Gani Xhafolli

Gani Xhafolli

Gani Xhafolli u lind në fshatin Drenofc, afër Prishtinës, më 25 nëntor 1942. Ka kryer Akademinë pedagogjike në Prishtinë. Ka punuar në arsim: në Drenofc, Barilevë, në Lipjan dhe në Magure, si mësues. Mëpastaj ka punuar në Radio Televizionin e Prishtinës prej vitit 1979 redaktor në programin për fëmijë deri në 1990, kur pushteti okupues i Beogradit e dëboi me dhunë nga puna së bashkume 1340 punëtorë të RTP-së. Ka fituar shume çmime letrare.
Gani Xhafolli ndërroi jetë në moshën 70 vjeçare në Prishtinë, më 16. 06. 2015.
 

Vepra të botuara:

  1. TE PORTA E EDHAVE.
  2. ZOG SHIU (poezi) 1979.
  3. ËNDRRA NË SHUPLAKË (poezi) 1981.
  4. ZOGJËT FLUTUROJNË MBI LULE (poezi) Tiranë,1984.
  5. VJERSHEN S’E ZË GJUMI (poezi) 1985.
  6. LULE MA JEP DORËN (poezi) Shkup,1986.
  7. KROI THËRRET DALLËNDYSHET (poezi) 1987.

  8. SHTËPIA ME KULM TEPOSHTË (roman) 1988.
  9. PLESHTI HA ME DY LUGE (poezi) 1990.

10. KUQ E ZI (poezi) Cyrih, Zvicër,1990.
11. LEJLEK I SYRIT (poezi) Shkup, 1992.
12. PO (roman) Shkup, 1996 (i shpërblyer me çmimin e dytë).
13. TË DUA (roman i shpërblyer me çmimin e parë,1997).
14. NUSE NËN MOLLË (dramë) 1997.
15. GJEOMETRIA E SYRIT (poezi) 1999 (e shpërblyer për veprën më të mirë nga LSHK).
16. GISHTI IDIOT (poezi) 2000.
17. PRINCESHA E VOGËL (poezi) 2000.
18. SHTEPIA ME KULM TEPOSHTË (roman) Shkup, 1999 (ribotim) .
19. DIELLI ME TRI DRITARE (monografi letrare) 2000.
20. NË GOJË TE GJARPRIT (roman) 2000.



Poezi nga Gani Xhafolli


ZEMREN E KAM PLOT OQEANE 

UNË JAM gani xhafolli

Zemrën e kam plot dritare

zemrën e kam plot unaza

zemrën e kam plot oqeane

zemrën e kam plot ajër

e plot diell

e kam plot dete

e plot zogj

e kam plot rrugë

e plot pemë

e kam plot lule

e plot dashuri

e kam plot bletë

e plot këngë

nuk e kam

asnjë miligram

urrejtje

KAM FLUTURUAR

SHPESH

Erdhi koha të kthehem

në atdhe e t’u marr erë luleve

+ pemëve në degë

shtëpinë e kam parë shpesh

ëndërr

kam fluturuar mbi

pemë e mbi kroje

duart e gjyshes i kam

vizatuar çdo javë

do të pi ujë çdo orë

do të ha pemë të vendlindjes

çdo ditë

diellin do ta fotografoj

çdo mëngjes

DASHURIA U DUHET

TË GJITHA FAQEVE

Shumë bëhem nervoze

kur në mbrëmje

ndalet rryma

e librat mbesin në terr

nuk ka faj Luli që

nganjëherë i ha gishtat

zemra ime kërkon

sa më shumë këngë

JAM shumë e vogël

për nervozë

dashuria u duhet

faqeve e të gjitha luleve

NUK DI PSE GAFORRJA

EC MBRAPSHT

E kam pyetur gjyshin

më ka thënë NUK DI

e kam pyetur një vajzë

në Francë

PYETE LUMIN

në vendlindje e

kam pyetur një ditë

GAFORREN në

Danimarkë

nuk di pse iku prej meje

kur unë nuk jam polic

DIELLI SHKRUAN

PROZË NË FAQE

Kur e përqafojmë gjyshen

në mbrëmje

zgjohemi më të ëmbël

në mëngjes

e dielli shkruan prozë

në faqe

që mund të lexohet

vetëm me puthje

edhe hëna shkruan poezi

me buzë moderne

PJESHKAT I KA

ZËNË GJUMI

Pjeshkat në katund

i ka zënë gjumi

presin dorën time

të butë

nw ëndërr i lexojnë

vargjet prej rëre

gjethet këqyrin

mos po më shohin

në rrugë

u kujtohet kur isha

zog mëndafshi në degë

dhe ylber në mollë

JAM BËRË SI

LEJLEK I LODHUR

Kam kohë tepër pak

të shkruaj vjeshta

është ulur mbi flokët e mia

dhe u jep krejt ngjyrë

bryme

jam bërë si lejlek i lodhur

ENDE nuk e kam harruar

MOLLËN në Toplicë

të gjyshit e gjyshes

më kujtohen të gjitha

dyert me zog flamuri

JAM lodhur shumë

prej malit në mal

prej trenit në tren

më duket 1000 vjet i kam

DËSHIRË GJATË NJË

NATE KUR FLUTURA

ISHTE NË MËRGIM

Ah sikur ta kisha një kalë

të bardhë

një kalë të bardhë

që fluturon përmbi pyll

e përmbi fusha

ah sikur ta kisha një mollë

një mollë të artë

një mollë të artë

një mollë të artë të Çamërisë

ose të Shkodrës

do të isha nisur

drejt fluturës

DY JAVË KA QARË DEGA

Mos ua thyeni pemëve duart

sepse mërziten tepër gjethet

e nuk i merr gjumi

dhe qajnë në heshtje

edhe shiu nuk e ndjen

veten mirë

një qershi është ankuar

shumë

kur një djalë ia ka thyer

pesë gishta

dy javë ka qarë dega

DASHURIA ËSHTË

ME SHUMË ZEMRA

Dashuria është e ëmbël si molla

E përqafon një ylber të vogël

Kënaqesh

Dashuria është me shumë zemra

I duhet lumit

I duhet detit i thua MERRE

Me dashuri e hap derën

Kur vjen dikush dhe i qet kafe

Me dashuri zgjohesh

Në mëngjes për një përqafim

Të diellit

E katër përqafime të nënës

Dashuri është edhe kur mbyll

Derën kur shkëlqen hëna

ÇDO DITË

FLET ME DIELL

Kur erdhi Skënderbeu

Në Prishtinë

Motra lindi djalë

Emrin e mori Trim

Skënderbeu në KALË

Diçka i thoshte dielli

HIJE I KA SHPATA

KALI i këqyri retë

E kishte marrë malli

Për krejt Dardaninë

ENDE s'e merr Gjumi

As KALIN as Gjergjin

të flet me DIELLIN

     



DIKUR EDHE

TREGIMET PLAKEN

Sigurisht e keni parë

Peshku ha pa duar

Noton pa këmbë

Dimrit nuk di a nerth shumë

Dhe a ia di emrin botës

Edhe unë kam qenë peshk

Në barkun e nënës

Tash jam gjysh me mjekër

Edhe unë çuditem qysh i

Shkruaj vjershat e reja

E di: dikur edhe tregimet plaken

Pikëpyetjet a i lexon dikush

Plaket edhe banesa dikur

Plaket edhe nëna

Edhe makina e shkrimit

Dielli pikëpyetje a plaket

KUR FLUTUROJNË

BUZËQESHJET

E njoh një vajzë

I ka dy bylbyla

Në zemër

Këndojnë kur ajo

E vizaton diellin

Dhe mbjell lule

Këndojnë kur ajo

E shkruan fjalën

atdhe

këndojnë kur nëna lind djalë

dhe fluturojnë buzëqeshjet

DIÇKA MË KA DHËNË

NJË KËRMILL

Jam munduar shumë

Ta shkruaj një vjershë

Të verdhë në vjeshtë

I kam lutur të gjitha

Lulet të më ndihmojnë

Edhe lumin

Edhe hënën

Diçka më ka dhënë deti

Diçka më ka dhënë pylli

Diçka më ka dhënë kërmilli

Diçka një patë e egër

Diçka më ka dhënë

Një vetull e një vajze

Diçka një krah i një fluture

Diçka më ka dhënë

Një buzëqeshje xheloze

     



VJERSHAVE

U RRITET BUKURIA

Flokët i rriten Lises

dhëmbët i rriten Gentit

duart i rriten hënës

këmbët i rriten Yllit

e pëllumbave u rriten

krahët

plepave u rriten gjethet

dardhave u rritet bishti

mua më rriten vjershat

vjershave u rritet bukuria

KAM HARRUAR

SI DUKEJ SHTËPIA

E VJETËR

Kam harruar si dukej

shtëpia e vjetër

me dy dhoma e një kuzhinë

me pak lugë e tri dritare

do ta pyes Agim Devën

dhe tash e shoh pak

Shtëpinë e Re

nuk di a ka dritë mbi kulm

nuk di si duken pikturat

e mia në terr

dhe a mërziten

që nuk i shoh mirë

të martën do të shkoj

në spital

kam menduar se do të shihja

edhe pa dritare

nuk di si duket as liria

as fletorja e parë

e bukurshkrimit me një zog

LETËR MOTRËS

NË GJENEVË

E vogël ishe

kur të puthte era

kur të buzëqeshte

shiu

nën kumbulla dhe degë

fustanin e kishe

me ngjyra

e vogël ishe atëherë 

kur u ke kënduar

gjetheve

dhe një cope buke

flamurin e ke vizatuar

tinëz në shuplakë

mos i harro ëndrrat

mos e harro nënën

as hijen tënde të vogël

MË KUJTOHET kënga JOTE:

ende ka shumë borë

____________

Përgatiti: H. Muhaxheri

Xheladin Mjeku

Xheladin Mjeku

Xheladin Mjeku u lind më 1 shkurt 1961 në Graboc të Epërm të Prishtinës (tash nën juridiksionin kadastral të Komunës së Kastriotit), me të mbaruar shkollën e mesme të mjeksisë, ka studiuar në Fakultetin Filologjik – Letërsi dhe gjuhë shqipe në Universitetin e Prishtinës. Poashtu ka studiuar edhe për Teknologji ushqimore.
Për disa vite ka punuar në Institutin Kombëtar të Shëndetit Publik të Kosovës, në Departamentin e Ekologjisë Humane në Prishtinë.
Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës.

Botimet:

1. “Aromë gruaje”, poezi (2010)
2. “Bedri Dedja në kujtesën tonë”, kujtime dhe kritika (2010),
3. “…me Dritëronë”, monografi dhe publicistikë (2011),
4. "Lotët e virgjër”, antologji poetike (2012),
5. “100 rrënjë të gjethit bohem“, antologji poetike për Tahir Deskun (2012),
6. “Antologji e dhembjes poetike“, antologji poetike për Ali Podrimjen (2012)
7. “Prekja e pikëllimit”, monografi dhe poezi (2013),
8. “Qofsh e lumtur, mbesa Dorelë”, shkrime dhe urime (2013),
9. “Flakadani i lirisë“, poezi për Zahir Pajazitin (2013), etj.
10. “Mëkatet e Orfeut”, poezi
11. “Në kopshtin e muzave”, poezi
12. “Nëna e lirisë”, tregime për fëmijë
13. "Pranvera në shtator", poezi për fëmijë

Poezi nga Xheladin Mjeku



EDHE PAK DARDANI, EDHE PAK KOSOVË...

Merre si ta marrësh, në këtë Kosovë
Në cilin skaj ta prekësh ka pak Dardani
Edhe pak Dardani, edhe pak Kosovë
Në këtë palcë guri, në ashtin prej lashtësie
Mbi masën e syrit e peshën e gurit të vet
Ngriten bedenat e kështjellës – qëndresë stoike
Për një pëllëmbë Kosovë, një ëndërr Dardani
Shekujt u shtynë gjatë tej Alpeve deri në agoni
Mjer toka që thahet për një pikë gjaku
Për një këngë kushtrimi të shtegut të lirisë
Merre si ta marrësh, në këtë Kosovë
Në cilin skaj ta prekësh ka edhe pak Dardani



NË KOPSHTIN E MUZAVE

Përditë shkëpus nga një gem të fjalë-mendimit
Derisa kaloj mespërmes Kopshtit të muzave
Dhe mbëltoj fidan të ri tej radhës tjetër të fjalës
Me mbushet kupa e fjalës me aureolën e gjëllimit
E bjerrakohësit druajnë prej syrit të keq që pëlcet
Ndryshimi mbetet enigmë e pafre gjithandej
Ngarendin vargjet pas muzave e ndjekja makabër
Vizionar i pathyeshëm në gjetjen e imazhit të ri
Derisa mbyllim vetveten në guasën e mendimit
Ia prejmë blenin e mendimit kuptimit të fjalës
Sfidim i ndërgjegjes me nerva të shprishura
Dhe valëzim mendimesh në Kopshtin e muzave
Në rrugëtimin e daljes nga orbita e vetëmohimit 
Nga të gjitha polet drejtoj heshtat e vrojtimit 
Ta shkund vargun e harlisur në kupën e mendimit



ALKIMIA E HESHTJES

Po bdaren do kohëra në shtjellën e vet
E trungut do t’i vijë rrënja sërish
Për një grusht dhé Piramidë e Keopsit do të shembet
Gjer shtatë pashë nën dhé me gjasë
E do përligjet kulti i durimit
Doemos
Librit të predikuesve të heshtjes
Po i grisen faqet në diell
Për një grusht flori do blihet në ankand publik
Për hiçin e ëndrrës së keqe
Ndofta do të kemi arsyen
Të flasim përçart për bejtet
Dhe të këndojmë ninullat që i lamë përgjysmë
Në emër të arsyes
Vetëm për një grusht ëndrra
Do blihet në ankand publik

Alkimia e heshtjes

TËHARRJE E BIMËS SË KEQE

Sa inat i kisha Ymer Shkrelit
Kur solli në jetë Bimën e dreqit
Druaja se na mbet në pragun e shtëpisë
Si Gjarpëri i Mirko Gashit
Dhe nama e plakave në mëhallën time
Tëharrje e bimës së keqe

Deri në agim mbeteshim në dritare
Duke përcjellur lojën e yjeve
Në Kashtën e kumtrit
Dhe meditimin për bëmat e ditës
Që përtypeshin nga gojëkëqinjtë
Si në mokrën e  stërgjyshit të ndjerë
Tek bluante kokrrat e pakta të drithit
Mbledhur fushëblertave të djegura
Nga dorë mizore e satanës ndjellakeqe
Atëbotë

Tëharrje e bimës së keqe
Zbret në kujtesën e viteve të ikura
E sotmja nis me zgjimin esëll
Me frutin e mbarsur nga engjëjt e dritës
Sjell kujtimet e mallit për miqtë e fjalës
Me dashurinë në katror



DERISA VIZATOJA PORTRETIN TËND

Kërkoja penelin dhe ngjyrat
Ta sjell tek ti një rreze dielli
Të fshij kujtimet në qetësinë e natës
E të shprish vetminë time të strukur
Në hijen e kujtimeve të tretura

Me shpejtësi më shkëpute nga ëndrra
Derisa vizatoja portretin tënd
Më ftove në përqafim të ri
Mes pikave të lotit

Nga syri i përlotur
Që i gjason një ylli mbi re
Zbriti një rreze drite
Mbi nurin e adhurimit tënd
Si fjongo iu mbështoll
Portretit që po lind

Çuditërisht më shkëpute nga ëndrra
Për një kujtim dashurie të humbur
Ngjyrat e ylberit u kthyen në pamje të re
Në portretin tënd hapej drita
Përfundimisht



ËNDRRËS IA SHKEL SYRIN

Ëndrrës ia shkel syrin
Prej saj nuk kam frikë
Pres çastet që të agoi dita
Dhe dielli të ngjitet në zenit

Mos ma rikthe atë ëndërr
Që më kujton vuajtje e mundime
Druaj që më sjellin pastaj
Të kaluarën plotë shqetësime

Në ëndërr dhe zhgjëndërr
Kjo miqësi e padjallëzuar
Ia hap flatrat jetës
Kode ëndrrash deshifruar

Të kërkoj edhe në ëndërr
Dhe nuk të arrij dot
Kujdes mos dil nga vetvetja
Se jetës i shkakton lot

Ëndrrës ia shkel syrin
Ditën përshëndesim me dorë
Hap kodin e ëndrrave
Që jetën ta shkojmë gazmor!




SIMFONI VJESHTE

Kur gjethet i shkund era
Një stinë tjetër troket
Ndryshimi mes lojës së gjetheve
Është fillim i aktit të tretë

Kur gjethet bien për tokë
Koha vesh petkun e vjeshtës
Ndryshon gjithçka rreth nesh
Gjallëria i hap rrugë heshtjes

Kur gjethet i shkund vjeshta
Mollët skuqin nëpër shporta
Ndryshim stine ndodh pastaj
Stinët sjellin jetën në rrota.

Kur gjethet i gëlltitë toka
Ne bëhemi shumë kurioz
- Vallë është e mundur kjo
Stinën ta bëjë dikush nervoze?


Kur gjethet bien për tokë
Era shkund përreth gjithçka
Dita ndërron gëzofin e kohës
Simfoni vjeshte gjithkah!

ATYRE QË E DUAN LIRINË

Atyre që e duan lirinë

Nuk ka pse t’u shkruhen vargje,

Ata vetë i stolisin epopetë

Me tytën e pushkës.

Ata janë të parët

Që i dalin hakut atdheut,

Derisa të tjerët meditojnë për agun,

Me kohën maten veç burrat e dheut.

Ata që e duan lirinë

Luleve ua falin nga një petale të kuqe,

Gjaku t’i ngop damarët e tokës

-Ky është shpirti i lirisë.

Me ata që e duan lirinë

Gjithmonë ecim ballëlartë

Dhe rrezet e diellit ua lakmojnë plagët

Që ia shëndrisin rrugët lirisë.

Atyre që e duan lirinë

Nuk ka pse t’u thuren epope e lavde,

Ata vetë e shkruajnë historinë

Me tytën e pushkës.

AROMË NËNE

Si buqetë lulesh plot margaritarë
Vjen aromë nëne – dashuri e parë.

Për të gjithë ne është një mrekulli
Fjalë e saj e ëmbël sjell veç dashuri.

Sikur ta them atë që ndryej në zemër,
Më shtohet kurajo kur thërras këtë emër.
...
Emri i saj gjason në tufë yjesh në qiell
Që shëndrisin në jetën time plot diell!

Naimi në vargjet e poetëve

Ese nga Lumo Kolleshi

 NAIMI NË VARGJET E POETËVE

Fragment nga libri "Nga nje autor tek tjetri"

Në rrjedhën e historisë dhe sidomos në momentet më dramatike të saj,kur i është dashur drejtpeshimi i fateve të veta, kombi ynë ka gjetur pika të tilla referimi, që janë trupëzuar në një me vetëdijen, me vetqendresën dhe, me dritësinë e shkëlqimin e tyre, kanë ndriçuar rrugët e shpresës kombëtare.Një figurë me përmasa të tilla dhe gati më emblematiku është pa dyshim Naim Frashëri.

Për këtë figurë janë shkruar monografi e shkrime të panumërta kritike, kanë folur personalitete të shquara e të fushave të ndryshme të dijes, për gati një shekull dhe pas ndarjes fizike të tij nga jeta, në poezinë shqipe për të cilën ai mbetet kryepoeti, ky uranium i shpirtit dhe gjuhës së zjarrtë do të shndërrohet në një motiv të vet poezisë.Është ndoshta rasti më unikal në vetëdijen letrare të kombit tonë që për këtë figurë madhore të shkruhen aq e aq vargje.Mund të pohojmë pa frikë se çdokush që është rreshtuar në armatën e poetëve, në kopshtin e vet poetik e ka mbjellë qoftë edhe një lule të bukur për Naimin e madh.

Deri më sot poeti ynë kombëtar është kundruar nga naimistika për produktin e vet letrar, për rolin e vet si Rilindës e mësues i shqipes, për idealet e larta që mbolli për kombin apo si një ndër apostujt e bektashizmës, por pak ose aspak është marrë në konsideratë që Naim Frashëri, me madhështinë e vet ka sjellë në letërsinë tonë motivin e poezisë kushtuar Naim Frashërit.Pikërisht në këtë punim të shkurtër, marrim përsipër të vendosim qoftë dhe një piketë, duke e parë figurën e tij si një burim i përjetshëm frymëzimi e një ndër motivet e vet poezisë shqipe.Kjo nuk është rastësore, por një vazhdimësi e pandërprerë që lidhet me atë fenomen që akademiku Prof.Rexhep Qose e spikat në veprën e vet “Porosia e madhe”: ”Naim Frashëri, pa dyshim është njëri prej shkrimtarëve më të popullarizuar në letërsinë e derisotme shqipe.Ai është shkrimtari, sigurisht i vetëm shqiptar që deri sot gëzon popullorësi në të gjitha shtresat dhe në të gjitha trevat e shqipes…Deri sot nuk ka shkrimtar shqiptar për të cilin është shkruar ashtu vazhdimisht dhe ashtu shumë si për Naim Frashërin.”(“Porosia e madhe” faqe 415,417…)

Madhështia nga njëra anë dhe popullorësia e kësaj figure emblematike nga ana tjetër, kanë shërbyer si dy shina për të vënë në lëvizje e në zhvillim motivin e poezisë kushtuese, e cila sjell një pasuri të re, jo vetëm për faktin se është e lidhur me këtë emër të rëndë si vet Guri i Naimit në Frashër.

Studjuesi Prof.Doc. Ali Aliu shtron pyetjen: ”Pse vazhdon të shkëlqejë ylli poetik i Naimit, më i madhi në qiellin tonë letrar?” dhe po kësaj pyetje ai ia jep vet përgjigjjen: ”Naim Frashëri mbeti i tillë se gjenialisht e ndjeu qartë aspiratën historike, ndjeu nevojën e shpirtit e të mendjes kombëtare, hetoi zjarrin gjysmë të ndezur të shtresuar gjatë shekujve, ndjeu dhe preku atë që është vizion dhe ëndërr shekullore e përbashkët e shqiptarëve, prandaj vepra e tij vazhdon të ushtrojë ndikim të dorës së parë mbi botën shpirtërore të shqiptarëve.” (Ali Aliu, ”Refleksione letrare”, faqe 10).

Është krejt e natyrshme që bota shkrimore shqiptare të jetë ajo më e ndikuara.

Vargjet kushtuar kësaj figure të ndritur,këtij ylli poetik, siç e cituam më lart,kanë ardhur nga dy burime, nga skalitësit e fjalës shqipe, poetët dhe nga populli, nga folklori.

Theksojmë se në këngën popullore, në më të shumtën e rasteve, figura e Naim Frashërit jepet e pandarë nga ajo e Abdylit dhe Samiut, kësaj trinie që lindi vetëm në Frashër e për të gjithë Shqipërinë.Kënga popullore i risjell kështu bashkë e brenda një trinomi të çuditshëm: pendë-pushkë-atdhe, ku dhe vet motoja e Rilindjes sonë Kombëtare ishte “Me pushkë e me penë për mëmëdhenë”.Sa për ilustrim të asaj çka thamë më lart, po sjellim vargjet e një kënge: ”Tre bilbilla nga një derë, /Shqipëri, moj qysh t’u ndanë?/Larg e larg qiri të mbenë/Dy mbi pendë e një mbi armë.”

Për të mos qëndruar shumë te kënga popullore, por që s’është e lehtë një shkëputje kaq e flashkët prej saj, kur dëgjon shpirtin piluriot “Bilbil i vendeve të mia”, që për nga vlera dhe kristalizimi, me një lakonizëm e një aromë deti, ajo përpiqet të ndërtojë një bust poetik popullor për Naim Frashërin: ”O pena florilarë/Mbi botë lulja e parë/Hënë yjesh, hënë behari, /Ç’u bë Naim këngëtari/O i ëmbli për të gjallë, /O i gjalli për shqiptarë…More Naim Shqipëria”.Këtu gjenia popullore ka arritur të japë të plotësuar portretin e popetit, si vjershëtor e mendimtar, si pedagog e dijetar, si përbashkuesi më i madh i shqiptarëve.

Motivi i poezisë kushtuar Naim Frashërit, sigurisht, do të niste e do të merrte shkas nga pikëllimi i madh që shkaktoi vdekja e poetit.Të parët që folën me zemër të dridhur për këtë humbje të pazëvendësueshme do të ishin poetë të tillë, si: Lef Nosi me vjershën “Naim Beut”, në vjeshtën e vitit 1900 “Thonë se deka Naim beu/Nuk ka dek, aj’ përsëri leu”.Një vit më vonë Adham Shkaba shkruan poezinë “Lutje””Emri kurrë mos j’u harroftë/Vjershëtorit, Shqipërisë/Shpirt i tij përherë qoftë,/Në dritë të perëndisë”.Në po këtë vit Dushi H.Jorgobaba del me poezinë “Vajtim për Naim Benë” “Shkove! O shpirt i uruar!/Vajte në të mirën tënde, /Po ne na le të dëshiruar; /Më t’u bëfsha asaj pende!” Një ndër poetët më në zë të asaj kohe, Filip Shiroka, do të shtojë: ”Naim Beg Frashëri, shqyptar i nderue/Atdhetar i vërtet, un , kurr’ nuk mund t’harroj!” I këtij viti dhe brenda kësaj natyre do të vijë edhe krijimi i Shtjefën Gjeçovit “Naim Bujar Frashëri” “Burr shpirt madhi, na ka vdekun;/Naim Frashëri trim bujar;/Vdek e Tij na ka thekun/Ç’n’u dur q’i madhi Atdhetar”

E shikojmë me vend të theksojmë se shkalla e informimit për vdekjen e Naimit nuk ka qenë kurrsesi si sot dhe një gjë e tillë është përjetuar më tej në kohë, pa shtuar këtu dhe faktin që jo të gjitha prurjet poetike të asaj kohe kanë mbërritur deri sot.

Do të isha i mendimit se krijimi më i arrirë në kohën e vdekjes së poetit dhe një nga elegjitë më të ndjera të gjithë shekullit të kaluar për Naimin, mbetet sigurisht krijimi i poetit tjetër të madh të kohës, Andon Zako Çajupi.Është krejt e natyrshme që ky krijim të përcillet në një linjë elegjiake dhe këtë e justifikon boshllëku që krijoi vetë vdekja, si e tillë, kjo poezi, përpos anës vajtimtare, bën dimensionimin e poetit, duke i ngritur kështu piedestalin e tij të parë.Në vazhdën e kësaj ideje,do të jepet për herë të parë një portret i plotë me vargje të ndjera dhe i krahasuar vetëm me vetveten “Mendjelarti,zemërtrimi,/Vjershëtori si ai…”Te ky poet,vazhdues e pasonjës i denjë i Naimit gjen përdorim metafora e parë lapidare “bilbili i gjuhës sonë”,metaforë e cila do të shërbejë si një ndër përmasat e vlerësimit të mëvonshëm e brez pas brezi për Naimin.Madje ky krijim do të funksionojë më vonë si një motivim edhe për të tjerë poetë që do të merrnin përsipër risjelljen në dritën e kohës atë që u shkri si vetë qiriri i tij për Shqipërinë.

Largimi në kohë nga vdekja e poetit do të shoqërohet me një sfumim të lehtë të tonit elegjiak dhe fillojnë të dalin tashmë në plan të parë vlerat reale të poetit.Kështu do të shkruajnë pak më tej Hil Mosi,Petro Nini Luarasi,Mihal Grameno,Sali Butka,Josif Bageri,Kristo Floqi, por, natyrisht edhe në këto krijime do të takojmë nota elegjiake.Në këtë plejadë poetësh që shkruajnë për Naim Frashërin do të shquajnë dy maja të larta të poezisë shqipe:Aleksandër Stavre Drenova dhe Lasgush Poradeci.Poezia “Fyelli “ e Asdrenit si dhe krijimet tepër të ndjera të Lasgushit sjellin risi të çmuara në këtë drejtim.Ato janë poezi të dala nga kratere vullkanësh poetikë, por, për disa veçori të tyre, do t’i trajtojmë më poshtë.

Duke iu referuar pak më lart akademikut Rexhep Qosja, nënvizuam popullorësinë e Naimit.Një hapësirë e tillë e krijuar prej vlerave do të krijonte një gjeografi të plotë e të pandarë krijuese.Për Naimin janë shkruar dhe do të shkruhen pambarimisht vargje si brenda trungut të copëtuar dhe amë, po ashtu dhe me atë ndjenjë e, në mos pak më tepër, jashtë këtij trungu e kudo ku flitet shqip.Nuk mund të bëjmë një apel të mbarë emrave të poetëve që kanë hedhur vargje për të, sigurisht kjo kërkon një vëmendje tepër të madhe dhe një lexim shterues të krejt poezisë shqipe, gjë që praktikisht është e pamundur, por le të ndalemi te emrat më të spikatur përgjatë një shekulli pa dhe me Naimin Frashërin:Ethem Haxhiademi, Petro Marko, Dritëro Agolli, Bilal Xhaferi, Ismail Kadare, Qerim Ujkani, Agim Shehu, Rahman Dedaj, Enver Gjerqeku, Agim Vinca, Fatos Arapi, Xhevahir Spahiu, Sabri Hamiti, Vorea Ujko, Musa Ramadani, Bardhyl Londo, Koçi Petriti, Dhori Qiriazi, Moikom Zeqo e shumë të tjerë.

Gjatë rrugës së këtij punimi natyrshëm lindin shumë pyetje,por njëra prej tyre del më e qenësishmja: Si vjen Naimi në poezinë shqipe prej poetëve ? Besueshmërisht që përgjigja e saj nuk ka sesi të jetë shteruese, aq më tepër brenda diversitetit të mendimeve dhe kulturave.Në këtë punim do të përqëndrohesha në disa pika që, sipas një skedimi jo të plotë të gjithë poezisë së shkruar kushtuar Naimit, kjo dhe teknikisht është e pamundur, kështu që do të mbeten dritare të hapura.Gjithaq po mbahemi në disa sythe:

1.Naim Frashëri nga shumë poetë është trajtuar në tërësinë apo në brendësinë e poezive të tyre si mëkonjësi i gjuhës shqipe.I kundruar në këtë aspekt, aty shpaloset kontributi i pallogaritshëm i një personaliteti të tillë, që, për nga vlera përvijohet me atë që bëri Dante Aligeri për kombin italian.Në qasje të tilla për kontributin ndaj gjuhës do ta gjejmë te Andon Zako Çajupi “Bilbili i gjuhës sonë/S’do të dëgjohet më kurrë!”, Jani Vruho “I dhe shpirt gjuhës, s’prapse të ligën”, Hil Mosi “Njashtu si shqypja nalt tue fluturue…/Kështu ti, Naim, gjuhën ton’ nalt e ke çue.”,Lasgush Poradeci (ky mjeshtër i pashoq i fjalës shqipe dhe ndjekës i përkorë i poetit) “Gjuha:shpirt i shenjtë i kombit, që kalon duke kënduar!/Gjuha:zjarr ku djeg me dritë një mendim i frymëzuar!/Gjuha:afsh i gjallë i jetës! Shpat e ndritur e lirisë!/Gjuha:yll i vjershërisë! Gjuha:Verb i Perëndisë!“ Në një përqasje të tillë e shikojmë figurën e poetit edhe në krijime të Ismail Kadaresë, Xhevahir Spahiut dhe Moikom Zeqos.

2.Një pikë tjetër këndvështrimi e poezisë shqipe e shenjtëron Naim Frashërin, duke e sjellë para gjithë botës shqipfolëse e shqipdashëse si ëngjëll e profet.Në ndihmë të këtij pikëvështrimi na vijnë vargjet e poetëve:Dushi H.Jorgobaba „Pendëtari trim me fletë,/Profeti i Shqipërisë!“, Mihal Grameno „Ay ish ëngjëll rënë mbi dhe për ta ndritur kombin“, Mediha Frashëri:“Ti je kisha, je xhamia,/O bashkim për njerëzinë./Je i ardhur nga perëndia/Një profet për Shqipërinë“, Ferid Vokopola „Të falemi, o Dritë, o yll i perëndisë“, Moikom Zeqo „Imam i trembëdhjetë i metaforave sekrete“, Sulejman Mato“Po vjen ai...zjarri hyjnor i këtyre maleve“, Lumo Kolleshi „Një shekull e nuk ndahemi dot,/Harresa vetëdigjet në qiejt e harrimit,/Ëngjëllor si atëherë vjen shenjti dritëplotë,/Varrin e lë bosh në boshësinë e moskuptimit.“

3.Në tërësinë e kësaj poezie figura e Naim Frashërit vjen si metaforë me gjetje nga më interesante sa tek një poet tek tjetri.Këtu e më poshtë po japim disa nga metaforat më të spikatura:Andon Zako Çajupi „bilbili i gjuhës sonë“, Shtjefën Gjeçovi „O dritë e bardhë shpejt perëndove“, Mihal Grameno „Atje ka lerë Naim beu, zemër e Shqipërisë“ , Lasgush Poradeci „Ti, o rapsod i lashtë i kombit, fjalëtar i mallëngjyer, këngë e rritur ndaj selvisë“, Mediha Frashëri „Ti je kisha, je xhamia“, Kristo Floqi „Po ti Naim Dituria,/Frashër i madh je për ne“, Asdreni „Se mi të gjith’ prap’ ti plot forcë trimi,/Qëndron, o fyell magjistar“, Azem Teferiçi „Martir i madh i larë në ar/Sot ty të gjunjëzohet çdo shqiptar“, Ferid Vokopola „Të falemi, o Dritë, o yll i perëndisë“, Dritëro Agolli „E përshëndes çdo gjë këtu/Ku lindi ylli e poeti“ apo „Nën Stamboll nën jataganin ngrinte këngë e ligjërime/Një sulltan i poezisë, Naim Beu i tokës sime“ dhe po këtu „Një armatë ish Abdyli dhe një tjetër ish Samiu/Dhe e treta gjenerali, gjeneral poet Naimi/Që lëshonte nga Stambolli divizione vjershërimi“ Është për t’u vënë në dukje se këtu metaforat ndjekin njëra-tjetrën.Llazar Siliqi „Tri maja të vargmalit“ dhe pak më tej „Bilbil i tokës arbërore“, Rahman Dedaj „As i tretur, as i venitur/Lis i gjatë në malin e rritur“, Qazim Sheme“Digjeshe ti flakë e bardhë/Tek i bëje zë pranverës/Kur atdheu s’kish behar,/Ti na dhe lulet e verës“, Lefter Çipa „Shkëmb mbi det Naimi“, Luan Qafëzezi „Të tre ata-pasqyrë e Prometeut“, Luan Rexhepi „Eh,sa shumë lule/Mbolle për këtë tokë/Kopshtar i madh i poezisë“, Adem Istrefi „Mos ishe kopshtar i Luleve të verës/Mos ishe kopshtar i vetë diellit/A lajmëtar i lindjes,/Yll drite i zgjimit?“, Fatos Arapi „Shpirt shqiponje i lirisë i ndezur për jetë të jetëve/Kënga-atdheu qiellor i pavdekësisë së poetëve“, Xhevahir Spahiu“Ato fjalë që t’i tha zemra,/O bilibil, kumbojnë mes nesh“, Moikom Zeqo „Pastaj erdhi Naimi-demiurgu i madh“, Visar Zhiti“Naimi bari/Kopenë e madhe të deleve të poezive të veta/Kullot nëpër bregoret bukuroshe të ardhmërisë“, Koçi Petriti „Tre vëllezërit frashëri/Sa për tre Tomorrë“, Odhise Grillo“Ju do të bëheni poetë/Do t’ju burojë frymëzimi,/U bëfshi miqtë e mi të vegjël/Bilbila si Naimi“, Arben Duka „Floriri i rrallë/Te jastëku im/S’mund të ishte/Veç i madhi Naim“.

Nga ky parashtrim i gjerë metaforash të përdorura për Naimin, mund të fiksojmë disa prej tyre që janë rrezatueset dhe më të shumëpërdorura.Kështu metafora „bilbil“ jep një nga përmasat e vet poezisë dhe vargut naimian, ëmbëlsinë dhe bukurinë e gjuhës shqipe të bazuar mbi gjuhën e Naimit.Edhe simotrat e tjera „yll“ që jep shpërndarësin e dritës në mes të asaj errësire ku ishte zhytur Shqipëria, “kopshtar“ që përcakton mbjellësin më të përkorë të poezisë shqipe, “lis“ e „shkëmb“, të cilat karakterizojnë pashkulshmërinë e tij, “sulltan i poezisë“ e „gjeneral poet“ skicojnë kështu majën më të lartë në malin e poetëve shqiptarë.

4.Naim Frashëri, me poezinë e vet, i solli pasuri të paçmuar letërsisë shqipe tri simbole të fuqishme në një arkitektura sa të thjeshtë e të kuptueshme për të gjithë lexuesit, po dhe aq të ngritur nga niveli artistik i tyre.Dhe këto simbole janë pikërisht: qiriri, feylli (Xhuraja) e manushaqja.Kjo simbolikë u përqafua më vonë nga të tjerë poetë, por tanimë ato vijë e i kthehen vetëm poetit që i ngjizi, Naimit Kështu Rahman Dedaj brenda simbolit të qiririt do të gjejë natyrshëm vend edhe për fyellin.Në këtë mënyrë, duke operuar me ato simbole, poezia merr përsipër të rikrijojë para lexuesit të vet portretin e Naimit. „U dogje gjer në fund që të lindësh përsëri/Dhe ashtin na e ndeze të bëjë dritë-/Fyellit edhe me një gjysmë mushkërie i ke fry’,/Zemrën e këngës për ta rritë.../U dogje gjer në fund e prapë qiri...“Këto simbole aq të dashura dhe aq tragjike të vetë Naimit, vijnë e zbulojnë apo plotësojnë më qartazi portretin nga poetë të ndryshëm. Fyelli do të hyjë edhe në vargjet e Asdrenit, duke zbërthyer një ide të madhe se poetë si Naimi, edhe pse pas tij vijnë plot të tjerë, ai do të mbetet „fyelli magjistar“.

Të shumtë janë autorët që na vargjet e tyre operojnë me këto simbole për Naimin, por le të përmendim vetëm disa syresh:Lasgush Poradeci, Bilal Xhaferi, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Bardhyl Londo, Vehbi Skënderi, Natasha Lako, Agim Vinca, Dhori Qiriazi, Vullnet Mato, Halit Shamata etj.

Ndërkaq gjendet edhe simboli i manushaqes, por ky është më i rrëllë dhe më konkretisht e takojmë te Agim Shehu, Klara Kodra, Piro Kuqi e ndonjë tjetër.

Nisur nga qëllimi i këtij punimi, që në vetvete nuk merr përsipër të analizojë në planin shterues ndikimin që ka lënë shembulli dhe vargu i Naimit ndër poetët e tjerë, por duke shërbyer si një nismë e mirë për të evidentuar dhe një motiv të patrajtuar të poezisë shqipe, më lejoni të heq një paralele si përfundim të këtij punimi:Nëse për botën muslimane është një vend i shenjtë i quajtur Mekë dhe në përvitshmëri drejt këtij vendi organizohet një haxhillëk i përmasave të mëdha, për botën shqiptare ka dhe do të mbetet një Frashër, i cili usheu me qumështin e vet çështjen kombëtare e Rilindjen e tij, ka midis tre vëllezërve një Naim Frashëri, që do ta kthejë pa dyshim Frashërin e bukur në Mekën e gjithë shqiptarëve.E kjo nuk besoj se do të mbetet vetëm një aspiratë.Kështu dhe vetëm kështu edhe brezat që do të vijnë më pas, do të plotësojnë poezinë e pambaruar kushtuar Naim Frashërit.