Arsim Halili dhe "Gjurmët e qëndresës"

Mbresa leximi

Shkruan FADIL CURRI

PROZË E PERSONAZHEVE
ME FABULËN E VETËFLIJIMIT

Arsim Halili: "Gjurmët e qëndresës"(tregime), SHB "Nositi", Dardanë 2011

Libri prozaik i Arsim Halilit "Gjurmët e qëndresës" në 62 faqet e tij ka tre tregime, të cilët nyje ndërlidhëse kanë fabulën e fatit të censuruar të personazheve fatkobe dhe imponimin e padrejtësisë së pavullnetshme e të pameritueshme. Krijimet mëtojnë të jenë novela, por strukturalisht janë shumë më afër tregimit për shkumë arsye.
Në tregimin e parë "Shpendi-shpëtimi i maleve" bëhet fjalë për personazhin me po të njëjtin emër nga titulli, i biri i Ukës së një familjeje atdhetarësh, e cila i strehonte dhe ndihmonte ata që nuk pajtoheshin me regjimin antipopullor dhe e luftonin atë. Shpendin, profesor i gjuhës shqipe dhe letërsisë, regjimi serb e kishte halë në sy. E burgosën me qëllim ta përfitonin dhe të mësonin nga ai ku gjendeshin atdhetarët dhe UCK-ja. I detyruar nga gjendja e veshtirë sociale dhe trysnia e policisë, largohet në Perëndim. Kur plas lufta në Kosovë(1998, 1999), përmes rrugëve ilegale i bashkangjitet UCK-së. Futet në Kosovë dhe fshehurazi një natë e viziton familjen e tij. Kur merr vesh policia, i kërcënohet familjes se do t’i djegë të gjithë për së gjalli, po nuk u dorëzua Shpendi. Babain ia marrin peng dhe ia burgosin, të cilin nuk e gjejnë të gjallë as të vdekur pas përfundimit të luftës në Kosovë. Shpendi te bashkëluftëtarët cmohej trim i urtë. Në betejë një snajper serb e godet për vdekje. Përkundër të ligave që ë e ndjekin, Shpendit të ndjerë pas luftës i lind një djalë, ngase gruaja e tij ishte me barrë. Vazhdon jeta e gruas së tij me dy bijat dhe djalin. Ajo ishte punëtore shëndetësore.
Në tregimin tjetër "Gjurmët e qëndresës" tema është gjendja e vështirë e jetës shqiptare para luftës së Kosovës. Gjatë pastrimit etnik, edhe familja e Bedriut e braktis Kosovën e vendoset në kampin e refugjatëve kosovarë të Stenkovcit në të hyrë të Shkupit. Gjatë kotrollit mjekët konstatuan se gruaja dhe e bija e Bedriut janë të sëmura dhe se u duhet trajtim mjekësor më me kujdes. Gruaja diabetike kishte sheqer të tepërt në gjak, kurse e bija ishte e sëmurë nga TBC Pas mbarimit të luftës, si pjesa dërmuese e shqiptarëve, u kthyen në shtëpitë e tyre në Kosovë. Gruaja kishte keqardhje për shtëpinë e djegur dhe ia shtoi sëmundjen diabetike, ndaj edhe vdes. Varfëria e sëmundja e pllakosin familjen e Bedriut. Kërkon punë dhe nuk gjen dot. Djali i tij i mitur, Rinori, shpirtërisht e ndjen mjerimin familjar, sidomos sëmurjen e motrës. Një ditë në banjo me sapun shkruan se "tani do të keni një copë bukë me tepër që ta hajë e motra" dhe nga plika në zemër vdes. Përkundër pasluftës anarkike e asociale, nuk mungojnë shpirtmirët, si doktor Xhevati dhe familja e tij.
Në prozën e fundit "Rrugë me gjemba" përsëri ngjarja përqëndrohet në familje, këtë herë të Fehmi Krasniqit. Albani, i biri i tij, pasi kryen shkollimin fillor në fshat, ndjek mësimet në Prishtinë, ku, si në gjithë Kosovën, mësimi zhvillohej në shtëpi private. Në bibliotekë merr librin për Skenderbeun dhe rrugës gjatë një kontrolli policor, ia gjejnë serbët. E marrin në lokalet e policisë dhe i shtrojnë pyetjet e tyre të rëndomnta se kush e ka nxitur ta lexojë. Albani buirrërisht mbahet kundruall maltretimeve të policisë dhe nuk jep asnjë dëshmi në dëm të të tjerëve. Gjatë luftës së Kosovës Albani i bashkohet UCK-së, ndonëse i vie keq që i ndërpret studimet dhe e lë vetëm të dashurën e tij, Tringën, stundente. Një ditë para se plumbi serb ta qëllonte për vdekje, Albani i shkruan letër profetike Tringës, ku i fliste për heroizmin clirimtar dhe dashurinë. E poroisit këtë letër ta lexojë gjatë varrimit të tij, të cilën porosi e shpie në vend Tringa gjatë varrimit të Albanit. Vëllai i Albanit, Vegimi, shpesh shkon dhe i deërgoin lule të freskëta te varri, duke kujtuar me krenari vetëflijimi deri në vdekje dhe puënt tjera liridashëse për popullin e tij.
Libri i Arsim Halilit "Gjurmët e qëndresës" na e freskon kujtimin e jetës shtypëse të një populli, ferr i vërtetë me rrezik të zhdukjes. Galeria e personazheve identifikon preokupimin e autorit, ku ballafaqohen dy botëra aspiratash me identitete të kundërta. E para, është e shtypur, e nëpërkëmbur, e robëruar, e burgosur dhe vrarë, por krenarinë e vet e ruan me vetëflijim mortor. Kjo vërehet te personazhet dhe familjet e tyre, të cilat përjetojnë vdekje, por nënshtrim assesi. Shpendi ose "Shpëtimi" me nofkën e tij luftarake që e deshi familjen, popiullin e atdheun; Bedriu që në familjen e tij pësoi shkaqet e robërisë dhe që nuk i shpëtoi as clirimi, sepse kishin lënë gjurmë vdekjeprurëse; Albani i Femiut si i ri me bindjen "për dashuri jap jetën, për atdhe jap dashurinë", janë personazhe gërshetuese. Këta qarkullojnë brenda familjes, bërthamë kryesore e vendit dhe kombit, në të cilat gëlonte për përdhosje dhe shkatërrimi sunduesei. Robëria dhe lufta, me të cilat përballej populli (përmes persoinazheve) sjellin të liga të ndryshme, si është edhe vdekja e Rinorit të mitur, i cili nuk arrin ta përballojë mjerimin familjar me varfëri, papunësi të babait dhe motrës së sëmurë nga TBC-ja dhe që mposhtet nga infarkti vdekjeprurës. Bota e dyrë, kundërshtare dhe armiqësoree së parës, që ishte liridashëse e humanitare, është sundimtarja dhe antipoipullorja. Reflektohet përmes regjimit serb, policisë që me cdo kusht donte ta vriste dëshirën shqiptare për liri përmes vrasjeve, futjes së përcarjeve, maltretimeve, shpifjeve individuale, pastaj duke bastarduar familjet, ta ketë më lehtë rrejtin evet spiunus ta shtrijë në popull..
Fabula e veprimit të personazheve zhvillohet si pasojë e mentaliteti sundues mesjetar serb përballë vullnetit të pamposhtur të personazheve liridashës, të cilët kanë metaforën e tyre, si ishte vdekja e profesorit të gjuhës shqipe dhe letërsisë, Shpendit, zhdukja e babait të tij, Ukës: vdekja e gruas së Bedriut, djalit të tij Rinorit dhe sëmurja nga TBC e së bijës; vdekja e studentit Alban dhe zhbëria e dashurisë faktike me Tringën. Rrëfilmi dritëron nëntekst me porosi pozitive, shpëtrimin e ideales dhe parimores, si është lindje e djalit të Shpendit pas vdekjes së tij, që mëton të shprehë vazhdinësinë e të revolicionares në familjen e Shpendit të Ukës. Ngjashëm metaforike ështe edhe nderimi që i bën Vegimi, vëllai i Albanit kur dërgon lule të freskëta te varri i heroit dhe kujton të bëmat heroike. Personazhet e këtyre tri prozave të librit të Arsim Halilit kanë peshën e rëndeësisë së edukatës popullore te brezat eë ardhshemn, për të kujtuar rrethanat e paraluftës, gjatë luftës dhe të pasluftës në Kosovë, pjesë te historisë së dhembshme, por krenare të popullit shqiptar, për përpjekjet e tija deri në clirim nga sunduesit serbosllavë. E mira e pakrahasueshme është se letrarizimi i luftës si në këtë libër është i rrallë në industrinë letrare shqipe, por përballë kësaj qëndron mangësia e ndikimit ekipor redaktues. Po të ishte dora e ndikimit redaktues, emocionalja dhe ideshmëria në këtë prozë do të ishin më të ndjeshme, më rrezatueshe dhe më me bukuri mbresëlënëse. Krahasimisht kundruar me mbresa interkulturaliti, libri i Arsim Halilit "Gjurmët e qëndresës" i ngjjan pamjes së pikturuar, ku autori nxitimthi derdh ngjyrat dhe preokupoimet e tija, që për hirë të faktologjisë fabulative, flijon urbanizmin letrar, gërshetimin ideo-artstik, synimin e autorit.