Bardhyl Londo

Bardhyl Londo ishte një ndër personazhet më me ndikim në historinë e poezisë shqipe. I lindur në Përmet në vitin 1948, ai do të zbulonte herët pasionin për letrat. Pas studimeve për Gjuhë dhe Letërsi shqipe, Londo do të niste fillimisht të punonte si mësues në qytetin e lindjes, për t’u zhvendosur më pas në Tiranë, pranë redaksisë së gazetës “Drita”. Që me botimin e librit të parë me poezi “Krisma dhe trëndafila” më 1975-ën, Londo do të spikaste për ndjeshmërinë e vargut.

Në vitin 1981 ai boton librin “Hapa në rrugë”, ndërsa tre vjet më vonë, “Emrin e ka dashuri”. Londo është autor i shumë vargjeve për dashurinë në letërsinë shqipe, e kjo, ndoshta e bëri shumë shpejt një emër të dashur për lexuesin. Një tjetër poezi e njohur e tij është “Ura dhe brigjet”.

Përvoja në gazetën “Drita”, një nga gazetat më me ndikim në botën letrare gjatë komunizmit, duket se ka mundur të shmangë keqkuptimet në të cilat u përfshinë këto vite në debate publike shumë personazhe të kohës. Duke ruajtur një profil neutral, Londo arriti të krijonte profilin e një poeti dhe intelektuali të shkëputur nga koha.

Ai ka qenë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve pikërisht në vitet e ndryshimit të sistemeve në vend, duke bërë kalimin nga një kohë në tjetrën, të një institucioni, që për gati gjysmë shekulli kishte qenë zëri i propagandës së komunizmit. Për gati një dekadë pas rënies së komunizmit, ai do t’i mungonte lexuesit, duke u rikthyer në vitin 2010 me librin me poezi “Shën shiu”.

Duket se liria e kishte bërë më të plotë poezinë e Londos, i cili rikthehej në dimensionin e plotë të tij. Megjithëse Londo hyn tek ata poetë që e kanë pranuar se “e kanë pasur jo të lehtë të punojnë pa censurën”. “Censura është futur aq thellë te ne, sa është e pamundur ta shohim jashtë vetes”, do të shprehej ai.

Në vitin 2013 ai befason lexuesin duke ardhur për herë të parë me një libër në gjininë e prozës. Që me titullin “Jeta që na dhanë”, romani duket se paralajmëron një lloj reflektimi të shkrimtarit mbi kohën ku jetoi. Një roman gati autobiografik, sjell të gjitha shqetësimet e një shkrimtari mbi jetën në një sistem jo të lehtë siç ishte komunizmi, përpjekjet për të mbetur njeri, dhe sfidat e një kohe tjetër siç ishte pluralizmi. Londo ka rrëfyer gjithçka i veshur me lëkurën e një personazhi tjetër, duke lënë dëshminë e tij për kohën.

Londo u përket intelektualëve që ndanë gjatë jetës së tyre dhe angazhimin në politikë.

Për shumë vite ai ka qenë deputet në Kuvendin e Shqipërisë. Shpesh politika ndihet dhe në vargjet e tij të vona, të fokusuara më shumë te sfidat me të cilat është përballur vendi. Kritik ndaj qëndrimeve që mbahen sot ndaj letërsisë së sociorealizmit, ai ka bërë shpesh thirrje se duhet ndarë figura e artistit nga qëndrimi i tij politik dhe për ta gjykuar letërsinë pa qëndrimet politike. Krijmtaria e tij letrare përfshin 8 vëllime me poezi si edhe disa romane. Londo është fitues i çmimit “Migjeni”.

Ndërroi jetë më 18 Shkurt 2022.

Deri me tash ka botuar këta libra: 

• “Krisma dhe trëndafila”, 
• “Hapa në rrugë”, 
• “Emrin e ka dashuri”,
•  “Si ta qetësoj detin”, 
• “Ditë njerëzore”, 
• “Shën Shiu”, 
• “Vetëm Itaka” (Prishtinë), 
• “Kur perënditë ndaluan vetëvrasje”, 
• “Eksodi i yjeve” (Shkup), 
• “Shenjtor dhe djall”, 
• “Tempulli brenda dhe jashtë”, 
• “Fluturimi i korbave”, 
• “Jeta që na dhanë”.

Poezi nga Bardhyl Londo

ATDHEU ËSHTË DHIMBJE

Atdheu s’është sa sedilja e makinës tënde,

sa karrigia e zyrës,

sa dhoma komode.

A më dëgjon,

ti që me flamur të ri u gdhive në mëngjes,

për ta ndryshuar, ndoshta, prapë në mbrëmje?

Atdheu s’është lojë kalamajsh.

Atdheu është dhimbje.

O Zot,

Dhembje!

SKENDERBEU

Ti ishe aq i madh

sa nuk e dinim ku te te fusnim

Ishim te varfer ne shtepi, ne hambare, ne plevica.

Me zor strehonim vetem trupin tone te drobitur

Trupin kocke e lekure.

Edhe shpirti nuk kishte hapesira per madheshtine tende.

Ishte i drobitur shpirti yne

nga netet mitologjike te cilat nuk ka zot as djall ti deshifroje,

I kishte mbyllur shpirti

te gjitha dritaret nga mund te hyje drita

Filluam atehere pak nga pak te te brenim lavdine

te beheshim te famshem vete.

Kush ishte me lart copat me te shijshme mbllaçiste,

ata qe ishin fare poshte

mjaftoheshin vetem me aromen e mishit te pjekur te bemave te tua.

Nuk ishin turqit qe te zhvarosen.

por ishim vete ne qe eshtrat e tua i varem si hajmali.

Te brejtem pak nga pak,

Na trembte madheshtia jote,

te zmadhuam aq shume sa te beme te pabesueshem,

te faleshim çdo dite jo per lavdine tende

po per veten tone,

te thurnim kenge,

ne te vertete i benim hosanara vetes,

Mezi prisnim pervjetoret e tu

Te lartesonim deri ne qiell veten.

Ti je aq i madh,

ka shekuj qe te hame e te brejme

sidomos kur vijne pervjetoret,

ata qe jane me lart

me te pangopurit jane gjithmone.

Po ti je aq i madh

sa kurre nuk mbaron,

dhe kurre nuk ke nder mend te zbresesh nga shkembi kale 

per tu perbaltur ne llumetiren e neteve tona ballkanike

ndare me dysh nga vetetimat e intrigave.

DONIKA

Hynte dhe dilte dhomave te erreta te keshtjelles

Zonje e rende e Arberise.

Ngjiste dhe zbriste shkallet e kalase

dhe prape ishte Zonje e bukur e Arberise.

Dilte mbi bedena, humbiste shikimin horizonteve

dhe ishte prape Zonja e pare e Arberise.

Priste dhe percillte mysafire nga gjithe bota

se ishte Kryezonja e Arberise.

Kercente ne valle, kendonte ne dasma

se ishte Zonje e bukur e Aberise.

Falej per te gjalle e per te vdekur

se ishte Zonje e Shenjte e Arberise.

Vajtonte ne vaje, shkulte floket nga kuja

se ishte Zonje e dhembshur e Arberise.

2.

Neteve, kur binte ne shtratin bosh ,

Ne shtratin e vetmise se bardhe,

ajo hiqte nderresat,shtrengonte siper trupit jastekun,

vesa e mengjezeve rinore njomte luginen magjepsese mes kembeve 

pyllin perrallor e vishte me sumbulls argjendi 

mbi rrafshnalten e derrases se kraharorit

gufonin gati te pelcisnin

kodrat joshese te gjinjve.

Mbeshtjelle me çarçafet e bardhe si nje flamur 

dorezimi,

me e pakuptimte,

me e ftohte se acari

I ngjante e bardha simbol i virgjerise,

gjakun sillte nder mend, gjakun mbi çarçafe,

(ishte i vetmi gjak qe enderronte,

i vetmi gjak qe i uronte njerezimit),

rrotullohej midis kesaj akullnaje te bardhe,te pashpirt,

dhe enderronte burrin, jo mbretin, ti kthehej nga lufta,

nemte nga pak gjithçka,

por nuk e dinte mire se ke,

nemte fatin e saj prej Zonje,

Dhe enderronte nje fat prej gruaje.

...se vetem ne shtrat ajo ishte grua 

vetem ne shtrat nuk ishte Zonje e rende e Arberise.

HAMZA KASTRIOT

Te kemi kerkuar gjithandej.

Te kemi kerkuar per te mbrojtur prej teje ten Zot, Gjergjin.

Po kurre nuk ta pame fytyren,

Kurre nuk e mesuam ngjyren e syve te tu.

Kurre s'e provuam shigjeten e urrejtjes tende,

sepse per dashuri as qe behet fjale.

Ti ishe kudo dhe s'ishe askund.

Te gjithe flisnin per ty

por askush nuk te kishte pare,

te gjithe perpiqeshin te ndermendnin portretin tend,

por asnje portret nuk i ngjante tjetrit.

Here na shfaqeshe si qen i ngordhur ne Sfetigrad,

Here vertiteshe si fantazme e frikshme ne kalane e Beratit,

po asnjehere kujt si the nje fjale,

Askush nuk ta degjoi timbrin e zerit,

askush nuk e mori vesh kurre

ne flisje shqip

apo ndonje gjuhe tjeter.

Ne netet tona te gjate e te erreta

si brekushe te renda orientale,

ti ishe kudo dhe nuk ishe askund.

Hija jote na torturonte si nje xhelat

por askush nuk ta kishte pare fytyren.

Emri yt me i madh se zjarri qe shkrumboi biblioteken e Aleksandrise,

na digjte te shkuaren,te tashmen dhe te ardhmen,

por askush nuk e ndjente temperaturen e kesaj furrnalte,

askush se kishte pare shkelqimin e saj verbonjes,

Nuk dinim ku te te ngushellonim kur te ndodhnin vdekje,

nuk dinim ku te te uronim kur kishe dasma.

500 vjet ti ishe nje hije

qe te krijuam vete

sepse, sipas zakonit tone te lashte,

nuk mund te rrime pa e torturua veten me mite hijesh.

U deshen 500 vjet te kuptonim

se ti ishe xhelati qe te krijuam po ne

Per te terorizuar veten tone,

ti ne te vertete frymoje nga pak

brenda vetes tone 

brenda secilit nga ne.

Vone e kuptuam:

duke u mare me hijen tenfe

ne merreshim me veten.

Vone e kuptuam:

ti ishe ne,

ne ishim ti.

LETËR POPULLIT TIM

Populli im, bukën e mëngjesit nën sqetull,

një cigare tymzezë,

sy rrathënxirë nga pagjumësia.

Ku po shkon këtë fundshekull?

Hapat e tu, simfoni e nëntë bethoviane,

mëngjesi. dilemë hamletiane,

mesdita, plak urt, fëmijë rebel,

në ç’ëndërr hyn, vallë natën,

nga ç’ëndërr në mëngjes, vallë del?

Ti, i pasigurti si një syth marsi,

Ti, i sigurti si deti,

më i urtë se vetë Buda,

Më martir se Krishti,

Më profet se Muhamedi.

Lermë të t’i puth sytë sërish

               S

               Ë

               R

               I

              SH

Sytë, ah, sytë,

fole dhembjesh,

arenë tragjikomedish.

Të putha dhe putha gjithë pëllumbat,

Të qafova dhe qafova gjlthë detet.

Ku po shkon, i bukuri im, këtë fundshekull?

Kudo shkofsh më merr me vete.

Me merr ashtu thjesht,

pa karrige, pa veturë.

ITAKA 

Itaka fle nen qiellin e shtatorit.

Ullinjte si gra qe presin burrat e vonuar ngjajne.

Mua me merr malli per shtepine larg,

per nje grua qe s'do te mbylle syte kete nate 

ne Tirane.

Me ndihmo, Odise! Flake tutje mantelen 

e legjendes!

Me thuaj nje fjale te mencur, te ngrohte.

Rruget fillojne, humbasin, vrapojne, zhduken

me te ngaterruara se radhet e trikos

se Penelopes.

Rruge, rruge, rruge...

Drejt lindjes, drejt perendimit,

drejt Jonit, drejt Egjeut.

Kohet vertet moderne jane

po fillin prape mund ta humbasesh

si ne shekullin e Odiseut.

Cila, pra me çon ne Itaken time?

Cila fjale e qeteson gruan qe pret?

Larg nga sirenat e detit qe prape klithin histerike,

larg nga Circet e shekullit te njezet!

Une kete rruge s'e humbas!

Do ta gjej dhe ne qofsha i verber!

Te gjithe jemi nga pak Odise;

ne mos pacim Penelope,

nje Itake e kemi patjeter!

AMANETI I POETIT 

Nëse syte e tu do te qëndrojne te menduar,

mbi keto vargje,

une do te shoh

nje enderr te bukur.

Nese syte e tu do te dridhen sadopak 

nga keto vargje,

une i gjithi do te kumboj si nje kitare

deri ne agim.

Po nese syte e tu do te kalojne indiferente

mbi keto vargje,

atehere une do te kem vdekur.

Mos harro te vish ne varrim.

GRATË E POETËVE

Sytë e bukur mbyllin. Po gjumi

nuk e di ku është mërguar, nuk e di.

Njëra përsërit me vete një varg. Tjetra

një figurë sjell ndër mend…

Si një lirikë dashurie

ledhaton pastaj jastëkun bosh në krahët e saj.

(…Vallë me kë u martuan burrat tanë,

me ne, apo me ty, poezi?…)

Një fjalë, një rimë,

një lumë dashurie dhe pak xhelozi,

Mesnata e krijimit çapitet si plak i ngadalshëm.

Vonë. Sytë e bukur mbyllin.

dhe në ëndrra shohin vjershat e librave

të ardhshëm.

URA MBI BRIGJE

Ne jemi si dy brigje të një lumi,

përjetë përballë, përjetë të ndarë,

natën ndërtojmë në ëndrra një urë,

ditën mbetemi të huaj si më parë.

Ne jemi si dy brigje të një lumi,

(Fat të rendë paskan, e dashur, brigjet!)

Ne ëndrra qajmë e qeshin bashkë,

ditën të flas, ti s’më përgjigjesh.

Dhe në mos me pafsh një ditë ne vendin tim,

përballë teje në mos me pafsh një natë,

mos u beso fjalëve qe thonë të kam harruar,

besomë mua: jam shndërruar në Rozafë.

Një urë të ngre të lidhen brigjet,

me ditë e mia, me ëndrrat do ta mbaj,

të vij të mbështes kokën mbi supin tënd

dhe të hesht, të qesh, të qaj.

VETEN VRASIM PËRDITË

Veten e vrasim përditë.

Në tavolina

te pista kafenesh.

Në rrjeshta

të ndytë gazetash.

Në qarqe

prapësish, intrigash.

Vritemi

në një vdekje të ngadaltë.

Dhe, oh, Zot,

s’arrimë ta kuptojmë vetvarsjen tonë.Vjen pastaj një çast.

Merr revolverin.

Këmbëza

nuk hiqet.

Ke vdekur prej kohësh.

I vdekuri nuk vetvritet.

NA JANË MBARUAR FJALËT

Na janë mbaruar fjalët.

Buzëqeshja ka mbetur në mes të udhës.

Ç’të bëjmë?

të shkojmë a të mos shkojmë për një kafe

në pallat të Kulturës?

Tavolinë e zakonshme

tej dritares qyteti vishet në muzg.

një gotë ujë për të dy,

kafja jote mbetur përgjysmë,

imja pirë me fund.

përgjysmë, përgjysmë, përgjysmë,

fjala,

buzeqeshja,

ledhatimi,

si dy shina paralele përjetësisht të privuara nga ndarja,

përjetësisht nga takimi.

Sa herë t’i puthja sytë e bukur,

papritur binte briri i kushtrimit.

Kohë e ashpër:

Ne që ishim aq të etur për njeri-tjetrin

të ndarë na duhej të vdisnim.

REQUIEM

Pasi i hëngrën të gjitha banketet

Pasi i shijun të gjitha presidiumet,

Pasi i morën të gjitha çmimet, të gjithë titujt,

Pasi i bënë të gjitha udhëtimet jashtë shtetit,

Befas një mëngjes folën krejt ndryshe:

Atë që kemi puthur, ta pështyjmë tani.

Dhe zgjatën duart prapë drejt banketeve, çmimeve,

titujve, udhëtimeve…

Rituali i ripërtypjes filloi në remaxhor:

përtyppështy, pështypërtyp…

Zoti të ruajt, demokraci!

TETOR TIRANAS

Na janë mbaruar fjalët.

Buzëqeshja ka mbetur në mes të udhës.

Ç’të bëjmë?

të shkojmë a të mos shkojmë për një kafe

në pallat të Kulturës?

Tavolinë e zakonshme

tej dritares qyteti vishet në muzg.

një gotë ujë për të dy,

kafja jote mbetur përgjysmë,

imja pirë me fund.

Përgjysmë, përgjysmë, përgjysmë,

fjala,

buzëqëshja,

ledhatimi,

si dy shina paralele përjetësisht të privuara nga ndarja,

përjetësisht nga takimi.

Sa herë t’i puthja sytë e bukur,

papritur binte briri i kushtrimit.

Kohë e ashpër:

Ne që ishim aq të etur për njëri-tjetrin

të ndarë na duhej të vdisnim.

NOSTALGJI

E mora ne duar koken tende,

prushi i gjakut pellembet mi dogji.

Ne syte e tu si ne nje enderr rashe

dhe me su zgjova.

Ne syte e bukur si loti.

Me gishtat e dridhur te dashurise

emrin tend shkermoqa germe per germe.

Te thirra e dashur,

Te thirra moter,

Te thirra nene.

Ti hesht, e bukur,e tejdukshme,

natyrshem sic mbin bari.

Oh,hapi ata syte e zes,

hapi, te vije

behari.

Hapi ata sy

me perrallore se fantazi e Zhyl Vernit,

dy lendina ku rritet lirizmi.

Ne retinen e tyre si ne ekranin me te ndershem

Veten me mire kuptova,

ty,

njerezimin.

Je teper e lashte per te te thirrur Eve,

je teper e bukur per te te thene Zhuljete.

Sa kohe kemi qe duhemi? Dy mije, tre mije vjet?

Me ty e kam lindur Prometeun,

me ty shekullin e njezet.

Po ty

te zuri gjumi?

Shtrihu.

Ti me mesove te verteten e madhe:

DASHURIA ESHTE NJE MONUMENT

MBROHET NGA NJERIU!

1988

REQUIEM PER TIRANEN

(Nostalgji 2)

Tetor tiranas. Ora pese e gjysme.

Gjysma vjeshte, gjysma dimer,

gjysma drite, gjysma muget.

Ti per te une tani je nisur

dhe je ne gjysme te rruges.

Nje hap ne trotuar,

tjetrin ne asfalt,

canten e vogel ne krah.

Vetetiu mbi Dajt. Si nje trung, nga sopata

horizonti pergjysme u nda.

Rrugen vijat e bardha e pergjysmojne,

bulevardi i madh pergjysmon qytetin,

Kulla e sahatit me dysh ndau nje tufe dallandyshesh

si dy duar

qe kerkojne

njera tjetren.

Ti po vjen.

Dhe je ne gjysme te rruges,

gjysma e qytetit nen diell,

mbi gjysmen tjeter breroi shiu.

Hapat e tua me germa te medha mbushin horizontin:

DASHURIA ESHTE NJE MONUMENT,

MBROHET NGA NJERIU.

Ti po vjen,

me canten e vogel mbi krah.

Vertet kjo eshte gjithcka?

Maj,1988

PASIONI

Nata jeton me pasionin e agimit,

e sotmja ënderron të nesërmen.

Vetë hapi i njeriut mbi tokën time -

trajektore e pasioneve të ndershme.

Nga pasione te bukura, njerëzore,

lindin, vdesin, rilindin miliona dashuri.

Do të vdes nga pasioni për të qenë njeri.

1988