mëm robëreshë
2*) mjelmë = të mjelur
3*) halldupi =(turqizëm) turku, armiku
4*) eden=etjen
5*) samokresë=(serbizëm)revolverin
6*) me vue= me vuejtë
7*) e mylmej= e ngjyu
8*) vend’n e unit= vendin e urisë
9*) dhe kotin s’po muj me vue=dhe s’mund të duronte të koturit
10*) iu moliste= i keqësohej, dobësohej
11*) u përshtrite i tërhjektë=shtrihej i lodhur
12*) u dëshmue=ra dëshmor
13*) prej bërraket=prej vërragës, prej pellgut
14*) tresjet=(sërb.) të dridhurat
15*) mashte=(sërb) kllapi
16*) të trazojnë= të trazohen, t’orvaten
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen