Tipologjia ligjërimore e studiuesit Jorgo Bulo

Nga Majlinda Rama

"Magjia dhe magjistarët e fjalës" më herët dhe së fundmi "Shpirti i fjalës", janë dy nga librat studimorë të dimensioneve të gjera, të sjella nga akademiku Jorgo Bulo. Ky... i fundit, sic duket edhe nga titujt që parazgjedh, është besnik i fjalës shqipe dhe, si i tillë, ka synuar të hulumtojë deri në thellësi të saj, me gjetje të një stili subtil titullues dhe një modusi tejet ekzistencial. Kësisoj, studimi si disiplinë kthehet në një hapësirë estetike aplikative.

E konceptuar në disa cikle ndarëse, kjo përmbledhje studimore sjell planin linear të një boshti bazik të letërsisë. Trajtesat e Bulos nisen nga emra autorësh të njohur e më pak të njohur, por gradacioni krijon një spirale vertikale, duke e orientuar lexuesin drejt hapësirave të panjohura, në destinatën e paracaktuar nga ai vetë, duke "ravguar" jo thjesht përmes dëshmive dhe logjikës vlerësuese e interpretative, por përmes hierarkisë analitike dhe duke depërtuar drejt esencës së tematikës së përzgjedhur.

Në prurjen më të fundit studimore, autori na paraqet zbërthime interesante. Artikujt e këtij almanaku shkencor, startojnë me "Mesharin" e Buzukut, jo vetëm si përpjekje e parë e shkrimit shqip, por si analizë e situatës historike e kishtare, një observim ndryshe, ku studiuesi depërton brenda dhjetëvjecarit 1552-1562, dekadë që pezulloi punimet e Koncilit të Trentos. Më tej përvijohet me klasikët e Rilindjes, duke mbërritur në krijimtarinë e Prof. Rexhep Qoses.

Interesi i autorit rrok hapësirën e problematikës përtej letrares, rrafshi i analizës së "Shpirtit të fjalës" presohet jo vetëm mbi fjalëtimin letrar e gjuhësor të autorëve e veprave të përfshira, por në tërësinë integrale të funksionimit të veprës si një e tërë, brenda kontekstuales kohore dhe tejkohore, duke na sjellë shqyrtime e forma mirëfilli të një stili të rrallë, dëshmi eventuale të një zhbiruesi të hollë, të një njohësi elitar dhe një selektuesi sqimatar në procesin kërkues-studimor.

Sa herë kemi prurje të studiuesit Bulo, aq herë përftohen lexime të reja të veprave, autorëve e cështjeve të trajtuara prej tij, duke krijuar një përmasë të re vlerësuese dhe njohëse. Ky është një kontribut që studiuesi e jep prej vitesh në hapësirën letrare, gjuhësore, mitike, historike e kombëtare. Për më tepër, autori e pasuron panteonin e fjalëtarëve të shqipes, duke hedhur dritë dhe mbi disa figura jo fort të ndricuara gjatë rrjedhës së kohës.

Misionari i fjalës, Jorgo Bulo merr përsipër të mentojë edhe një cështje tejet interesante që ka të bëjë me identitetin e kombit dhe sjelljet aproksimative, teksa proklamon forma lidhjesh, duke na bërë më lucidiv në këtë qasje.

“Identiteti i shqiptarëve si popull shprehet në gjithë format e jetës së tyre, në traditat historike dhe në kulturën e tyre shpirtërore e materiale, si zonë e hartës etnografike e kulturore të Evropës’’, - shprehet ai tek “Identiteti shqiptar përballë globalizmit’’.

Në librin “Man For Himself”, Erich Fromm shprehet:Nuk ka deklaratë më krenare që mund të bëjë njeriu, sesa kur thotë: ‘Do të veproj në harmoni me ndërgjegjen time!’’. Pikërisht këtë bën studiuesi Bulo. Maturiteti operues i tij është kod i përgjegjësisë afirmative të krijuesit dhe studiuesit korrekt, sepse, para së gjithash, ai kërkon ta cojë shkencën e studimeve në të tjera nivele, duke na servirur vepra të shumanshme e atributive si shfaqje e një potenciali të madh intelektual që ai posedon.

Nëse vëmë re, në këtë libër nuk ndiqet kurrsesi një trajektore taksative. Piramida kulmon me mbishfaqjen dhe ballafaqimin e cështjeve të rëndësishme kombëtare që cenohen apo debatohen herëpashershëm në varësi të interesave individuale apo grupore. Bulo ka gjykimin dhe këndvështrimin e vet mbi cështje të tilla, të cilat i shfaq në shkrime, si: “Shqipja standarde përballë kompleksit të Rozafës’’ apo “Mallkimi i dytë i gjuhës shqipe’’, cka i jep librit kuptimësi semantike velevuese, ndërsa shumë pjesëza studimore i paraqet si intermexo brenda së tërës, duke sjellë risi strukturore.

Te “Mallkimi i dytë i gjuhës shqipe’’, shkruar si një mënyrë replikuese, Bulo nuk stigmatizon, por sjell alternativa përcuese e bindëse, të një argumenti aspak hipotetik, të qarta, të vetëdijshme me mesazhin se kryefjala e shqiptarëve është Shqipja e Artë. Fryma polemizuese bazohet mbi sërëzimin e argumenteve, duke u përpjekur për të qëndruar larg kurthit të subjektivizmit.

Dëshira e Bulos për të mbajtur gjallë dëshmi të shkruara te shqipes së largët, vjen qartësisht edhe te paraqitja e poemës “Kënkat e Krujës’’, me autorësi të nipit të Zef Serembes, Kozmos, një poemë, që sic shprehet autori, është pjesë e ngrehinës poetike kushtuar Skënderbeut, të cilën Bulo e artikulon në formatin neologjik “skënderbejada arbëreshe’’.

Ndërtimi i muzave identitare kombëtare është një tjetër vertikale e vëmendjes së Bulos, që lidh kultin pagan të Malit të Tomorrit me kultin poetik të romantikëve shqiptarë, duke krijuar simbiozë të gjeografisë së shenjtë dhe formës kuptimore.

‘’..kulti i Tomorrit u shndërrua në kultin e malit ku ka selinë perëndia e lashtë e shqiptarëve...Ky kult nacional i shqiptarëve në letërsinë romantike u kthye në një kult poetik të cilit iu drejtuan shumica e shkrimtarëve romantikë si K. Kristoforidhi (1830-1895), Naim Frashëri (1846-1900), A. Z. Çajupi (1866-1930), Asdreni (1872-1947), H. Mosi (1885-1933), N. Mjeda (1866-1937)...’’. ”Mali i shenjtë i Tomorrit-nga kulti pagan te miti romantik’’.

Diskursi studimor i gjithëdijshëm i Bulos mbërrin deri te bejtexhinjtë. Një ndër emrat më të njohur të kësaj letërsie, padyshim mbetet Hasan Zyko Kamberi, të cilin autori na e sjell të ridimensionuar. Vlen për t’u vecuar fakti se, për t’u siguruar autorëve të kësaj letërsie një status të merituar letrar, autori bën edhe një sqarim të termit ‘bejtexhi’, teksa shprehet:

“...nuk ka asnjë ngjyresë përkeqësuese, pra nuk përdoret në funksion aksiologjik, vlerësues, por në funksion tipologjik. Këta autorë, që ndoqën modelet poetike të letërsive orientale, u quajtën bejtexhi, prej termit bejt, që është dyvargëshi (distiku), një formë strofike e poezisë orientale...’’

Me veprën “Shpirti i fjalës’’, studiuesi dëshmohet si një protagonist i fatit kulturoro-letrar të vendit, duke e pasuruar atë me revelacione që peshojnë rëndë në rrafshin shkencor.

Nëse lexojmë “Falsifikatorë dhe mistifikatorë’’, qartazi vëmë re një shkrim apologjik të gjithëmerituar të figurës së Andon Z. Cajupit, sepse ky është misioni i studiuesit tonë; të sjellë, të hulumtojë e të përplaset kur duhet për të mbrojtur atë që konsiston në vlerë të përkorë të historisë sonë kulturore e letrare.

Përmes një shpalosjeje enumerative, autori parabolizon një model të një kalibri të lartë letraro-studimor, me një rrjetëzim trajtësor e konfiguracion të zgjeruar empirik.
Studiuesi përzgjedh nivele letrare dhe rrok një sintezë artikuluese me teknika të sofistikuara profesionale, duke shpërfaqur edhe në këtë libër, fizionominë e vet të patjetërsueshme, cka e bën predominues në disiplinën e ligjërimit. Ai merr përsipër të na sjellë më të gjallë botën letrare, botën diskursive që pulson në historinë e letërsisë përmes procedimesh fiksionale.

Autori Bulo ka ngritur me këtë libër një sistem të ri, padyshim ngashnjyes që zhdavaritet si një eudirë, kumbi i së cilës dëgjohet larg dhe shëndosh themelet e dinastisë së studimeve letrare shqipe. Elementet tekstuale kodifikojnë forma të reja të shkrimit në bashtinën e shkencave letrare dhe paraqesin cështje të prekshme tipologjike.

Sipas shprehjes “Gjuha është guacka materiale e mendimit’’, studiuesi Bulo ka tjerrë fenomene shkencore të cilat shpërthejnë përmes një gjuhe simplicitive e intertekstuale, duke e mbajtuar larg tautologjive, që shpesh mbërthejnë instiktivisht tekstet studimore. Në vizionin e këtij libri studimor e analitik bashkëveprojnë një sërë elementesh inkorporuese si një simbiozë e dijes, eksperiencës, narrativitetit, cka e bën imponues dhe determinant.

Pa asnjë dyshim, akademiku Bulo është vetëdija jonë në shkencat letrare. Emri i tij ecën paralel me dijen e kultivuar dhe këmbënguljen për të lënë thesare në letrat shqipe. Me veprat e tij, autori renditet ndër kolosët e gjeneratave studiuese dhe sot ai përbën një institucion në funksion të fushës arsimore, pedagogjike dhe jo vetëm. Jorgo Bulo mbetet një ndër studiuesit më në zë të fundshekullit XX dhe fillimshekullit XXI dhe një ndër ligjëruesit letraro-gjuhësor shumështresor.