 |
| Gani Mehmetaj |
Gjatë viteve 1997 – 1999, Gani Mehmetaj, ishte redaktor, pastaj kryeredaktor i gazetës "Rilindja-Botimi për Perëndim" me seli në Cyrih ( Zvicër). Pasi u kthye në Kosovë në fund të vitit 1999, themeloi gazetën e përditshme “Dardania press”, drejtoi revistën Titanic. Punoi në Qendrën Informative të Kosovës, pastaj ishte redaktor përgjegjës dhe drejtor i gazetës “Bota sot”, drejtor i revistës “Anza”.
Është profesor në Fakultetin e Arteve Mediale, ku ligjëron lëndët: Adaptim filmi, Histori filmi dhe Estetikë. Është ndër krijuesit dhe intelektualët më të angazhuar në trajtimin e problemeve e fenomeneve devijante që e karakterizojnë kohën e tranzicionit, përkatësisht periudhën traumatike të pasluftës.
Është producent dhe drejtor i Kosovafilmit. Jeton e punon në Prishtinë.
Ese filmi e publicistikë:
- “Magjia e ekranit”- Kritikë filmi (2005), “Kosovafilmi”, Prishtinë.
- “Për shtetin e Dardanisë”, intervista me personalitetet politike, (2006), “Faik Konica”, Prishtinë.
- “Dardani a Shqipëri etnike“, analiza, ese (2007), “AIKD”, Prishtinë.
- “Udhëkryqet pas Rugovës”, komente, ese (2007), “Dardania press”.
- “Shqiptarët në vlimet ballkanike-1990-1999” (2008), shqyrtime, botoi “Titanic”, Prishtinë.
- “Sfidat e pavarësisë “ (2009) analiza,
- “Sharmi i filmit”, (2010) historia e kinematografisë në Kosovë dhe Shqipëri, “Kosovafilmi”.
- “Kosova: Sfidat e pavarësisë” (2010), studim, Universiteti Ndërkombëtar i Strugës.
- “Ëndrra e madhe”, kujtime (2015), A di zoti shqip”, 2016,
- "A di zoti shqip", ribotim i plotësuar 2016.
- “Adaptim filmi, si të shkruash skenar origjina ose të frymëzuar nga romani, drama e kronika sociale e gazetës”, dedikuar studentëve të Akademisë së Filmit, botues Akademia Evolucion, Prishtinë, 2014.
- “Kolosët e filmit”, -pjesë nga historia e filmit, libër për studentë dhe për filmofilet, botus Fakulteti i Arteve Mediale, Akademia Evolucion.
Veprat letrare:
- “Kujtime të trishta”, tregime, (2010), “Dardania press”, Prishtinë,
- “Qyteti në ankth”, roman (2011) “Dardania press”. Prishtinë,
- “Aventurat e Lulisë” (Kalorësja e arratisur e bashkimit kombëtar), roman (2012),
- “Nata e fantazmave”, triptik me një monodramë (2014).
- “Ilirianët”, tregime, 2015, “Dardania press”, Prishtinë,
- ”Ëndrra e madhe”, kujtime, Dardania press, 2015, Prishtinë,
- “Zhvarrimi”, roman 2016, Dardania press, Prishtinë,
- "Boritë e Apokalipsit", roman 2017. “Dardania press”, Prishtinë,
Shkroi tre skenarë për filma artistik të metrazhit të gjatë dhe katër skenarë për filma të shkurtër.
Fragment nga romani “Boritë e Apokalipsit”
Pa bari dhe pa busull
"Dhe në ato ditë njerëzit do të kërkojnë vdekjen, por nuk do ta gjejnë atë, edhe do të dëshirojnë të vdesin, por vdekja do të largohet prej tyre".
Kolonës së përgjumur fërfëlliza u binte fytyrës, anash i rrihte bora, prapa i ndiqte armiku. Mbulojë kishin qiellin, shtrojë tokën e ngrirë. Askush nuk dinte ku shkonin, kush i priste dhe kush do t'i mbronte. Turmat e pafundme të dëbuar nga qyteti, iu qepën bjeshkëve të larta, të frikshme me zymtësinë, të pakapërcyeshme me ashpërsinë. Ec e ec e shtrojerë askund. Bora e fërfëlliza nuk pushonin. U kërcisnin zorrët nga uria, u rëndoheshin qepallat nga pagjumësia, u çahej zemra nga pikëllimi. Mëshirë nuk tregoi as njeriu, as natyra. Zoti heshti ato ditë. Engjëjt qanin me lot të ngrirë...
-Mami, kthehemi në shtëpi! - e përgjëronte vogëlushi nënën. Mezi i hapte buzët nga të ftohtët që ia kishte shtangur nofullën.
-Do të kthehemi, shpirti im! -ia kthente nëna, e pafuqishme t'ia sqaronte se shtëpinë ua dogjën.
- Babi, ku është? -vazhdonte vogëlushi pyetjen tjetër.
Nëna as këtë përgjigje s'mund t'ia kthente. Babin e ndalën në të dalë të qytetit, e skajuan në një hendek me burra të tjerë. Pasi bënë një copë rrugë dëgjuan breshërinë e pushkëve automatike prapa tyre.
Mediat flisnin për shpërngulje biblike, por jo drejt tokave të premtuara. E shpërngulnin popullatën nga shtëpitë e tyre drejt së panjohurës, i nxirrnin në trotuar dhe ua jepnin kahen e hiçit. U thanë t'ia mbathin nga sytë këmbët, pa busull, pa kokë. Përralla pastaj rrëfen: na ishte një bari i mirë, që i printe kopesë në ditë të vështirë. Ujqërit gëlonin gjithandej. Një ditë shpërtheu një furtunë e paparë, kopeja u shpërnda, bariun e ngujuan në shpellë. Zemra i pikonte për kopenë që do t'ia hanin ujqërit. Kujtoja pjesë të përrallës. Nuk më kujtohej fundi. Dhe nuk ishte kohë përrallash, ishte kohë kataklizmash.
Shënoja në notesin tim këto përsiatje nga kronikat e radiostacioneve. Shkëpusja dialog nga bisedat e kolonave të shurdhra.
Atë vit pranvera erdhi e qullur dhe e ftohtë. Koha na e pati me të pabesë. Askush nuk merrej me asgjë. Ia mbërthenim sytë televizorit, ia afronim veshin transitorit, i kapërdinim lajmet që përsëriteshin tërë ditën, për të vazhduar të nesërmen prapë nga mëngjesi. Ndonjëherë flisnim me fqinjin, duke i rënë gjithnjë një teli. “Si do të bëhej halli ynë?” Përgjigje nuk merrnim as nuk kthenim.
Në qytet bombardimet nuk reshtën. Emocionet i ndrydhnim, sepse frika nga e papritura na i këpuste shpresat. Në mëngjesin e ditës së tretë apo të katërt, nuk më kujtohet saktësisht, rolet ndryshuan. Tanët ecnin kokulur e pikëllueshëm, të dëbuar nga shtëpitë e apartamentet e tyre, nga i nxirrte me britma policia e njësitë speciale.
Refugjatët morën një bohçe me gjëra të domosdoshme. Të paktë ishin ata që mbanin valixhe të mëdha. Por dikur i linin në rrugë, sepse s'mund t'i zvarrisnin tutje. Rruga ishte e gjatë, e pafundme. Ecnin me veshje të vajtueshme, bënte ftohtë fundmarsi, kurse ata dilnin me rroba të holla, disa me pantofla dhome. Kur i shihje, të dukej sikur niseshin në piknik, por fytyra nuk ua thoshte këtë gjë, ata niseshin drejt hiçit, drejt së panjohurës që i paralizonte. Dilnin grupe të dëbuarish, grumbulloheshin në trotuar, shihnin me pikëllim e të frikësuar tutje si të kërkonin ndihmën a mëshirën e dikujt. Pastaj nisnin britmat e policëve, që i urdhëronin të marshonin tutje. Fëmijët nuk e kuptonin ku shkonin, as pse i dëbonin në freskun e mëngjesit. Disa kundërshtonin, por prindërit e tyre i tërhiqnin zvarrë, të tjerët ua mbyllnin gojën që të mos qanin. Një kolonë e përzishme të dëbuarish, që rritej nga prurjet e rrugicave, mori rrugën nga qendra e qytetit drejt periferisë. Kolona shtohej si përroskat kur derdhen në lumë, radhët çrregulloheshin, por sërish dikush i vinte në binarë.
Banorët e kombit të tyre nga dritaret e apartamenteve e ndiqnin të heshtur e me kureshtje kolonën e pafundme, sikur shikonin filma në ekran të madh për shpërnguljen e hebrenjve. Skenat ishin surreale: burra, gra, fëmijë e pleq ulokë zvarriteshin tutje para dritareve të apartamenteve. Shumica në kolona të përzishme nuk bëzanin, ndonjë kollë fëmijësh pas vajit të ngulfatur, ndonjë ofshamë plake që çapitej në kolonë dhe hapat e çrregullt që e thyenin heshtjen e përgjithshme.
Një grua me flokë të kreshpëruar, nga dritarja e katit përdhes, iu drejtua turmës me mllef: -E kërkuat NATO-n, ja ku e keni!
Pastaj nxori gishtin e mesëm para. Gruaja tjetër nga dritarja përbri na e mati krahun, apo na i dha munxët, duke e mbyllur dritaren me zhurmë. Nga turma askush nuk merrej me të, edhe pse të gjithë e dëgjonin. Ata na shikonin nga lart. Tanët poshtë banesave morën rrugën e madhe. Kolonë më të gjatë e më të përzishme nuk kam parë në jetën time. Kontrasti në mes nesh e tyre: ata shikonin nga dritarja në ngrohtësinë e dhomës, ende në pizhame, ne ecnim rrugës së madhe me një bohçe në duar apo pa asgjë, pizhamet i lamë në fund të krevatit, pantallonat i veshëm mbi pizhame, sepse nuk na dhanë kohë t'i hiqnim. Sa hap e mbyll sytë na lanë pa asgjë. Si nuk u dëgjua asnjë foshnjë të qante, si nuk bëzajti asnjë kalama, që ecte përbri nënës a motrës, si nuk fliste askush me askënd. Ecnim në marrëveshje të heshtur. Tërhiqnim këmbët zvarrë, por re pluhuri nuk ngrihej, na dëbuan nga shtëpitë, duke na nxjerrë në rrugë të madhe, ndërsa nuk e dëgjova asnjë ngashërim gruaje. Më vinte të çirresha në kupë të qiellit nga mllefi e zemërimi, por e dija se aty do të vulosja fatin tim, mbase edhe fatin e ndonjë tjetri bri meje. Policët rrinin anash me kallash në duar, të gatshëm për të ndëshkuar ata që do të mbeteshin prapa. Shoku pranë meje ma shtrëngoi dy herë llërën sikur ta ndiente se do të bëja ndonjë gomarllëk. Ecja i mpirë me hapa somnambuli. Shihja zverkun e fuqishëm të një burri me një foshnjë në supe, me ndiqte me sy koka e mbështjellë me kësulë foshnjash: as nuk qeshte dhe as më jepte shenjë se më shihte.
Nuk më kujtohet të kem përsiatur atëherë apo më vonë, por e di që dëbimi ynë ishte ndryshe nga ajo që ua bënë hebrenjve para gjashtëdhjetë vjetësh. Edhe kolonat e hebrenjve ecnin të heshtura e të përzishme, edhe atyre u hidhnin romuze nga dritaret, i fyenin, ose ua matnin bërrylat, as zëri i fëmijëve të tyre nuk dëgjohej, ose dëgjohej tepër i zbehtë si t'u kishte shterur çdo energji, ndërkaq i nisnin në geto, në kampe përqendrimi apo drejt fabrikave të vdekjes. Por dëbuesit tanë nuk bënë geto të këtilla, nuk bënë as kampe përqendrimi (për kampe pune kam dëgjuar, ku i mbanin pengjet- shënjestra për bombat e NATO-s), por e rregulluan punën që të na dëbonin përtej kufijve ndërkombëtarë. Qyteti i tërë do të bëhej i tyre. Shtëpitë e braktisura do t'i plotësonin me kolonë që i sollën nga krahina e Likës së Kroacisë, apo nga Bosnja. Fusnin edhe policë që i sollën nga shteti i tyre.
Që në mëngjes ia behën policët para derës së banesave. Trokisnin me tytë pushke e me këmbë. Si sot më vjen ushtima e korridoreve nga hapat e banorëve të nxjerrë nga shtrati i ngrohtë. Ecnin të përgjumur e të frikësuar, këmbët e tyre të tërhequra zvarrë e dridhnin pallatin. Vaji i fëmijëve të zgjuar me zhurmë ushtonte deri në çati, pastaj në rrugë s'qante askush.
U futën edhe në banesën tonë. Kur na dëbuan mua e shokun nga apartamenti, nuk na lejuan të merrja asgjë me vete. –Shpejt-shpejt, zbrisni poshtë! - na urdhëroi njëri nga treshja e veshur me pancirë, duke na shtyrë me tytë të pushkës.
S'patëm kohë të kthenim kokën nga çantat, të cilat çuditërisht nuk i kishim përgatitur për ndonjë dëbim a rrugëtim të gjatë. Mora transistorin nga tryeza, kapa edhe notesin. Në çastin e fundit se si më doli para këmbëve çanta sportive. Na nxorën si plumbi i pushkës nga apartamenti, pa arritur as të mbyllnim derën me çelës. Policët kokërruar, disa të sapodalë nga burgu, shtrëngonin nofullat, kapërdiheshin, duart u hanin për një shkrepje arme mbi ne. Shpëtuam pa lëndime.
Nga hyrjet tjera dilnin banorë të frikësuar si pula pa kokë. Britma grash, zëra fëmijësh, lutje për mëshirë ta çanin timpanin e veshit. Disa nuk arrinin të mbathnin këpucët, dilnin me shapka dhome. Të tjerët mbi pizhame kishin veshur pallto. Bënte ftohtë. Më vonë nisnin të vajtonin gjërat që i lanë në banesë si t'i linin në gojë të ujkut, sepse e dinin që do t’ua plaçkitnin deri në dyshekun e shtratit.
Me t'iu bashkuar kolonës së pafundme banorët e apartamenteve e shtëpive përreth shkriheshin në turmën e pazëshme. Turma i bënte më të humbur, disave u jepte më shumë guxim, nuk e shpjegoja dot as gjendjen e parë, as gjendjen e dytë. Më pëshpërima na treguan se në disa lagje policët shkrepën me zarar, vranë e plagosen, disa kundërshtuan të dilnin nga shtëpitë.
-Ishte trishtim të shihje kur ta vrisnin njeriun para këmbëve, - më tha me pëshpërimë burri i moshës së mesme, përderisa buza i dridhej në vaj. Emrin nuk ia mësova, as ai nuk ma tha, secili shihte hallet e veta e marshonte tutje. Donin të ruanin energjitë për rrugën e gjatë që i priste.
#
Shiu i ftohtë, përzier me borë e fërfëllizë, më mërdhinte deri në palcë. Kolonat e të dëbuarve vazhdonin të ecnin të përgjumur kodrave të rrëpinjta. Vargani i grave me foshnja në gji, i burrave më të paktë me bohçe në krah, i kalamajve ngjitur pas trupit të nënës, shkonin prapa të heshtur e të mërdhirë. Me rrobat e lagura, me pamjen e njerëzve të dëshpëruar që s’dinin ç’të bënin me vete e me ata që i kishin pranë, herë shanin nën buzë, herë qanin prajshëm, më shumë shikonin tej në horizont ku prisnin të rrëzëllente një fije drite.
Derisa ecja i përhumbur, prapë më kujtoheshin pamje filmash me tërmete, vërshime, stuhi polare, njerëzit që e çapëlenin njëri-tjetrin. Nuk më hiqeshin nga mendja pamjet e kolonave të gjata të të ikurve, makinat e shumta që e bllokonin rrugën, kolonat e tjera që i braktisnin makinat, duke ua mbathur këmbë kodrave e gërxheve. Por truri m’u kthjellua nga imazhet imagjinare, duke i parë kolonat reale, ashtu si ishin: të mërdhirë, të bërë gati dyfish nga lodhja, të përhumbur. Makinat e braktisura na e kishin zënë rrugën.
Në rrugëtimin tonë të pakokë, sepse askush nuk e dinte nga shkonim, kur e kaluam rrugën magjistrale pamë kolona të tjera makinash që s'bënin para as prapa. Diku duhet t'i ketë bllokuar policia, por asnjëri nga udhëtarët nuk dilte jashtë makinës. Athua të ketë filluar fundi i botës me dëbimin tonë?
Me gjithë paralajmërimet ogurzeza të shkrimeve serike, emisioneve televizive apo filmave të Hollivudit, pak ditë më parë na rrëmbeu besimi i patundur se fundi i botës do të niste gjetiu, nëse duhej të realizoheshin parashikimet e fallxhorëve, apo ithtarëve të apokalipsit. Më shumë besonim se ishte çështje e fantazisë së artistëve apo e industrisë së filmit, që paralajmëroi disa herë fundin e botës me seri filmash, por gjithnjë dilte një hero që e shpëtonte botën. Në fatkeqësinë që na pllakosi nuk doli asnjë hero, nuk pati as njerëz që do t'i prinin turmës, që do ta orientonin, apo që do ta shtynin tutje. Secili ecte pavetëdijshëm, shkelte në gjurmët e atij para tij, vazhdonte pa e ngritur kokën nga shkonte.
Pak orë më parë nuk na shkonte ndër mend se do të na dëbonin nga shtëpitë, do të na shpërngulnin nga vendi, më shumë druanim se do të na vrisnin në grupe, në shenjë hakmarrjeje, do t'i mbushnin burgjet e tyre, por për pjesën tjetër besonim se do t'i linin në vatrat e tyre. Por armiku ynë gjithnjë ishte i paparashikuar në veprime, bënte ashtu si nuk ta merrte mendja.
Ecja në bishtin e kolonës, duke fantazuar, sepse nuk doja t'i kthehesha realitetit. Dikur nisa të shqetësohesha, nuk i shihja askund prindërit e mi, ndërkaq takova disa fqinjë. Ata ishin të sigurt se babai e nëna nuk dolën nga shtëpia. Të tjerët ma thanë që i panë në kolonat e të dëbuarve, por në cilin drejtim u nisën, askush nuk dinte të ma thoshte. U përshëndeta me mikun e banesës, Gimin, e braktisa kolonën dhe u ktheva mbrapshtë, në kërkim të prindërve. Ata vazhduan tutje në kohën me shi e fërfëllizë që ua fshikullonte fytyrën e trupin.
Rrugicave të rrahura më pak mbërrita para shtëpisë. S’kishte frymë njeriu. Heshtja e lagjes më trishtoi. Shtëpia e prindërve ishte plaçkitur, rraqe të hedhura tutje: mobilie të thyera, karrige të përmbysura. Nuk ndenja. Lagjja qe braktisur, shtëpia qe plaçkitur.
Më brente ndërgjegjja pse i braktisa. Sikur të rrija me ta, do t'u ndihmoja, mbase do t'i ngushëlloja. Nuk e keni idenë çfarë ndjesie është të ballafaqohesh me shtëpinë në rrëmujë, në vend se të dëgjosh zërat e dashur. Heshtja torturuese më pikëllonte. Pendimi ma zinte frymën. Më zgjoi nga përhumbja një mace e fqinjit që mjaullinte. Më shikonte në sy, mbase kërkonte ndihmën time, mbase më pyeste në gjuhën e saj për pronarët që e lanë vetëm dhe ikën. E shikova i dëshpëruar në bebëzat e syve të saj, por e hoqa shikimin, sepse e dija që ajo s’mund të më jepte asnjë përgjigje për prindërit e munguar, as unë s'kisha ç'i jepja për ushqim, s'mund t'i thosha asgjë për pronarët. Nëpër mend e sillja tronditjen e prindërve si u tha policia që duhej ta braktisnin shtëpinë. Kanë bërë një jetë në vatrën e tyre, kanë shpresuar që këtu do ta ngrysin jetën, kur befas u thanë: "Mbathja, lini të gjitha!"
Prindërit shihnin si u qëndronin mbi kokë kërcënueshëm policët: - Keni kohë pesëmbëdhjetë minuta. - Ashtu u thanë atyre që ecnin me mua në kolonën e refugjatëve, ashtu duhet t’u kenë thënë edhe babait e nënës, para disa orësh. Ndonjëri përpiqej t’u sqaronte se afati është tepër i shkurtër, gati e pamundur të bëhesh gati, por polici shikonte orën, një herë ta lëshonte një shikim të zemëruar, që mezi e mban veten të të mos hidhej në grykë. Ndonjë polic nuk e përmbante veten e godiste fatkeqin këmbëngulës me tytë pushke duke e lënë pa frymë.
Mjaullima e një maceje që e ndiqte tjetrën më paralajmëroi se isha në vendin e gabuar. Mund të më qëllonte ndonjë snajper apo të më vriste ndonjë civil i armatosur, sepse ato ditë secili banor i kombit të tyre mund të të vriste dhe të mos jepte përgjigje.
Në heshtje ia lashë lamtumirën shtëpisë, e mbylla derën, e dija se pas disa orësh, ose më së largu të nesërmen, do ta thyenin e do ta plaçkitnin atë që kishte mbetur. Nuk mora asgjë me vete. Më sëmbonte. "Ku mund të kenë shkuar pleqtë e gjorë?
Te refugjatët nuk u ktheva, nga qyteti s’kisha si të dilja. Policët rrinin para çdo udhëkryqi, civilë të armatosur ruanin lagjet. Pas valës së parë të dëbimeve, policë e rezervistë të mobilizuar u shpërndanë nëpër udhëkryqe e rrugë me rëndësi. U nisa drejt një furriku në çatinë e godinës shumëkatëshe, sipër banesës nga na dëbuan. Nga çatia mund të vrojtoja disa rrugë e një udhëkryq. Isha më i sigurt se kudo tjetër, askujt s'do t'i kujtohej ky qymez i braktisur. Spektaklin e bombardimeve natën e parë e të dytë nga këtu i ndoqëm.
Kështu për disa muaj mbeta peng, brenda një hapësire të ngushtë nga as nuk dilja dhe as nuk lëvizja. Nuk isha i lumtur që u shkëputa nga kolona. Mbase shpëtova nga marshimet e pafundme. Mbase hoqa barrën e vuajtjeve kolektive të kolonës, ndërsa nuk u ndihmoja dot, më pikonte në zemër kur pashë foshnja të mardhura, fëmijë të frikësuar e gra të tmerruara. Nuk mora vesh asgjë për fatin e kolonës nga e cila u shkëputa, nuk mora vesh asgjë as për shokun tim, që shpresonte të kalonte kufirin e të dilte në Shqipëri. Por e di që herë-herë ua pata zili. Shpesh e kam përsëritur: “Të lumtë ata që i kaluan me kohë portat e qytetit, mjerë ne që mbetëm brenda dhe pamë lemeri që as t’i përshkruajmë nuk dimë”. Po të parafrazoja gjyshen time, do të thosha "lmerën që e pashë do t'ia kallëzoj vetëm natës së vorrit!" Sa herë më kujtohen ato që përjetova, lëkura e kafkës më rrëqethet, sa herë më përftojnë në gjumë pamjet e luftës, një klithmë e frikshme më zgjon nga kllapia. Gurmazin e kam të tharë.
I dëshpëruar me ato që më panë sytë, i vetmuar në furrikun tim të ri, shihja zbraztë në horizont, përpiqesha të kapja nga ia mbathën kolonat e pafundme të refugjatëve, sepse që nga çasti kur kapërcyen portat e qytetit, ata u bënë refugjatë pa asgjë, pos shpirtit e ndonjë anëtari të familjes që e nxorën shëndosh nga kthetrat e policisë e të njësive speciale.
#
Të nesërmen nga furriku im pashë valën e re të refugjatëve që i dëbuan. Më shumë se gjysmë dite u sollën në platformën e Stacionit të trenit që nuk i zinte, u përhapën në fushën përreth, uleshin në shinat e trenit, duke pritur të iknin me trenat e rrugëtimit Prishtinë- Hani i Elezit. Lokomotiva fishkëllente trishtueshëm. Vagonët mbusheshin njëri pas tjetrit. Se ku e zbraznin ngarkesën askush nuk e dinte, nuk e dinin as ata që hipnin në tren, por donin të iknin. Policët u rrinin mbi kokë. Refugjatët donin të iknin sa më parë nga britmat dhe nga lemeria që u panë sytë. Asnjëri nga ata që u nisën me tren, nuk u kthye t’u tregonte. Edhe sikur turma të kundërshtonte, policët e armatosur nuk u jepnin rrugë tjetër. Prej së largu qarkullimi i trenave më ngjante me trenat e Aushvicit e Dahaut. Ku i shpinin? Në fabrikat e vdekjes? Athua në cilin krematorium i nisnin gratë e fëmijët? Fliteshin gjëra të frikshme për shkritoren e “Trepçës” afër Mitrovicës, edhe para fillimit të bombardimeve. Thuhej që aty i digjnin kufomat pasi i vrisnin. Pëshpërima qarkullonin para fillimit të bombardimeve. Në furrën e termocentralit, ku prodhohej korrenti, po ashtu flitej se digjeshin kufoma të tjera. Në vend se të shkrinin zink e argjend, shkrinin eshtrat e të vrarëve që të mos linin gjurmë. Energjia elektrike prodhohej nga kufomat, megjithëse thëngjill kishte sa për gjysmën e kontinentit. Nuk e di si m’u kujtua një pikëpyetje rrëqethëse" Po sikur t'i hidhnin të gjallë në shkritoren e “Trepçës” apo në furrën e Obiliqit? Kush i pengonte t’i digjnin ende pa dhënë shpirt, të gjallë sikurse i kishin kapur në rrugë apo në shtëpi?
Disa ditë pasi u vendosa në furrikun e tarracës së godinës, ku banoja, transistori i vogël që e mora me vete, raportonte për burrat që i ndanin nga gratë dhe i pushkatonin disa metra më tutje. Të tjerët i vinin mburojë kundër bombardimeve të NATO-s? Dy muaj më parë policia e vunë mburojë në mes tyre e një grupi kryengritësish popullatën e një katundi. Radiostacionet njoftonin se ushtria serbe, refugjatët i bën mburojë disa herë kundër bombarduesve të NATO-s.
Turmat, te platforma kryesore e kryeqytetit, gumëzhinin, shiheshin edhe fëmijë të ndarë nga prindërit, qanin, dikush i mbante për dore duke i kërkuar prindërit e tyre. Zërat i shpërndante era, vuajtjet e tyre mbeteshin aty, në platformën e Stacionit të trenit, apo në humbëtirën përreth.
Treni ishte pa orar, pa cak dhe pa konduktor. Mizëria e udhëtarëve nuk e dinin kur do të nisej, ndërsa prisnin, nuk e dinin kur do të kthehej treni tjetër, pasi nisej vargu i vagonëve të mbushur përplot, nuk e kishin idenë ku shkonte, e megjithatë ngjiteshin në të. Shpresoja që do të shkonte në Shkup, atë shpresë sigurisht e kishin edhe fatkëqijtë, por radioja lajmëronte që zyrtarët e përtejkufirit nuk do ta lejonin këtë armatë refugjatësh të kalonin në vendin e tyre. Druaja që treni do të ndalej në mes të kufirit, në tokën e askujt. Sigurisht i zbraznin vagonët me udhëtarë, policët ua shkrepnin nga një breshëri prapa veshëve, duke i shpërndarë fushës me baltë. Treni kthehej bosh për t'u mbushur sërish me refugjatë të tjerë, që prisnin të përhumbur e të hutuar në platformë.
Po sikur treni të shkonte në Beograd? Një rrëqethje ma përshkoi palcën kurrizore. Trenat bartën shumë bashkëkombës tanë në kryeqytetin e tyre. Kurrë nuk u kthyen. Në stacionin e kryeqytetit të tyre do t'i zbrisnin, do t'i rreshtonin, duke i ndarë burrat nga gratë, i veçonin edhe fëmijët nga prindërit, pastaj i nisnin nëpër kampe. Pamjet e ngjashme i kujtoja nga Lufta e Parë Botërore, pastaj pas Luftës së Dytë, kur i hipën në tren mijëra bashkëkombës, kinse të zënë robër, duke i detyruar të parakalonin me pranga në duar nëpër qendër, përderisa kryeqytetasit i shihnin me kërshëri, ose u duartrokisnin xhandarëve të tyre sypatrembur që godisnin ndonjë rob të pabindur. Sa herë i botova këto pamje të zymta në gazetën ku punoja.
Po kësaj radhe ç'do të bënin me ta? Do t'i hidhnin në lumin e madh të tyre, ashtu si i hodhën boshnjakët para disa vjetësh në lumin Drina. Tmerri ma mbërtheu trupin. Qarkullimi i trenave me vagonë të pafundmë, ku i futën edhe vagonët për kafshë, ma kujtonte këtë dramë. Sigurisht u zihej fryma në hapësirën e ngushtë, luftonin për pak ajër, shtyheshin, përpiqeshin të bënin vend, të preheshin, sepse tërë ditën ndenjën në këmbë, por më parë mbështeteshin në njëri-tjetrin sesa që mund të pushonin eshtrat në ndonjë ulëse.
"Ku shkonte ky tren?"
"Në ferr", m’u përgjigj kipci im.
"Në ferr?"
"Por nga ferri askush nuk u kthye", ma paralizoi trurin përgjigjja ime që nuk doja t'ia ktheja kipcit.
"Pse mos mendove që po i gatisin për maskenball", më zgërdhihej me cinizëm hija ime cinike, e pafuqishme të ndryshonte situatën.
Me t’u ngarkuar refugjati i fundit pasdite vonë, fusha përreth stacionit m’u duk e zbrazët, e trishtë, humbëtirë. Pak orë më parë gumëzhinte nga zërat, thirravaje të fëmijëve, britmat e burrave, ofshamat e plakave.
Treni nuk u kthye më. Një erë bartte copa gazetash e qese najloni sipër platformës e tej humbëtirës. Grumbuj plehrash të shpërndara gjithandej. Shkretim e braktisje. Shinat e trenit nxinin.
Më mbërthyen ngashërimet.
