Ali Huruglica

Ali Huruglica

(1930 – 1996)

Ali Huruglica është njëri ndër poetët më të frytshëm dhe më risimtar të letërsisë shqipe, në lëminë e krijimtarisë poetike për fëmijë, Ali Huruglica, u lind në vitin 1930 në fshatin Gjyryshec të Dardanës. Fëmijërinë, deri në moshën 12 vjeçare, e kaloi në vendlindje, si bari. Babai i tij, Salihu, e mësoi të shkruante dhe të lexonte në gjuhën shqipe. Gjatë vitit 1942 u regjistrua në klasë të dytë të shkollës fillore “Bogdani” në Gjilan, ku përjetoi masakrën e njohur të Gjilanit. Në dhjetor të vitit 1944, ai dhe motra e tij 5-vjeçare, Taibeja, u detyruan të largohen nga Gjilani. Shkollën fillore arriti ta kryen tek në vitin 1948.
Pas përfundimit të shkollës fillore ai mori përsipër detyrën e mësuesit, të cilën e kreu me sukses për 24 vjet me radhë. Shkollën Normale dhe Shkollën e Lartë Pedagogjike, Dega e Letërsisë Shqipe, i përfundoi në Prishtinë, pa shkëputje nga puna . Më vonë shkoi në Shkup, ku punoi si redaktor i revistave për fëmijë “Fatosi” e “Gëzimi”. Më 1973 u kthye përsëri në Gjilan dhe u punësua në bibliotekën e qytetit, ku punoi një kohë të gjatë.
Në Gjilan ka udhëhequr Klubin letrar “Dardania” të qytetit si dhe organizoi një shkollë letrare për fëmijë, me të cilët edhe nxori dy numra të revistës “Ylberi” dhe një libër më shkrime të vijuesve të kësaj shkolle “Libri që po shkruhet…”
Huruglica shumicën e veprave të tij letrare ua kushtoi fëmijëve, vdiq me 15 dhjeto 1996.
Krijimet e tij janë përfshirë në disa nga antologjitë e poezisë shqipe për fëmijë, po edhe në gjuhë të tjera. 


 Veprat letrare:

• “Zani i zamarës” 1964,
• “Kaçuba” 1966,
• “Ylli m’ka tregue”1967,
• “Kangët e plakut me lahutë” 1968,
• “Pulëbardha” 1968,
• “Shkurtabiqi zemërartë” 1968,
• “Zogu i bardhë” 1969,
• “Xhita me yll”1969,
• “Bilbili i gëzimit”1971
• “Kthimi në fëmijëri” 1971,
•  “Qershia me çadër”1973,
• “Këngët e shkronjave” 1973 (bashkë me Fejzi Bojkun),
• ”Vjersha të zgjedhura” 1976,
• “Princi i trandofilave” 1977,
• “Dreri në mal” 1989,
• “Jastëku i ëndrrave” 1996 ,
• “Duar të bardha” 2002.

   

Poezi nga Ali Huruglica

PISHAT E VENDIT TIM

N’krahët tuaj dua t’pushoj, o pisha,
Dhe për ju natë e ditë të këndoj...
Sa ju dua! Kësula e këmisha
Të gjitha i keni njësoj...

Herë më dukeni si ushtarë,
Herë si nuse malësore,
Ju s’keni nevojë për margaritarë,
Ju vetë m’i stolisni male e bregore.

Në halat tuaja të blerta,
Zogu i bukurisë përherë pushon,
E mbi majat tuaja – hëna lulediell
Ëmbël, ëmbël qesh e vizullon.

Nën ju, në barë të butë
Dreri shtratin e ka në verë,
Në luhajat tuaja, pa tutë,
Kitra e vogël luhatet si n’erë...

 

DORA E USHTARIT

Për vend të vet
Për atdhe
Si shpatë
I bie flakës i bie zjarrit
Dora e ushtarit
Dora e ushtarit.

Ajo lojën e di lojë
E mahinë mahi
E nëse ka nevojë
Bëhet edhe rrufe
Që të na ruaj ne
Prej barbarit
Dora e ushtarit
Dora e ushtarit

E në paqe e në rehati
Kur s’ka drojë as tutë
Dorë e nënës është dora e tij
Dora e ushtarit – qengj i butë.

 

ZOGU I VOGËL

Degën e blertë
Po e përkund puhia
Në të zogu i vogël
Po flen si fëmija.

Nën degë - burimi
Ëmbël po gurgullon
Zogut të vogël
Ninullën ia këndon

 

LUTJE

Oj erë lum era
Fryj më ngadal’
Se zogu i vogël
Tash vlen në mal.

Nesër herët
Zgjohet me diell
Dhe në fushë e mal
Këndon me fyell ...

Oj erë lum era
Fryj më ngadal’
Se zogu i vogël
Tash flen në mal.

 

NËNA I KËNDON
CERGARIT TË VOGËL

Shpend
Sonte do të flejmë në fushë
E në çadrën tonë
Do të vijë një drenushë
Ty ajo dorën do ta lëpijë
Dhe ti do të bëhesh
Më i miri fëmijë.

Sy
Sonte do të flemë në livadh
E në çadrën tonë
Do të vijë një dre i madh
Një dre me shumë brirë
Dhe ka për të shëtitur
Nëpër fushë e lendinë.

Yll
Sonte do të flejmë në pyll
E mbi çadrën tonë
Do të zbres një yll
E ai do të shndrisë e do të shndrisë
E ti më i madh do të bëhesh pasha sytë.

Lule
Sonte do të flejmë afër burimit
E mbi çadrën tonë
Do të këndojë
Këngëtari më i mirë
Bilbili i gëzimit...

 

KËNGA PËR GJYSAGJYSHIN
 
Nipi e mbesa
mbrëmë për gjyshin janë përlarë
veç që s’janë rrahur
veç që s’janë sharë!
-Është gjyshi im, është gjyshi im!
Gjyshin unë më shumë e dua
Gjyshi duhet të flej me mua!
-Bre?! Ç‘ka thua:
Po unë më shumë se ti e dua
Gjyshi duhet të flej me mua!
Nipi e mbesa, qe besa
u përlanë e u përlanë
dhe gjyshin e ndanë...
Tash nuk kanë më gjysh
Mbesa ka një gjysagjysh,
nipi ka një gjysagjysh.

 

GJYSAGJYSHI I MBESËS
 

Gjysagjyshi eja të rrëshqasim nëpër borë!
(Ai ka një këmbë
ai ka një dorë)
Gjysagjyshi sharron në borë.
E mba në dorë
po nuk rrëshqet ai,
e hipi në sajë

në vend të rrëshqitjes vaj!
-Gjysagjysh një përrallë e dua!
Gjysagjyshi përrallën e nisë,
përralla - gjysë?!

-Pse përralla gjysmë
Gjysagjysh, kështu ku ke parë?!
(“Vetë më keni ndarë”)

Gjysagjyshi ia nis këngës
Kënga gjysmë;
ia nis lojës
loja - gjysmë;
ia nis valles
vallja- gjysmë?!
Mbesa mbushet plot hidhërim:
Kështu nuk ka kuptim!
Kur nisesh për diku;
Çka u muar vesh
nëse nuk arrin deri në fund?
(Pse u përlatë? Pse më ndatë?!

 

GJYSAGJYSHI I NIPIT

Një palë këpucë
Gjysagjysh blemi mua!
Gjysagjyshi fluturim
një këpucë ia blen në vetëshërbim
(Njërën këmbë mbathur
tjetrën zbathur!)

Gjysagjysh një palë rroba
unë i dua!-
Ai një palë rroba
ia blen në vetëshërbim
Nipi i veshi,
rrobat - gjysmë!
-Kështu –tha- nuk ka kuptim!

(Kush ju ka faj
që s’mirreni vesh?!)

E keqja kur njerëzit
nuk mirren vesh,
nis me flakaresh, e përshesh

Nipi e mbesa kuptuan
dhe u pajtuan:
gjyshin e bashkuan si më parë
çdo gjë u kthye mbarë.
Mbesa në njërën anë,
nipi në tjetrën anë -
si lule në saksi...
Thua se vërtetë ish gjyshi vetë
e jo në fotografi!

 

GISHTI DIV

Babi im
gishtin e ka div,
me gisht të tij s’ka mahi,
ai e ka zemrën plot fuqi.

Gishti i tij
natën e bën dritë
dimrin verë,
ai ngjall makinat nëpër kombinate
ai i lëviz trenat
nëpër rrafshe e shpate,
ai me ashensor
të çon në trembëdhjetë kate.
ai e nxen ujin në bojler,
ai bën dritë në lambadare,
ujë të nxetë të lëshon nga tushi
gisht më të fuqishëm askush s’ka se babushi.

Tak,
e prek sustën e termocentralit
në Obiliq
dhe në tërë Kosovën bëhet dritë,
deri në fshatin tim
e në Shahiq

Gisht të fuqishëm ka im at,
ai ndriçon qytet dhe fshat.

_________
Prezntimin e përgatiti shkrimtari Rrahim Sadiku
Fotografinë e shkrimtarit Ali Huruglia  na e dërgoj poeti Sinan Sadiku

Vaso Papaj

Vaso Papaj është lindur në Tiranë në janar 1945. Shkollën e mesme e ka kryer në Durrës dhe në vazhdim është diplomuar në degën e Matematikës të Fakultetit të Shkencave të Natyrës në vitin 1968. Që atëherë i ka provuar të gjitha llojet e profesioneve: Edhe punëtor edhe ekonomist, edhe tornitor edhe matematicien, edhe Kryetar Këshilli Rrethi edhe Prefekt, edhe i papunë edhe Drejtor Rajonal Arsimi. Vetëm mësues, kurrë. Në vitin 1969-1970 ka shkruar romanin “Një Dimër mes Dimrash” ose “Romani i murosur”, vërtet i murosur, për më shumë se 20 vjet, i çmurosur në vitet e demokracisë dhe botuar dy herë: më 1995 dhe më 2006. Ka përkthyer nga italishtja romanin “Ylli i mëngjesit” i poeteshës së njohur italiane Ada Negri, botuar më 2008, si dhe “Kasta” (Dosjè) të gazetarëve italianë Serxho Rico dhe Gian Antonio Stella botuar me puntata në gazetat lokale “Dyrrah” dhe “Sintagma”. Në vitin 2011 boton vëllimin poetik “Mbeta mik me shpirtin”, në vitin 2012 vëllimin poetik “Një tjetër diell” dhe në vitin 2013 vëllimin poetik “Koncert nën narkoze”.

Poezi nga Vaso Papaj
 

Joniane 

E ngopem, e zhytem,
Buzë më buzë me peshqit puthem
Sa dua këtu të ngulem!

E thekem, e kripem
Zënë gjinkallat dhe shastisem,
Sa dua të mos dalldisem!

E të mbetem burrë i kripur.
Të kërkojnë të më lëpijnë,
S’jam nga deti i dremitur,
Dielli këtu e ka shtëpinë.

 

Nuk e pashë Trojën,Enea*

Trojën nuk e pashë atë ditë, Enea,
Megjithëse i kalova fare pranë.
S’ doja të shihja një qytet të vdekur.
Vallë, për një grua ishte bërë kurban?!...

Po kioskat në rresht suvenire ofronin,
E bleva një kalë edhe unë, gjithsesi.
Ata kuaj më dukej akoma mashtronin.
Veç dy euro. Sa lirë, më e madhja pabesi!...

I ngjante kështjellës me vrima e kamare
Një kalë kuqalash me qeramikë të pjekur.
Sa e bleva, bir, e hodha tej, për fare,
S’ do t’ merresha kurrë me qytete të vdekur.

As ti mos u merr me ta, asnjëherë.
Shpëtove, ah, atë natë të pafund .
Mes flakësh që rrotull villnin veç tmerr,
Do të ngrije dhe ti një qytet tjetërkund.

Nuk e pashë, Enea, Trojën e vdekur,
Mos e shih atë asnjëhere edhe ti
Por as kalin me qeramikë të pjekur
Në kioska suveniresh kurrë mos e bli.

*Djali im që mban emrin e princit trojan

 

 

Kënga e nomadëve

Sa zhytet dielli, vjen e më kërkon
E dorë më dorë më shumë të ndjej.
Vallë nga i merr ato fjalë që më kon?...
Se unë mbi to më mjalt nuk gjej.

Ne si nomadë shkretëtirash ngjajmë,
Humbur rrugëve të qytetit
Dhe si dy shpirtra frymën ndajmë
Mes ëndërrës dhe realitetit.

E kohën vrasim, oaze kërkojmë
Me netë pa gjumë në qiell të hapur.
Atje ku duam, kurrë s’ përfundojmë,
Se Zonjën Liri prapë e kanë kapur.

Lirinë gabele me ngjyra - ngjyra.
A ka vallë liri me xhepa bosh?!...
Lirinë që paska aq shumë fytyra,
Lirinë që qenka veç për kodosh.

Nomadë të dashurisë ne jemi,
Udhëtarë që çajnë në çdo tallaz.
Të ndalemi, ne mendje s’ kemi,
Rebeles erë i shkojmë nga pas.

 

 

Valixhja e vjetër

Të shikoj valixhe e vjetër.
Dru me vrima, krimba shpuar.
Je kujtim nga një kohë tjetër,
Kur im atë qe i dënuar.

Ç’të kujtoj më parë, moj mike!?...
Gjithmonë gati në korridor.
Herë më erdhe, herë më ike.
Jeta jonë një fat mizor.

Burg i mbyllur tek qelia,
Ndaj për mua ke kaq vlerë.
Brenda më kish mbetë rinia.
Bëj t’a nxjerr e nuk e nxjerr.

Brenda teje flinin ëndrra,
Ngatërruar bukë e gjellë.
As u ndala as u trëmba.
Burg më burg i kam përcjellë.

Nuk të flas valixhe e rrjepur.
Nuk ke veshë e nuk ke gojë.
Si relike më ke mbetur.
Dua vite të t’zbuloj.

Hap e mbyll, i gjëmon fatit,
Rroba burgu, mall dhe lot
Të mungon kostumi i Gabit*.
Shkoi me atin tim n’atë botë.

*Gabi - Tregu i shitjes së rrobave të përdorura.

  

 

Jam si dikur

Çdo ditë më shpesh kujtoj përrallën time,
E çfarëdolloji qoftë, nuk reshtem t’a tregoj.
Vishem me ëndrra dhe kështu i ngjaj një fëmije,
Që krijon iluzione sikur po loz me heronj.

Ca shkrepëtima brenda meje më ngasin zgjimin,
Po dhe pse ndërroj fytyrë, prapë mbetem po ai.
Jam po ai që vjen përherë të më kërkosh harrimin,
Por poezi të tillë s’të shes, jam mbi çdo gjë zotëri.

Përtej kësaj maske, ti e di, jam unë, i vërteti,
Me gëzime, hidhërime dhe probleme boll.
Trukohem.., fundja ky i jetës sime është sekreti.
Mos u habit, jam si dikur, djalosh, atje në shkollë…

Me “gjest” e transformoj një realitet të stisur.
Mjaftojnë ca yje letre, ndrin qielli skaj më skaj.
Mos poezia ime rreket të shpikë krijesë të stolisur,
Që të mund t’a harroj botën me çmenduritë e saj?

Gjithçka jashtë teje mbetet ngrirë, s’lëviz.
E ti vazhdon: qan, qesh, këndon njëlloj si unë.
Në vogëlushe kthehesh dhe loti të bën vizë,
Vragën e tij më le tek jaka mbi kostum.

Prapa kësaj maske, mësoje, jam unë në mes.
Ç’kërkoj e ç’dua nga jeta ime, e di vetëm Zoti(?!...)
Çdo herë që do të lind, çdo herë dhe që do vdes,
Do them këtë përrallën time, mësuar prej qëmoti.



Po u pamë!?

Ndonjëherë dhe po u pamë,
As shëndet nuk do të themi,
Por mes turmës, siç u ndamë,
Ndoshta lot në sy do t’kemi.

Dhe po e thirra tëndin emër,
Do t’ma hedhësh fshehtë vështrimin.
Do t’bëj “tak” e jotja zemër,
Ndoshta ëndërron dhe kthimin.

Ja, qëlloi, në trotuar...
Ndala frymën dhe të prita
Dhe pa folur, pa u qarë,
Ndoshta sytë i thanë të gjitha.

E po m’ pyete, si po shkoj,…
Do të t’them, s’di të gënjej,
Do t’mundohem të t’harroj,
Veç harresën s’mund ta blej.


 

Erdha
(Në lamtumirën e Lirak Bejkos)

Erdha…
Pa këmishë të bardhë,
Por me dhimbjen fjalëmekur.
Shiu ndër ulluqe ngjante,
Sikur kishte vdekur.

Erdha…
Me dëshirën zjarr
Dhe me zemrën që s’qe shuar.
Njerëz të cfilitur vitesh,
Lule nëpër duar.

Erdha…
Trupi yt i shuar,
Në qivur qiri i tretur.
Atje lart në qiellin gri,
Shpirti i padjegur.

Erdha…
Kishe bërë një rrugë të gjatë,
Që nga Praga ardhur,
Që t’a sillje nëpër natë,
Një të fshehtë të zbardhur.

Erdha…
Qielli plumb si portë qelie,
Sot rëndoka ndryshe.
Shpirti yt simbol lirie,
Më ngjan dallëndyshe.

 

 

Zonjë Lumturi

N’ato vite të ferrit, kur qielli më qe mbyllur,
Dhe errësira e thellë më kishte dhënë lëndim,
Të preka dhe të ndjeva mes njerëzish kokëulur,
Zonjë Lumturi, më ishe brenda shpirtit tim.

E s’të kërkova, Zonja ime, kurrë nëpër motele.
As ndër bankete zhurmëmëdhenj edhe dinakë.
Shumë herë s’të gjeta ty as kioskave me zhele,
Zonjë Lumturi, ta dish, të kisha brenda, gjak.

S’harrohen provat e mëdha, mërzitë e trishtimet
Edhe çdo herë kam dashur të mbetesha njeri.
Më të mëdha ato, më të mëdha dhe gëzimet,
Zonjë Lumturi, pranomë, kam mbetur po ai.

Me mua, mikja ime, nuk ndahesh dot aq lehtë.
Herë duhemi pa fund, here jemi flak’ për flakë.
Ti më ke nxitur vetë, të kem guxim në jetë,
Të ndjek edhe të ngjaj me maratonomak.

 

 

Peizazh jugor

E zuri reja Llogoranë,
Si mike, s’e lëshon.
Me erën pika shiu vanë,
Gjer poshtë, te bregu Jon.

E bredhat nisën të vallzojnë,
Mbërthyer me ullinj.
U fshehën zogjt nën strehën tonë,
Gjinkallat në qetësi.

E tundu-shkundu këta ullinj,
Si t’ishin balerinë.
S’di ç’po shikonin sytë e mi:
Peisazh apo vegim?

Mbi supe pika shiu ranë,
Nis era të buisë.
I mbyllëm çadrat, brënda vamë,
Me freskun mbi kurriz.

Po dielli reve u shpëtoi,
Anuar përmbi det.
Ca rreze si shigjetë lëshoi,
Ia puthi faqet qetë.

E dalim, çadrat hapen prap,
Ky deti si pasqyrë.
Na lidhin rrezet në çdo hap,
Kemi ndryshuar ngjyrë.

Nuk ndërrohen këto ditë këtu,
Me muaj nëpër botë.
Gjithçka lëviz mbi skenën blu,
Të kemi afër Zot.


 

Qetësinë ta bëj të flasë

Do të doja krahë të fluturoj,
Po ja, nuk i gjej dot.
Mos mbeta ngulur pa përvojë,
I humbur në këtë botë?
S’e di nëse përpiqem kot,
Kuptim në jetë mos t’kem!...
Më sheh në sy, më merr për Zot,
Por Zot nuk mund të jem.

Me dhimbjen, të luftoj më fton,
Me poezi, pa lot.
Më puth e fort më përqafon
E prapë më quan Zot.
Por Zot, ta dish, unë s’mund të jem,
Besomë, nuk të gënjej.
Veç nëse dhimbjen pas do të kem,
Qetësia do t’më brejë.                                     

Ndaj, nis e qesh, në krahë të marr
E humb në hapësirë.
Në sy, si ti, dhimbjen kam parë.
Kjo më ka bërë të mirë.
Do të doja krahë të fluturoj
E lart, më lart të ngas.
E nëse rrotull ka qetësi,
Qetësinë ta bëj të flasë.

 

Shi i shpirtit tim

Shi i shpirtit tim,
Shi pa pranga…
Zbutmë plagët,
Plagët e përgjakura të mundit,
Mos i lerë të zenë merimanga.

Miku im i mirë,
Shi plot hir.
Shuama grahmën e dhembjes.
Freskomë qelizat e mendjes.
Të mos rend kuturu.
Ngreje vetullën tënde,
Ylberin,
Ja, kështu:
Bashkoja kreun dhe fundin,
Mirësinë dhe mëshirën…
Shi i shpirtit tim,
Për mua,
Bëje më të mirën!
Se je shi i shpirtit tim,
Shi pa pranga.
M’i zbut plagët,
Mos të kem më danga… 

 

Spaç…
(Në kujtim të Koç Papës dhe Gëzim Çelës,
që i mbijetuan këtij Ferri)

Spaç…
Tregomë ç’të duash, nuk kam më lot,
Po prapë s’m’i çlodhe kurrë mendimet.
Kujtimi yt Zotin s’ma ndot
E as më nxit në shpirt mallkimet.
Ndonëse më ngjan një tjetër Ferr,
Pa Ugolin e pa Ruxher*.

Spaç…
Një rreze dielli si prangë e zjarrtë,
Poeti ndrydh një shkulm prej vreri.
Qielli më ngjan - rrasë e acartë,
Mali - njëlloj kupolë bunkeri.
E prapë më dukesh tjetër Ferr,
S’ka Ugolin, s’ka as Ruxher.

Spaç…
Me Danten erdhëm dorë më dorë
E hëngrëm bukë me vesë pranvere.
Mbi ca gërmadha vumë kurorë,
Na ngrinë buzëqeshjet dhe kësaj here.
Se na u duke Ferr mbi Ferr
Edhe pse s’kish Kont e Ruxher.

Djall…
Hëngre tët bir si t’ish mëshqerë,
Ndaj duan të t’i fshijnë dhe shkronjat.
Po qumësht’ i nënës kurrë s’do t’shterrë,
Në mur, pa yll, gdhëndur shqiponjat.
E prapë më ngjan Ferr përmbi Ferr,
Ku qenkan bashkë Kont e Ruxher,
Që hanë vetveten këtë herë.

*Kont Ugolini dhe Peshkop Ruxheri,
personazhe të “Ferri”-t (“Komedia Hyjnore” e Dante Aligerit)



Furgoni niset n’orën shtatë

Furgoni niset n’orën shtatë
I përgjumur nga Berati
Këtë Tetor e solli fati
Të më kujtosh në orën shtatë
Të më kujtosh në orën shtatë
I përgjumur nga Berati...
Këtë Tetor e solli fati.

E pa pritur të gjeta prapë
N’ një lokal te “Myslym Shyri”
Porsa t’ pash, s’ma besoi syri
Dot s’ të fshehu e zeza natë
Dot s’ të fshehu e zeza natë
Rrath’t e syve ngjyrë plumbi
Porsa t’ pash, s’ma besoi syri.

Furgoni niset n’ orën shtatë
T’ gjitha puthjet seç m’i mori
M’i rrëmbeu semafori
Mbeta vetëm në Berat
Po më shpon si thikë ky shtrat
M’u përgjak krejt krahërori
Ç’i pashpirt ky semafori.

Furgoni niset n’ orën shtatë
I përgjumur nga Berati
Këtë Tetor e solli fati
Mos më kujto më n’orën shtatë
Mos më kujto më n’orën shtatë
I përgjumur nga Berati
Këtë Tetor e solli fati.

 
Më mungon

Më mungon,
Kur terri shuan gjurmët nëpër gurë,
Kur dielli valët detit ia përkëdhel,
Si hije më gjurmon, s’ më ndahesh kurrë
Dhe lodhja brenda vetes nuk më del.

Më mungon,
Në shikime, në buzëqeshje, s’ të kam gjetur
Në biseda lënë përgjysmë, më mungon
Në grykën time si një nyje më ke mbetur,
Bëj të të gëlltis e kurrë poshtë nuk më shkon.

Më mungon,
Mund të shtirem, se jam mirë, por më mungon.
Tani kuptoj seç është, të mos ndjesh’ një çast intim,
Mos më ndodhesh pranë, kur gjumi më harron,
Kur ecën këmbëzbathur brenda shpirtit tim.

Më mungon,
Ku të t’ kërkojë? Do gënjeja veten. Më mungon,
Je lutja ime në të ftohtët e mëngjeseve pafund
Për rreth, i arratisur ësht’ dhe ajri, më mundon.
Të të shoh edhe një herë, gjithë botën do ta shkund.

 

 

 

Tashmë
Tashmë
Në shtëpinë time je një hije,
Natyrë mort e varur në mur.
Je një lëngim poezie,
Varg i pashkruar kurrë.....

Tashmë
Për ty ndodhem larg
Dhe rrugët më nuk më gjejnë.
Nuk më ndërrojnë më zemrën,
As lotët lumenj.

Tashmë
Je një kujtim në letër,
Harruar diku në sirtar.
Një e re, mbetur e vjetër,
Një i prishur kandar.

Tashmë
Një vështrim në skaj kyçur,
Në jetën time një dyshim.
Një menteshë porte e ndryshkur,
Lule e tharë në kopshtin tim.

E tashmë
Je zjarr i shuar.
Sa jetuam bashkë, u dogj
Lëngim i kthyer në lutje,
Frut që stinës kurrë s’u poq!

Përvijim mbresëlënës në “Triremën Poetike Joniane”

Intervistë me poeten Zejnepe Alili - Rexhepi

Një përvijim mbresëlënës në “Triremën Poetike Joniane”, në Sarandë

Intervistuan: Lugina Ajro dhe Albulenë Zulbehari

 
Mbresat tuaja nga udhëtimi në Sarandë?

Udhëtimi në qytetin e Sarandës, është i një mbrese të veçantë për mua, sepse atje njihesh me lashtësinë dhe modernitetin njëkohësisht, atje gjejnë hapur portën e mikpritjes e bujarisë shumë poetë të ftuar në Manifestimin Ndërkombëtar Poetik - “Trirema e Poezisë Joniane”.
Është tejet domethënëse, që në Sarandë, të dish të vrojtosh vëmendshëm detin dhe thesarin në të, gjë që nënkupton të njohësh atë botë të tërë legjendash që të përcjellin imazhe ëndrrash e realitetesh…! Deti është hapësira e pafund që i lag brigjet e këtij vendbanimi e fortesat e gurta janë harku më i natyrshëm i ndërlidhjeve kulturore e qytetërimeve, pasi ato kanë të njëjtin “shtrat lindjeje” - Jonin. Andaj, poeti Timo Mërkuri, shprehet: “Te zemra jonë fillon deti”, lajtmotiv ky, që përcakton metaforën unikale të Artit Jonian.

 
Çfarë ishte “Trirema Poetike Joniane”?

Manifestimi poetik “Trirema Poetike Joniane” organizohet nga Klubi i Krijuesve Jonianë, dhe këtë vit ishte edicioni i VII-të, me radhë. Kryetari i këtij Klubi është poeti i mirënjohur, Agim Mato. E bukura e “Triremës”, ishte pjesëmarrja e poetëve nga vendet, brigjet e të cilave lagen nga Deti Jon, si: Shqipëria, Greqia dhe Italia, po sigurisht edhe shumë poetë të vendeve tjera: Bullgaria, Kroacia, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia… Unë, isha e ftuar nga treva shqiptare e Maqedonisë dhe të them të drejtën ishte e një kënaqësie të veçantë pjesëmarrja në këtë manifestim, meqë për së afërmi njihje fisnikërinë e Krijuesve të Klubit Jonik.
Në saje të “Triremës” u realizuan: Ora poetike e mbrëmjes së parë, vizita në qytetin e lashtë të Butrintit, homazhi tek busti i poetit Bilal Xhaferri dhe Hoxha Tahsin (është për t’u veçuar njohja me Antikën, të motrën e poetit dhe Bejazen, mbesën e B. Xhaferrit) dhe promovimi i librit “Kur flasim për Artin Jonian…”, të T. Mërkurit. Në mbrëmjen e fundit poetike, recituan të gjithë poetët e ftuar, të cilëve iu shpërndanë mirënjohje, si dhe shpërblimi me logon Klubi i Krijuesve Jonik, me figurën e pulëbardhës dhe dorës, që shkruan poezi dhe bën art. Vërtet, e çmoj këtë simbolikë, mbi të gjitha, për mesazhin që përçon, andaj do të thosha: …Dhe deti e pulëbardhat e Jonit, nuk e sjellin pranë vetëm brishtësinë dhe ngrohtësinë e vargut poetik, por një pleksje të pafundësisë qiellore dhe kaltërsisë ujore, midis të cilave fluturon ky shpend, që sfidon hapësira e josh shpirtëra poetësh, këtu e gjetiu në botë, për t’i lënë fillikat përpara legjendave e Perëndive.

 
Lajtmotivi i Klubit të Krijuesve Jonik?

Kam përshtypjen se Klubi Jonik shërben si urë miqësie e poetëve të më shumë viseve, sepse poezia e tyre reflekton një botë shpirtërore ku dallgëzon deti e trazon aromën e ullinjëve dhe të mbush syrin me nuanca portokalli. Të ecje gjithandej këtij qyteti, mbusheshe frymë me aromën e portokajve e pemëve të ullirit, kësaj peme të lashtësisë ilire. Në të vërtetë, vetë Joni është misteri i një shtegëtimi heroik, romancash homerike e virgjiliane, herë-herë edhe danteske “fryt i një frymëzimi jonian, që na shpie tek legjendat”.
Pjesëmarrja në “Triremën poetike” - Sarandë, 2013 është kënaqësi dhe frymëzim, në të njëjtën kohë, sepse aty, jo vetëm që njihesh me vargun e shumë poetëve, por edhe ndesh kujtesën kultorore, si gërshetim i një arti shumëshekullor, që të magjeps me vlerat dhe identitetin që ka. E vlerësoj si jetike thënien: “Të kultivosh Artin Jonian, duhet të jesh i madh sa bota joniane…”! Me respekt: Zejnepe Alili – Rexhepi!

Lazër Stani - Një histori dhe një emër gruaje

Tregim

Tashmë gjendem në Galerinë Kombëtare të Arteve, i rrethuar nga një kornizë e shtrenjtë, i ngujuar në një bodrum, që shërben edhe si arkiv,me shpresë se do të ekspozohem më së fundi këtë tetor. Edhe pse humorin e kam të keq (u bë një vit që nuk ndihem mirë) lajmi i ekspozimit tim në sallën e ftohtë të Galerisë Kombëtare të shtunën e parë të tetorit më solli një farë ngazëllimi,duke më shkundur nga plogështia që me ka zënë prej shumë muajsh. Historitë e së shkuarës m’u shfaqen si në një ekran të mjegullt: hije që kërkonin të bëheshintë gjalla, histori që vetërrefeheshin, emocione të fosilizuara, që dhimbnin si kocka të gjymtuara nga reumatizma. Ky kam qenë unë dikur, mendova pikëllueshëm,duke patur parasysh burrin në pikturën e Marta K. (nuk më pëlqente mbiemri i saj Kasneci, ndaj gjithmonë e thërrisja Marta K.) të cilën ajo ia dhuroi Galerisë së Arteve, pak para se të ikte nga kjo botë.
Nuk e pata takuar në vitet e fundit të jetës së saj. “Nuk dua të më shikosh të rrënuar, të plakur”, më pati thënë, ndonëse unë e kundërshtova, i bindur se sëmundja e saj do të kalonte dhe se do të shërohej. Por ajo këmbënguli që unë të mos e takoja më. Para pesëmbëdhjetë vjetësh lajmi për vdekjen e saj u transmetua në televizion dhe ato ditë u fol gjatë për pikturën që ajo i pati dhuruar Galerisë Kombëtare të Arteve. E dija se bëhej fjalë për pikturën time,po këtë sekret nuk ia thashë askujt.  Parase të ndahesha herën e fundit me Martën i pata premtuar se kurdo që unë të ekspozohesha do të shkoja të shihja veten time, nëse do të isha ende gjallë. “Dhe do të shikosh një të panjohur, tha, sepse ti asnjëherë nuk e ke njohur vetën tënde.” M’u lidh gjuha e nuk munda t’i them asnjë fjalë. Vetëm bëra atë premtim të turbullt, që tani më duhet ta mbaj.  Disa premtime janë si amanetet, nuk i tret asdheu.
Edhe atë ditë, kur u ndava me Marta K. për të mos u takuar më kurrë, por edhe tani më mundon e njëjta enigmë: Përse Marta K e mbajti gjithmonë të fshehtë prej meje pikturën time? Nuk kam gjetur kurrë një shpjegim bindës. Ajombeti gjithonë për mua një grua e pakuptuar, siç janë në përgjithësi gratë.  
Unë e pata njohur Marta K. kur isha student dhe ndiqja leksionet e detyruara të  Anatomisë. Gjatë orës së parë të leksionit vajza që rrinte pranë meje, Antoneta, më tërhoqi vëmendjen:“Profesoresha nuk t’i ndan sytë”, më tha. Po dashurohet me ty”.
Ngrita kokën nga blloku ku po shkarravisja përhumbshëm, pa e patur mendjen te shpjegimet e saj për muskujt e fytyrës dhe atëherë në një çast të vetëm vështrimet tona u kryqëzuan. U befasova pak se ajo vërtetë po më kqyrte,edhe pse, sapo veshtrimet tona gjetën njëri-tjetrin, ajo nxitoi ta hidhte vështrimin jashtë, mbi kurorën e një pishe të tharë, që dergjej e lodhur nën diellin e pafuqishem të tetorit, matanë parvazit të dritares. Antoneta më goditi me gju poshtë bankës dhe më përshpëriti në vesh: “A të thashë!”.  Vura buzën në gaz, po nuk fola. E dija se ku rje i lodhur dhe i bezdisur nga një punë që bën prej vitesh, duke përsëritur të njëjtat gjëra që i ke thënë vjet, parvjet e dhjetë vite më parë, mund ta humbasësh vemendjen pas diçkaje të rastësishme, ndërsa mekanikisht bën të njëjtën punë,shpjegon të njëjtët muskuj që i ke shpjeguar me dhjetra e dhjetra herë. Po përpiqesh ata largoja mendjen nga profesoresha, leksioni, vështrimi i saj pakmëparshëm, po kur ngrita kokën pas disa minutash u gjenda në të njëjtën situatë: ajo po më kqyrte e hutuar dhe vështrimet tona u kryqëzuan sërish.  Pastaj dëgjova Antonetën që më pëshpëriste tëveshi: “Gjithmonë dashurohesh me femra më të mëdha se vetja?”
Më erdhi t’i ulëras “Idiote” në mes të sallës së leksioneve, por u përmbajta. Ndjeva nxehtësinë e kofshës së saj që e kishte ngjeshur pas times dhe mblodha këmbët si një vazjë e turpshme. Mbështeta kokën mbi dorën e djathtë dhe i ngula sytë mbi boshin e dërrasës së zezë, që orvatej të gëlltiste një kafkë njeriu të vizatuar shpejt e shpejtme shkumës.
Ishte e vërtetë. Për herë të parë pata shkuar me një vajzë disa vjet më të madhe se vetja, kur nuk isha më shumë se trembëdhjetë vjeç.  Në fillim ishte lojë të rriturish, ku unë imitoja burrin, ndërsa ajo gruan. Në skenën e parafundit, atë të paragjumit,luajtëm atë skenë që luajnë zakonisht çiftët e martuar: bëmë dashuri. Sa zgjati kjo skenë nuk e mbaj mend. Por di që ishte diçka magjike dhe dramatike njëkohësisht. Kur po dilnim nga pylli vajza tha: “Do të luajmë prapë nesër”.  Qeshte dhe ecte duke kërcyer në shtegun që zbriste nga pylli. Një tufë thëllëzash u ngritën fluturim me rrapëllimë para këmbëve tona. Vajza tha se nuk kishte frikë të bënte dashuri me mua. Kur u ktheva në  shtëpi dridhesha. E ndjeja se isha zhytur keq në botën e mëkatit dhe se në botën tjetër më priste ndëshkimi i tmerrshëm. I fsheha sytë të mos m’i shihnin nëna me babanë. (E dija se gjithë të fshehtat e njeriut lexohen aty, në sy.) U ngjita shpejt e shpejt në dhomën time, në katin e tretë, kyça derën nga brenda dhe ushtriva mbi shtrat. Doja ta largoja mendjen nga loja në pyll, përpiqesha të mendoj për lumin, peshqit, gaforret, për hënën, muzgjet, yjet, po prapë loja nëpyll më terhiqte pamëshirshëm në vorbullën e saj mbytëse. Ngado që ktheja sytë shihja vetëm fundin e barkut të saj të errët, të mbuluar me qime të trasha, të spërdredhura dhe dora më zgjatej vetvetiu mbi dyshek, sikur përpiqej ta gjente e ta prekte shtatin e saj. Atë natë bëra një gjumë të ankthshëm dhe me ëndrra të frikshme. Një nga ëndrrat që më tmerroi ngjante krejt me rrëfimet që kisha dëgjua rpër shtrigat, që endën natën në errësirë si shkëndija të ndezura, futën nga kanatet e hapura të dritareve, ose nga vrimat e çelësave, shqyejnë gjokset e njerëzve dhe u hanë zemrat. Në ëndrrën time skenari kishte vetëm një ndryshim:shtriga nuk ishte një plakë e shëmtuar, po një vajzë, shoqja ime e klasës, Maria.  Kur hapa sytë i tmerruar nga ëndrra, pashë një shkëndijë që u largua nga dritarja, duke humbur tutje në qiellin e natës.  Atë çast mendova se do te vdisja në pranverë, po kur zbardhi dita e dielli shkelqeu nga të gjitha anët, e harrova ëndrrën dhe mbasdite, prapë vazhdova lojën me vajzën disa vjet më të madhe.
“A ka gra pedofile?” më pëshpëriti në vesh Antoneta. Dhe kur nuk mori asnjë përgjigje prej meje, tha: “Kjo profesoresha më duket si pedofile.”.Gjithmonë më kishte argëtuar rivaliteti i femrave për të fituar një mashkull,ndaj fjalët e Antonetës, në vend që të më zemronin, më bënë të buzëqesh. Ndjehesha i ngazëllyer që Antoneta shpiku një rivale e po shfrynte kundër saj, por nga ana tjetër, vështrimet e profesoreshës më digjinin si prush në shpinë,diku midis shpatullave. Ngrita sytë dhe pashë profesoreshën në fytyrë, pastaj,kafkën e vizatuar në derrasë të zezë, pastaj dyshemenë e pluhrosur, ku ende dallohej katrahura e gjurmeve tona të nxitura.
Kam kujtesë të keqe pamore. Nga ajo ditë mbaj mend vetëm se profesoresha i kishte sytë e gjelbër, të thellë dhe flokët gështenjë, të kapur me një karficë të errët në anën e djathtë. Pashë edhe se bulën e veshit të djathtë e kishte të shpuar, po nuk mbante veth. Asgjë tjetër nuk mbaj mend nga ajo orë leksioni, që mund të quhet edhe dita kur unë u njoha me Marta K., ndonëse nuk shkëmbyem asnjë fjalë as gjatë orës së leksionit dhe as gjatë gjithë atij viti mësimor. Duhej të vinte dita e provimit që unë të ulësha në tryeze përballë saj dhe dy profesorëve të tjerë të shkuar në moshë, që unë t’u përgjigjesha me gojë pyetjeve të tezës së provimitt ë Anatomisë.  Gjatë përgjigjeve të mia,dukej sikur e kishte mendjen tjetërkund dhe vetëm një rast shprehu habi ngaqë  unë i shqiptoja saktë termat në latinisht. “Kam studiuar katër vjet latnisht”, i thashë. Ajo më pyeti për emrin e profesorit tim të latinishtes. Pastaj mori librezen time dhe shënoi notën pa i pyetur dy anëtarët e tjerë të komisionit, që më dukeshin të bezdisur nga puna që bënin.
E falenderova dhe dola nga salla e provimit. Prapa derës po më priste Antoneta që ma kapi librezen nga duart dhe shikoi notën: “S’është keq kur të ka në qejf profesoresha”, tha dhe më puthi e gëzuar në faqe. Tani, kur e risjell në mendje këtë skenë, them se Antoneta nuk u gëzua gjithaq për notën time, po për faktin se profesoreshë Marta nuk do të na jepte më kurrë leksione dhe unë nuk do të tundohesha më nga veshtrimet e saj të pacipa prej putane plakë, siç i quante Antoneta, ndonëse Marta K ishte dikund rreth të dyzetave në atëkohë.
Herën tjetër e takova Marta K. në verë, gjatë pushimeve në plazh. Pasi pata notuar për më shumë se një orë, krejt i vetëm, shumë në thellësi,siç bëja zakonisht, sapo dola në breg, u gjenda ballë për ballë me Marta K. që po me kqyrte e përhumbur dhe e trembur, sikur po shihte një kafshë të rrallë. Kulloja i tëri ujë dhe sytë po me digjnin nga kripa. Edhe pse ndjehesha në gjendje qesharake, (brekët e lagura më ishin ngjitur pas trupit për faqe të zezë) e përshëndeta profesoreshën, duke i zgjatur me ndrojtje dorën. Më tërhoqi pranë vetës dhe më përqafoi ashtu të lagur, siç përqafohet një mik i vjetër, pastaj, tha se nuk duhej të lahesha më vetëm dhe sidomos nuk duhej të notoja aq larg. Siç duket më kishte përgjuar për një kohë të gjatë nga bregu. Ajo mbante veshur një bluzë të hollë pambuku mbi gjoksin e se cilës shkruhej në anglisht “Më fal”, dhe një palë pantallona të shkurtër, që i zbulonin kofshët e gjata e të drejta, tashmë të nxira nga dielli. Një njollë uji e kripur i qe krijuar mbi fjalën “Më fal” në bluzë nga përqafimi me mua.
Zgjati dorën dhe më rregulloi flokët e pshtjelluar nga uji,më tregoi se kishte më shumë se një muaj që pat ardhur këtu, se rrinte në shtëpinë e motrës, e cila prej vitesh jetonte si emigrante në Itali me të shoqin, se paraditëve punonte  në shtëpi dhe tashmë vetëm mbasditeve bënte ndonje shtetitje në plazh, ose edhe lahej, megjithse nuk ndjehej mirë në ujë kur ishte vetëm: “Më pushton paniku, tha, dhe paniku është gjëja me e keqe që mund të të ndodh kur je në ujë”. Më tha se ndonjë pasdite mund të laheshim bashkë, por sigurisht nuk do të shkonim aq larg, se fundja deti njëlloj është dhe  nuk ke pse të matesh me pafundësinë e tij. Ndërsa ajo fliste zumë të ecnim ngadalë bregut të detit. Atëkohë  dielli po perëndonte, po mbytej i perflakur në tulin e errët të ujërave. Pas një farë kohe u kujtua të më pyeste se më kë kisha ardhur në plazh, me ndonjë vajzë apo me shokët. I thashëse kam ardhur me babain dhe nënën.
“Çun mamaje, tha, ende i bën pushimet me prindërit?”. Iu përgjigjashkurt “Po”, duke u skuqur. Pastaj një copë herë ecëm në heshtje nëpër brezin e lagur të rërës, pothuajse nëpër vijën që ndante terën nga uji. Herë pas here ndondjë dallgë tekanjoze na lagte këmbët.
“E di, më tha pas një farë kohe si të ishte zgjuar nga një ëndërr, unë pikturoj. Nëse ke dëshirë mund të shikosh disa nga punimet e mia që i kam këtu”.
“Patjetër, thashë unë pa u menduar, edhe pse ato kohë nuk merrja vesh nga piktura, madje, kur hapeshin ekspozita në kryeqytet, edhe pse disa studentët e kursit tim i vizitonin, unë nuk pata parë kurrë një ekspozitë pikture. E kisha ndarë mendjen të studioja biologjinë detare dhe gjithçka tjetër më dukej e parëndësishme dhe jo interesante.
Kur u ndamë e lamë që të takoheshim të nesërmen pasdite në plazh, pasi edhe ajo donte të notonte. U ktheva të çadra ku po më prisnin babai me nënën.
“Kush ishte ajo gruaja?, më pyeti babai.
“Profesoresha ime e Anatomisë”, i ktheva.
“Ah, tha babai, po pse nuk e ftove të pinim një kafe bashkë.  Mund ta ftosh kur të duash për drekë, ose darkë”.
Nuk i ktheva përgjigje edhe pse e dija se babai ishte zemërgjerë e përpiqej t’i nderonte sa mundej miqtë e mi, qofshin keta studentë, mësues,apo profesorë universiteti.
Atë natë për herë të parë mendova për pikturën, u orvata tënxirrja nga humnerat e kujtesës ndonjë pikturë që kisha parë në të shkuarën nëpër libra, po përveç portretëve të gjyshërve që vareshin në mur, të punuara nga një piktor amator, nuk gjeta gjë prej gjeje. I dëshpëruar më padijen time, vonë pasmesnate më mundi gjumi. Pastaj në ëndërr shëtita nëpër një korridor që nuk mbaronte, në muret e  të cilit ishin varur piktura të ndryshme: gra lakuriq që zgjasnin kryet nga pikturat dhe me përqeshin, portrete burrash të ashpër me sy të verdhë e të ligj, një vesh që kërcente nganjëra anë e tablos  në tjetrën në një sfond livadhi të kositur a fushe gruri të korrur, një kuadër tjetër me disa kuaj të zinj që mbanin demonë të xhindosur më fytyra të egërsuara, një kështjellë nga frengjitë e së cilës derdhej llavë e zjarrtë, me tutje një kafkë, që lëkundej si lavjerrës e varur në një zinxhir qensh, me zgavrat boshe të syve që të tmerronin. Në murin tjetër të koridorit dukej tabloja e një liqeni mbi sipërfaqene të cilit llokoçiteshin shpend të ngordhur, drunj të shkulur, kufoma lopësh,derrash, dhensh dhe dhishë, si në ditën e kiametit.
Këtë e mbaj mend mirë se të nesërmen në mbrëmje, kur shkova në shtëpinë e Marta K. i fola diçka për imazhet që më kishin torturuar në gjumë. Marta K. tha se edhe ajo shihte piktura të ndryshme në ëndrra, por jo kaq të çmendura sigurisht. Dhe as kaq të frikshme. Qe ulur përballë meje në një kolltuk të ulët e të butë ngjyrë kafeje dhe më duket se shtati i saj i bëshëm fërgëllonte nën këmishëne hollë gjysmë të tejdukshme. Rrinte këmbë mbi këmbë, e lirshme si në shtëpinë e saj, dhe unë ia dalloja linjën e kofshës së majtë deri ku ndërpritej nga tuni i mbathjeve.
“Do të  shikosh disa nga pikturat e mia?” me pyeti Marta K. dhe pa pritur pergjigjen time, u ngritn ga kolltuku. U ngrita dhe unë pas saj. Koridori ishte pothuajse i errët. Në gjysmerrësirë shqova disa dyer që dukeshin si tablo të mbështetura pas murit.Ajo hapi njërën prej tyre dhe ne u gjendem në një dhomë të ndritshme të mbushur me piktura, mbajtese, një tryezë plot me bojëra të ndryshme, tubeta, tasa të njollosur, penelë të futur nëpër vazo, disa albume të hedhur këndej andej, një karrike me shpinore të njollosur, një portret gruaje i varur në mur, që Marta K. tha se ishte nëna e saj, një riporodhim i imazhit të rinisë.
Marta K. më tregoi një për një punimet e saj, që mua më dukeshin abstrakte dhe të pakuptueshme, duke ma shpjeguar secilën me nga njëkoment të shkurtër. “Si mendon, me pyeti, kur mbaroi së rrëfyeri për pikturat,të dukem e çmendur? Ndoshta edhe jam”, tha.
Jashtë filloi të frynte erë dhe nga dritarja e hapur dhoma u mbush me ajër të lagësht deti. Në qiellin e largët te perendimit një re e zezë po ngrihej mbi det, e hidhtë dhe kërcënuese. Marta K. mbylli dritarën dhe uli grilat. Gjeti çelësin në gjysmerrësirën e krijuar dhe ndezi dritën. Atëherëpashë se studioja e saj ndriçohej nga të gjitha anët, përmbytej në dritë të verdhë artificale, që ndoshta dëpërtonte në orët e vona të natës në pikturat e Marta K. Dukej se ajo punonte në orët e vona të natës. Në pikturat e  saj ndjehej prania e kësaj drite dhe sytë nëpër piktura shpesh ngujoheshin nga rrathë të errët pagjumësie. Atëkohë mendova sesi do’tia kish bërë Marta K. pa pikturat e saj, pa punëdorën e saj. Ndoshta dotë kishte qendisur këllefë jastekësh, mbulesa tryezash, këmisha fëmijësh, çorape, fustane, bluza. Ime më gjithmonë thurte me shtiza, çorape,triko, shoje, jelekë. Ulej në një stol të vjetër në oborr e thurte papushim, duke i lëvuizur gishtërinjtë me shkathtësi edhe pse punëdoret e saj nuk i vishte më askush. Punëdorët i bënte për vete, siç bënte Marta K. pikturat e saj.
“Kam pikturuar gjithmonë, qëkur isha katër vjeç, më tha Marta K. më zërin e përdëllyer të një gruaje që e ka të domosdoshme të rrëfehet. E di, sa herë më ka ndëshkuar babai se shkarravisja librat e fletoret mevizatimet e mia? Sa herë me dilte përpara një cope letre e bardhë, diçka pikturoja me lapës, një lule, një pemë, një peshk, një fytyre plaku, një kordele flokësh, një trup gruaje. Babai u tërbua njëherë kur gjeti të vizatuar në një fletore një djalë lakuriq. Kjo vajzë do na marrë fytyrën, i ulëriti mamasë duke i zgjatur viziatimin tim. Turp të kesh, klithi dhe mamaja. Këto gjëra mëson në shkollë ti?” E mblodhi shuk vizatimin tim dhe e grisi. Më vonë diçka i tha babait dhe të dy qeshën me njëri-tjetrin, po mua ma ndaluan të vizatoj.  Ndoshta u gajasën me navitetin tim. Edhe pse në atë kohë isha pesëmbëdhjetë vjeçe, djalin lakuriq e kisha vizatuar me një penis fëmije gjashtëvjeçar. Atëherë vërtetë ashtu i përfyturoja burrat, me një organ të vogël dhe të pafajshëm prej fëmije. Ku ta dija unë si ishin burrat.
Në lagjen ku banoja unë banonte dhe një piktor, më tha, në një shtëpi të vjetër, gjysmë të rrënuar. Shtëpia rrethohej nja një kopsht që ngjante më shumë me një pyllishte se kurrkush nuk kujdesej për të. Studion e tij e kishte në një dhomë përdhese me dritare nga kopështi. Dritarja e studios së nëndheshme vinte rrafsh me tokën e mbuluar nga barishtet e egra. Unë futesha fshehurazi në kopësht, duke u fshehur përmes barishteve i afrohesha dritares dhe, e shtrirë barkas, përgjoja brenda. Piktori pikturonte me shpinë nga dritarja. Një pasdite kishte sjellë në studio një modele, ndoshta ndonjë nga të dashurat e tij. Unë shtanga kur pashë gruan e zhveshur lakuriq, ndërsa piktori vinte vërdallë me penel në dorë. Diçka i thoshte gruas, se ajo levizte, herë nxirrte më në pah gjoksin, herë hapte këmbët, njërën e shtrinte drejt, kurse gjurin e tjetrës e mbështeste lart të shpinorja e divanit. Piktori prapë nuk kenaqej, se shkoi vetë dhe po i a zhvendoste gjymtyrët dhe kokën në pozicionet që donte ai. Mua po më zihej fryma. Ishte hera e parë që shikoja një trup të zhveshur gruaje. Piktori tha diçka, se gruaja ia shkrepi te qeshurit. Ai i shko idorën mbi leshin e errët të pubisit, sikur ia lëmoi. Pastaj ndreqi telajon dhe zuri të pikturonte në kanavacë. Unë, e magjepsur siç isha, u zvarrita ngadalë mbrapsht nëpër bar dhe sapo dola nga kopështi ia mbatha vrapit. Atë mbrëmje isha tmerrësisht e dashuruar me piktorin. Gjatë dy muajve të asaj vere u përpoqa t’i bija në sy, sa herë e shikoja në rruguicat e lagjes, po ai as që me vinte re. Duhet të ketë qenë pak i trashë. Them se isha një modele, shumë më e mirë se modelet që pikturtonte ai. Kur ai nuk m’i hodhi që nuk mi hodhi sytë, vendosa të bëhem modele për veten time. Mbyllesha në dhomë, zhvishesha para pasqyrës dhe vizatoja veten time siç e shihja në paqsyrë, ose edhe me imagjinatë. Por ama këto vizatime i fshihja dhe mamaja me babanë, nuk m’i panë kurrë. Ende edhe sot i ruaj këto vizatime të hershme. Ndonjë ditë do të t’i tregoj”.
Marta K.  heshti njëgrimë, pastaj tha me një farë mëdyshjeje: “Do të tregoj një pikturë qe e mbaj në dhomën e gjumit. Nuk ia kam treguar, askujt, kurrë. Eshtë sekreti im”. Më zur ipër krahu si një e dashur dhe më tërhoqi në dhomën e saj të gjumit. Dhoma dergjej në errësirë të plotë dhe unë përplasa kërcirin pas shtratit. Pastaj u përplasa te një karrike. Marta K më tërhoqi pas vetës dhe unë ndjeva ngrohtësinë e lagësht të trupit të saj. Atëkohë zgjati dorën dhe ndezi dritën. Para meje u shfaq megjithë madhështinë e saj piktura që varej në mur. Mbeta i shtangur si i goditur nga rryma elektrike.  “Këtu, jam unë tha Marta K. unë dhjetë vjet më parë, jo kjo plaka që ke tani në krah. Atëherë isha e re”, pshëretiu.
Unë vështroja gruan lakuriqe në pikturë, krejtësisht i hutuar, pa mundur të lidh asnjë mendim timin. Ideja e parë ishte se po shikoja Marta K. të shtrirë lakuriq para meje, se gjoksi, barku, kofshet, pubisi i gruas në pikturë ishin gjoksi, barku, kofshet dhe pubisi i Marta K, që qendronte në këmbë pranë meje, pothuajse ngjithur aq sa unë ndjeja ngrohtësinë e trupit të saj, degjoja frymëmarrjen e saj, të rrahurat e shpeshtuara të zemrës. Pata një dëshirë përvëluese ta përqafoj Marta K., ta shtrëngoj fort pas vetes, ta puth pambarimisht në buzë, në qafë, në gjoks, në bark, po aty për aty u ndërmenda se Marta K. është profesoresha ime dhe leqet e këmbëve m’u ligështuan, m’u dridhën.Ndjeva se isha mbuluar me djersë të ftohta se një e ngjethur e akullt më përshkoi kurrizin dhe lëkura m’u mbulua më korriza të imta. Marta K. diçka kuptoi se me tërhoqi pas vetes dhe të dy u ulëm ndenjur në anën e shtratit. Me kqyri ngulmueshem në sy. “As unë nuk di si ta shpjegoj këtë pikturë, më tha. Po fundja kushdi ta shpjegojë vetën. Njëherë mendova se ka diçka nga L'Origine du monde e Gustave Courbet-it, por shpejt u binda se është diçka krejt tjetër, se ajo pikturë jam unë dhe askush tjetër. Dhe mbi të gjitha në atë pikturë është krejt jeta ime”. Nuk e kisha dëgjuar kurrë emrin e Gustave Courbet dhe as dija gjë për Origjinëne tij të botës.  I dëshpëruar e krahasova vetën me një larvë që zvarriset nën një gjethe të madhe panje, e pazonja të mbrohet nga sytë e grabitqareve.
“Një ditë do ta dhuroj ty këtë pikturë, tha Marta K., ndoshta në takimin tonë të fundit. Nuk dua që këtë pikturë ta shikojnë sy të tjerë”.
Pas këtij premtimi u kthye nga unë, zgjati krahët dhe me përqafoi dhe buzet tona gjetën njëra tjetrën, në fillim të ndrojtura, pastaj vrullshëm, me zjarr, të papërmbajtura. Atë natë bëmë dashuri për herë të parë.
Tetori i atij viti erdhi te unë si një lajm i keq: Antoneta na paskësh qenë fejuar gjatë pushimeve verore. Thanë se qe fejuar me një jurist të ri, që punonte në bashkinë e qytetit të saj të vogël – familje e mirë dhe djalë me të ardhme. Kur e pyeten se si më kishte braktisur ashtu pa pritur e pakujtuar dhe ishte fejuar me një tjetër, Antoneta u paskësh thënë: “Dashnor i mrekullueshem, por burrë pa të ardhme”. Këto fjalë më dogjën dhe më inatosën njëkohësisht. Sillnin veç humbjes së të dashurës dhe një kumt të keq. U përpoqa ta harroja, t’ir rija sa më larg Antonetës, sikur nuk e pata njohur kurrë. Po gojët e liga më sillnin herë pas here lajme prej saj. Njëherë paskesh thënë vajzave: “Mirë thotë im atë, gruaja është si pjergulla. Ngjitet lart po u mbështet në pemë të lartë,po u mbështet në shkurre, thahet e stërkeqet, merr fund”.
Më erdhi plasja. Doli se isha dhe shkurre. Unë u mbylla në vete, ndiqja leksionet, u përqendrova edhe më shumë në studimin e biologjisë detare, e mbusha kokën me peshq, molusqe, oktapodë, sepie, iriqë, kandilë, gaforre ,karkalecë, kërminj, ngjala dhe përbindësha imagjinar deti, të lexuar në rrëfimete detarëve të lashtë. Më në fund arrita në përfundimin se Antoneta luftën nuk e bënte me mua po me veten. Fjalët e saj më bindnin se ajo po përpiqej të mënxirrte nga jeta e saj, të më harronte, kundër asaj çka ëndrrat i kumtonin në gjumë.
Të shtunave pasdite shkoja rregullisht në shtëpinë e Marta K. qendronim gjatë në verandë duke biseduar për pikturat e saj, por edhe artin në përgjithësi, dëgjonim muzikë, flisnim për letërsinë, për librat e fundit që kishin dalë dhe për poetët, e ndonjëherë më fliste edhe për idetë e punimeve të saj të ardhshme. Ajo më kishte tërhequr pa u kuptuar në botën e saj dhe unë tashmë pata filluar të lexoj libra për pikturën dhe për jetët e piktorëve. Në një nga këto të shtuna, nuk e mbaj mend saktësisht ditën, Marta K. me tha  se do të më bënte një portret. “Portret, nuk është fjala e saktë, tha, por do të bëj një pikturë ku ti je i gjithi brenda saj”.
Aty për aty e mendova vetën duke pozuar për Marta K, i shtrirë neshtrat, ose në këmbë, (hu gradhi), në ecje e sipër, ose të ulur mbi një shkëmb, më kryet të rrasur mes duarve si mendimtar. Qe diçka e pamundur për mua edhe ta imagjinoja. Edhe në fotografi nuk dilja dot normal: shtrembërohesha, tendosesha, hutohesha, shpërqendrohesha, shndërrohesha, aq sa në momentin e shkrepjes së aparatit nuk isha më unë po dikush tjetër: fotot e mia më ngjanin të huaja, i urreja dhe veç fotove të detyrueshme të dokumenteve zyrtarë, nuk mbaja foto të tjera.
“Nuk mund të bëhem modeli yt, i thashë Marta K. me vështrim të ulur te shputat e këmbëve të saj. Nuk mund të pozoj”.
“Ajo pikturë m’u faneps ditën që të pashë për herë të parë në sallën e leksioneve, përse duhet të pozosh”, tha Marta K. Mori dorën time mes duarve tësaj të djersitura dhe shtoi: “Pothuajse e kam mbaruar”.
Marta K. ktheu kokën nga mali që kishim përballë verandës dhe treti vështrimin larg, në skaj të horizontit, sikur atje të fshiheshin sekretet e pikturave tësaj, sekreti i pikurës time. “Atë ditë kur të pashë për herë të parë shtanga,tha Marta K. Pata një zgjim hormonesh, një zgjim që nuk e pata provuar kurrë”.  Papritmas heshti, sikur u pendua për ato që tha.  
Nuk po kuptoja asgjë nga ato që thoshte. Si mund ta kuptosh se çfarë e bën një mashkull të veçantë e të papërsëritshëm në sytë e një femre?! Nuk dija asnjë përgjigje. Dija vetëm se Marta K. përsëriste shpesh: “Hormonet nuk gënjejnë”.
Pas asaj mbrëmjeje në verandë mendoja shpesh se si mund të isha unë në  pikturë: kur shihesha në pasqyrë, ndërsa rruhesha, në dush, ndërsa fërkoja trupin me sapun (në pasqyrën e ngjitur pas derës së dushit, shikoja trupin timnën bashkat e shkumës) i shtrirë në shtrat në dhomën time të gjumit, gjithnjë imagjinojapikturën time, çdo herë në një variant të ndryshëm dhe në fund të fundit asnjëri nuk ma mbushte mendjen dhe as avitej kund, me pikturën që Marta K, as kur u sëmur dhe e mori vesh se do të vdiste, nuk ma tregoi. 
Unë dhe piktura ime mbetëm të ndarë, ajo në bodrumin e Galerisë sëArteve, unë gjithmonë dikund tjetër, ajo në jetën e saj, unë në timen. Gjithsesi me dukej sikur piktura ime dinte gjithcka per mua, ndërsa unë nuk dija asgjë përtë. Kur zbulova thinjën e parë në flokë, e përfyturova dhimbjen që u shfaq nës ytë e piktures. Pastaj thinjat e shtuan si një bar i keq në kopësht, fytyra u plasarit si tokë e zhuritur nga zhegu, qafa u anua përpara, kurrizi filloi të tkurrej e të kërrusej, gjunjtë nuk ishin më aq të sigurtë e dridheshin herë pashere nën peshën e trupit që çdo vit bëhej më i rëndë. Piktura dhe unë ecnim në kahe të kundërt, aq sa kurdo që të shiheshim me siguri nuk do ta njihnim njëri-tjetrin dhe me e keqja, burri i pikturës do të zhgenjehej prej meje, ose edhe mund të më mohonte. Në një farë mënyre e konsiderova fat, që piktura u mbajt e paekspozuar për shumë vite, për arsye të panjohura për mua, po edhe për disa kritikë arti që herë pas here shkruanin për të. Kur më në fund u dha lajmi se piktura e Marta K. do të ekpozohej këtë tetor, u pushtova nga paniku, edhe pse askush i gjallë nuk do të krijonte një lidhje midis meje dhe pikturës. Si do të ishte vallë takimi ynë i parë pas kaq vitesh?, e pyeta vetën. U ndjeva keq, i humbur. Ah,Marta K, thashë me vete, në paqe të pushoftë shpirti, ta dish se në ç’telasheme ke futur?  Pyetje të shumta mëmundonin. Si do të ndjehet ai tjetri në pikturë përballë meje? Jemi apo nuk jemi i njëjti burrë? Cilin deshi më shumë Marta K, mua, apo burrin në pikturë?
U ktheva dhe kqyra pikturën që më pati dhuruar Marta K. si për t’i kërkuar ndihmë. Në pikturë Marta K. e kishte fshehur fytyrën, por trupi i saj i gjallë, i shtrirë në atë shtrat me çarçafë të rrudhosur, si pas një nate të gjatë dashurie, fekste një dritë të trendafiltë dhe një kundërmim lulesh të egra mbushi mushkëritë e mia, madje pandeha se dëgjova një klithmë, një zë të largët e misterioz, që diç u mundua të më thoshte. Diku tutje në thellësi të pikturës m’u duk se dallova hijen time të dikurshme, hijen e fytyrës time të humbur.
Atëherë, i lehtësuar, shkova të rafti, nxorra kostumin më të mirë, këmishën e bardhë, zgjodha një kravatë të kuqe dhe i vura mbi karrike, sikur pas pak dotë nisesha për udhë. Ndjeshesha i ngazëllyer, pothuajse tridhjetë vjet më i ri, krejt si ai burri i pikturës. E di se kur të shihemi në Galerinë Kombëtare, burrit në pikturë do t’i ngjaj me një zotëri province, qesharak në elegancën dhe përkujdesjet e tij, por, tekefundit, ne s’mund ta shmagim njëri-tjetrin. Një histori dhe një emër gruaje na kanë lidhur përjetësisht

Gani Sadiku

Gani Sadiku u lind më 25.11.1963 në fshatin Gjyrishec, Malësia e Gallapit, komuna e Dardanës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje dhe në Tygjec, të mesmen në Dardanë, ndërsa Fakultetin e Bujqësisë në Prishtinë. Tani është drejtor i Drejtorisë Komunale për Bujqësi, Pylltari dhe Zhvillim Rural të komunës së Dardanës. Me shkrime ka filluar të merret që nga koha kur ishte nxënës i shkollës së mesme. Kryesisht shkruan poezi. Në vitin 2006 nga “Nositi” i është botuar libri poetik “Strehim i qenies”.
Jeton në Dardanë.


VAJI I MBRETËRESHËS

nëpër faqet e librave të bukur
dëgjoja një ofshamë
mbretëresha qante
nuk desha t`ia dëgjoj vajin
ika me vrap
dëgjova një klithje
një ikje nga historia
u ula në pallatin e saj vetëm një çast
e pastaj më mori edhe mua historia
historia dhe fati ecën bashkë me mua
unë kalova nëpër spiralen e ofshamës
së mbretëreshës
mbreti i ri tash jam unë.

 
ERDHE BASHKË ME SHIUN

shiu që binte më bëri të lumtur
vetëtima zbardhi edhe brigjet e larta
në atë dritë mezi të pashë
qëndroje ulur në skajin e botës
por nuk zgjati shumë e ti prapë u zhduke
e luta perëndinë të shkrepë vetëm edhe një vetëtimë
t`i shoh të gjitha bukuritë
ty dhe natyrën bashkë
që u shoqëruat me erën
e udhëtonit drejt meje
ti për shpëtim
shiu për rrëmbim
era për dëfrim


NJË MIJË VJET MË PARË

sa larg është 1000 vjet më herët
sa afër je dhe nuk të shoh fare
nëpër mbretëritë e panjohura dukesh diku
ta ndjej aromën e mbretit të ri
1000 vjet më parë ta pashë kurorën në krah
e pashë vezullimin e yjeve të lashtësisë
t`i pashë këpucët e përgjakura
drita e diellit u rrëzua mbi supet tua
ike e dritën e le për të tjerët
tani pushon në errësirë.
1000 vjet më parë lozëm bashkë përtej dritës se diellit
edhe në errësirën absolute të pashë
e dita se je ti
të njoha
por ti erdhe e nuk më zhgënjeve
1000 vjet më vonë


SHTRËNGATA

një ushtimë ia shurdhoi veshin vdekjes
u rrëzua një lis i vetmuar
lisi i shtrëngatave
ra me majë përdhe
dhe asnjë lëvizje pastaj
pas tij erdhi stuhia
fërshëlleu dhe iku bashkë me shpresat
la qiellin e kërrusur përballë bregut të madh
lulet i kishte thyer
e këngën e zogjve e kishte ngulfatur në sqep
shikimet u thyen në ylberin shumëngjyrësh
atje ishte parajsa e varur me dyer të hapura
e lisi që priti shtrëngatat
u rrëzua në qetësi


PËRBUZJA

në kalanë e varur mbi kokë
mbi urën e thyer në gjysmë
mbi qiellin e krisur
ecën ngadalë pa u vënë re nga askush
derisa na u kujtua kënga
as heshtje
as këngë
por vetëm përbuzje
vetëm shpresa të varura
në urën e thyer


VARRET NË KULLËN E DJEGUR

në errësirën e pakuptimtë nuk pashë askënd
nuk dëgjova asnjë zë
asnjë këngë asnjë klithje
qetësi që në vete mban diçka të rëndë
diçka pa jetë
një fantazmë e padukshme që ndal një jetë
diçka që mban heshtjen si mbretëri
në kullat e djegura duken shenja varresh
e ne pritëm bashkë
pritëm një herë një
pastaj dy të panjohura
e dikur u bënë të gjitha të panjohura
bile edhe nëna më duket e huaj në këtë rrëmujë
në këtë labirint e humbëm rrugën të gjithë
çudi errësirë e pakuptimtë
eca e nuk pashë askënd
dua vetëm një fjalë ta dëgjoj nga goja e dikujt që quhet njeri
ngecje në hapësirën e pafund
e ku mund të gjejmë rrugë më të gjera
se në gjithësi
pse e ndalën diellin vetëm për ne
ndoshta ne jemi të përjetshëm
ndërsa jetëshkurtrit duan të kënaqen
apo duan të tallen me ne

 
S`MË LËNË TË LINDI

kam jetuar një herë
kam jetuar dy herë
dhe asnjë ndryshim në vetvete
kush ma mori lindjen
a ka lindje pa gëzim
do të ketë një lindje të heshtur
një shpirt pa fuqi
një lindje pa forcë të brendshme
kush është ai që i pari do të tregojë lindjen
ai do të qajë vetminë e shpirtrave
do të bëjë kurorën e një nuseje pa duvak
do të thotë mbret ende pa lindur djali
e unë do të lëvizi në djepin e heshtur
do t`i ngre muret e ishujve të rënë në vullkan
dhe do ta shuaj dritën e diellit për të pabesët


NJË PREMTIM

një zemër është thyer 1001 herë
një shpresë është ndarë në 1001 pjesë
një këngë është kënduar në 1001 melodi
një premtim për shpëtim erdhi 1001 herë
dhe kurrë s`u realizua


HESHTJA NË FSHATIN TIM

në pranverën e bukur
gjelbërimi më del përpara
e unë i dhashë rrugë shikimit
peizazhet ishin ushqim i shpirtit
në vete mbaja kënaqësinë
në vete ruaja këngën
përballë meje era lëviz barin
zogjtë cicërojnë
në majë të lisave foletë e ndërtuara
fluturat me shumë ngjyra fluturojnë pa zë
ushtima e lumit përkujton jetën
brigjet e larta ndeshen me qiellin e kaltër
një peizazh i pazakontë për mua
shtëpitë të heshtura pa zërat e dikurshëm
gati kishin rënë me kokë poshtë
lëndinat pa bagëti
përballë kam një histori që e di
një histori të pashkruar në mua
kam një etje të pashuar
unë e mbaj mend edhe jetën këtu
i mbaj mend edhe babin edhe xhaxhallarët
edhe gjyshin
por tash e shoh vetëm heshtjen
historinë e gjatë të ngujuar
brenda mureve të rrënuara
brenda oxhakut të pandezur
e jeta në këtë vend iku bashkë me njerëzit
lumi mbeti vetëm me malet e larta
zogjtë vetëm me fluturat


E DI KU JE

era më bart sa andej e sa këndej
por e di se ty do të gjej diku në pafundësi
diku ku edhe dielli e ka humbur shkëlqimin
diku ku krijesa nuk ka rëndësi
diku ku koha nuk numërohet
e di që ti je aty ku jeta dhe vdekja janë baras
aty ku dashuria dhe urrejtja mbillen në një saksi
aty ku shpirti ka peshën e planetit
e di që ti je aty ku gjithçka duket e bukur
por ti do të jesh më e bukura nga bukuritë e papara
se ti je piktura e perëndisë
po kush s`e di
se ti linde bashkë me diellin
udhëtove bashkë me erën
dhe ike bashkë me vdekjen

__________
Përgatiti për "Ora shqiptare", Sinan Sadiku