Ymer Shkreli

Ymer Shkreli

        Ymer Shkreli u lind në 7 nëntor të vitit 1945 në Shkrel të Rugovës.
Shkollën fillore e kreu në Haxhaj të Rugovës, kurse Normalen e nisi në Pejë dhe e mbaroi në Prishtinë, ku vazhdoi studimet në Degën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës.
        Y. Shkreli një kohë punoi mësimdhënës në shkollën fillore në Haxhaj të Rugovës, në shkollën "Faik Konica" në Prishtinë dhe në Shkollën e Mesme Bujqësore të Prishtinës; kurse që nga viti 1968 deri më 1993 punoi në të përditshmen "Rilindja", në fillim gazetar e reporter i lirë, pastaj redaktor kryesisht i faqeve të "Rilindjes për fëmijë". 
        Në fillim të vjetëve `70 Y. Shkreli ishte kryetar i Rinisë Letrare të Kosovës dhe kryeredaktor i revistës letrare "Plejada", e cila qe ndaluar pas botimit të numrit të saj të gjashtë. Ai poashtu një kohë të gjatë ishte njëri ndër bashkëpunëtorët më aktivë dhe anëtar redaksie i revistës për humor e satirë "Thumbi".
        Ymer Shkreli ka provuar penën e tij pothuaj në të gjitha gjinitë dhe zhanret letrare. Është shkrimtari më i vlerësuar me çmime letrare në Kosovë. Po ashtu, ka përkthyer dhe ka sjellur në gjuhën shqipe një mori veprash të njohura të autorëve të huaj.
        Nga viti 1993, jeton në Luzern të Zvicrës.

Veprat e shkrimtarit Ymer Shkreli

Për fëmijë:

• ,,Hana po shkon nuse", tregime, botoi ,,Rilindja", 1969, Prishtinë
• ,,Princesha e Dukagjinit", poemë, botoi ,,Rilindja", 1970, Prishtinë
• ,,Kthema pranverën time", poezi, botoi ,,Rilindja", 1972, Prishtinë
• ,,Princi i Bjeshkëve të Nemura", poemë, botoi ,,Rilindja", 1975, Prishtinë
• ,,Bali Katravella", roman humoristik, botoi ,,Rilindja", 1978, Prishtinë
• ,,Ditari i Lec Pazhecit", poezi, botoi ,,Rilindja", 1979, Prishtinë
• ,,Poezi të zgjedhura", lektyrë shkollore, botoi Enti i teksteve, 1983/1999/2003/2012/..., Prishtinë
• ,,Lec Pazheci: Autobiografia", ditar humoristik, botoi ,,Rilindja", 1990, Prishtinë

Poezitë:

• ,,Ditari i hajnit", botoi ,,Rilindja", 1971, Prishtinë
• ,,Romanella", botim i autorit, 1974, Mitrovicë
• ,,Febris", botoi ,,Rilindja", 1975, Prishtinë
• ,,Kërkoj dënim me vdekje", botoi ,,Flaka e Vllaznimit", 1978, Shkup
• ,,Balcanica", poemë, botoi ,,Rilindja", 1980, Prishtinë

Romanet:

• ,,Vjeshta e vdekur", në vazhdime në ,,Flaka e vëllazërimit", 1971, Shkup
• ,,Njeriu në bisht", botoi ,,Rilindja", 1975, Prishtinë
• ,,Vdekja në ajër të pastër", botoi ,,Rilindja", 1976, Prishtinë
• ,,Bima e dreqit", tregime, botoi ,,Rilindja", 1981, Prishtinë
• ,,Pikëpjekja", botoi ,,Rilindja", 1982, Prishtinë
• ,,Rapsodi kosovare", (katër romane: "Kali i Trojës", "Heroi në gjumë", "Shpendkeqja", "Zeka i Zi"), botoi ,,Rilindja", 1986, Prishtinë
• ,,Doracak për tjetër botë", botoi ,,Jeta e Re", nr. 4 - 5 - 6 / 1986, Prishtinë
• ,,Ura e xhehnemit", botoi ,,Rilindja", 1989, Prishtinë
• ,,Azgal", botoi ,,Rilindja", 1993, Prishtinë

Dramat:

• ,,Alter Ego", monodramë, botoi revista ,,Fjala" nr 9 / 1969, Prishtinë
• ,,Hotel Kashta", komedi, realizoi Teatri Popullor, 1975, Prishtinë
• ,,Trilogji ilire", (tri drama: "Pirrua", "Teuta", "Genci"), botoi ,,Rilindja", 1977, Prishtinë
• ,,Kërrasin sorrat mbi qytet", botoi revista ,,Jehona" nr. 4 - 5 / 1978, Shkup
• ,,Meshari", botoi revista letrare ,,Jeta e Re" nr. 5 - 6 / 1978 dhe 1 - 2 / 1979, Prishtinë
• ,,Shthurja", botoi revista letrare ,,Jeta e Re" nr. 2 / 1982, Prishtinë
• ,,Zeka i Zi udhëton për në Babilon", botoi ,,Rilindja", 1984, Prishtinë
• ,,Teatri plak", (katër drama: "No Pasaran", "Roja e shiut", "Nëna shkon në parajsë", "Teatri i vogël i Deli Ukës"), botoi ,,Rilindja", 1987, Prishtinë
• ,,Trilogjia e re", (tri drama: "Ulpiana 516", "Shpend Sokoli i Sokol Shpendit",,Paradoksi"), botoi ,,Rilindja", 1990, Prishtinë 
• ,,Heronjtë e kombit", farsë, Teatri ,,Dodona", 1993, Prishtinë
• ,,Shqiptari me duar në xhepa", monodramë, realizoi SHTF ,,AKT", 1997, Prishtinë
• ,,Prometheu", monodramë, realizoi Arnelproduction, 2012, Tetovë

Radiodrama:

• ,,Bute Bardhi", Radio Prishtina, 1975
• ,,Lulja e këputur", Radio Prishtina, 1978
• ,,Rrushja e Rexhës në fund të livadhit", Radio Prishtina, 1979
• ,,Ekzodus", Radio Prishtina, 1979
• ,,Rexha i Lokës në grazhd të kalit", Radio Prishtina, 1980
• ,,Lulja e ndryshkur", Radio Prishtina, 1982
• ,,Kurtha për një pikë lot", Radio Prishtina, 1987
• ,,Letra pa adresë", Radio Prishtina, 1988
• ,,Mjegulla", Radio Prishtina, 1988   
• ,,Shkretëtira", Radio Prishtina, 1988
• ,,Fundi i lojës", Radio Prishtina, 1989
• (disa nga këto radiodrama janë emituar edhe në gjuhë të tjera)

Për TV dhe film:

• ,,Turbullira në Bukramira", lojë televizive për fëmijë, realizoi TVP, 1977, (regjia: N. Istrefi)
• ,,Ditari i Lec Pazhecit", serial televiziv për fëmijë, realizoi TVP, 1978, (regjia: F. Imeri)
• ,,Kur pranvera vonohet", skenar në bashkautorësi me Azem Shkrelin, e realizoi ,,Kosovafilm", 1979, Prishtinë (regjia: E. Kryeziu)
• ,,Megjithatë, toka është e rrumbullakët", lojë televizive për fëmijë, realizoi TVP, 1986, (regjia: L. Daka)
• ,,Maçoku Bum - Bum shetitë botën në gjumë", lojë televizive për fëmijë, realizoi TVP, 1981 (regjia N. Matoshi)

Në skenat teatrore:

• ,,Alter Ego", Teatri gjysmëprofesional, 1975, Prizren (regjia: S. Prekazi)
• ,,Hotel Kashta", Teatri Popullor, 1975, Prishtinë (regjia: L. Millosheviq)
• ,,Genci", Teatri Popullor, 1979, Prishtinë (regjia: B. Sahatçiu)
• ,,Turbullira në Bukramira", për fëmijë, Teatri i Pakicave, 1981, Shkup (regjia: D Vellanoski)
• ,,Roja e shiut", Teatri Popullor, 1982, Prishtinë (regjia: F. Hysaj)
• ,,Pirrua", Teatri Popullor, 1983, Gjakovë (regjia: A. Sopi)
• ,,No Pasaran", Teatri Popullor, 1984, Prishtinë (regjia: F. Hysaj)
• ,,Zeka i Zi udhëton për në Babilon", Teatri i Pakicave, 1985, Shkup (regjia: F. Hysaj)
• ,,Teatri i vogel i Deli Ukës", Teatri Popullor, 1986, Prishtinë, (regjia: A. Sopi)
• ,,Nëna shkon në parajsë", Teatri Popullor, 1987, Prishtinë (regjia: B. Sahatçiu)
• ,,Shpend Sokoli i Sokol Shpendit", Teatri Populllor, 1990, Prishtinë (regjia: I. Qosja)
• ,,Letra pa adresë", monodramë, Teatri ,,Dodona", 1992 (regjia: M. Qena)
• ,,Heronjtë e kombit", groteskë, Teatri ,,Dodona", 1993, Prishtinë (regjia: F. Begolli)
• ,,Shqiptari me duar në xhepa", monodramë, realizoi SHFK ,,AKT", 1997, Prishtinë (regjia: I. Qosja)
• ,,Zeka i Zi", Teatri Kombëtar, 2007, Prishtinë, (regjia I. Qosja)
• ,,Prometheu", monodramë, ARNEL Production, 2013, Tetovë (regjia: E. Xani)

Përkthime e përpilime:

• D.Eriq: ,,Bilbili e dielli", poezi për fëmijë, botoi ,,Rilindja", 1969, Prishtinë
• S.Mrozhek: ,,Tango", dramë, botoi ,,Rilindja", 1977, Prishtinë
• S.Bellou: ,,Viktima", roman, botoi në vazhdime gazeta ,,Rilindja", 1977, Prishtinë
• G.G.Markez: ,,Kobi i zi", roman, botoi në vazhdime gazeta ,,Rilindja", 1978, Prishtinë
• S.Bullajiq: ,,Shalajko", roman për fëmijë, botoi ,,Rilindja", 1979, Prishtinë
• E.L.Modoukroft: ,,Dejvi Kroket", roman për fëmijë, botoi ,,Rilindja", 1980, Prishtinë
• K.Hamsun: ,,Uria", roman, botoi në vazhdime gazeta ,,Rilindja", 1981, Prishtinë
• V.Sarojan: ,,Babë, ti je i krisur", roman për fëmijë, botoi ,,Rilindja", 1982, Prishtinë
• A.Hoziq: ,,Shoku Kokërrmel", roman për fëmijë, botoi ,,Rilindja", 1982, Prishtinë
• ,,Përralla në shkallë, dukati në ballë", 33 përralla shqipe, botoi ,,Rilindja", 1981, Prishtinë
• ,,77 përrallat e botës", botoi ,,Rilindja", 1982, Prishtinë
• ,,Nastradin Hoxha", anekdota, botoi ,,Rilindja", 1988, Prishtinë

Shpërblimet:

• Shpërblimi nga Fondi Republikan i Shoqatës së Gazetarëve, për serialin humoristik ,,Ngucakeqi nëpër Kosovë" të botuar gjatë verës së vitit 1972 në të përditshmen ,,Rilindja"
• Shpërblimi për radiodramën ,,Rrushja e Rexhës në fund të livadhit" për tekst burimor në Javën e Radiostacioneve YU - në Ohër në vitin 1979
• Shpërblimi i ,,Rilindjes" për romanin ,,Pikëpjekja" - si vepra më e mirë e vitit 1983
• Shpërblimi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës për ,,Zeka i zi udhëton për në Babilon" - si vepra më e mirë e vitit 1984
• Shpërblimi i parë në konkursin e ,,Rilindjes" për romanin ,,Zeka i Zi", në vitin 1984
• Shpërblimi i Bashkësisë Krahinore të Kulturës për ,,Genci" - vepra origjinale në skenën profesionale, realizuar në Teatrin Popullor të Prishtinës
• Shpërblimi ,,Hivzi Sylejmani" i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës për prozë më të mirë të vitit 1987 - për veprën ,,Rapsodi Kosovare"
• Shpërblimi ,,Hivzi Sylejmani" i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës për prozë më të mirë të vitit 1989 - për romanin ,,Ura e Xhehnemit"
• Shpërblimi i Parë dhe i Dytë në konkursin për dramë ,,Katarina Josipi" të Teatrit Popullor të Prishtinës për dramat ,,Ulpiana 518" dhe ,,Paradoksi" - në vitin 1989
• Shpërblimi i ,,Pionierit" për ditarin satirik ,,Lec Pazheci: Autobiografia" - vepra më e mirë për fëmijë, në vitin 1990

                                                                _   _   _   _   _


Poezi nga Ymer Shkreli


FLAMUJT E KASHTËS

të parin flamur e ngulni në zemrën time
të parin flamur pas besës

unë kam vetëm një zemër dhe një tokë

në tokë shkilni të gjithë me mëkatet
për zemër e pritni radhën

të dytin flamur e ngulni në maje të gjuhës
të dytin flamur pas gjakut

unë kam vetëm një gjuhë dhe një djep

në gjuhën time betohuni se jini vëllezër
e në djep betejë e madhe ju pret

të tretin flamur e ngulni në shpirtin tim
e hiqni vallen e shtogut

o unë kam një Kosovë dhe një flamur

në Kosovën time e hudhni farën 
e fluturën e keni flamur

të katërtin flamur e ngulni në maje të botës
e maja e botës është në kokën time

hej unë kam veç një kohë për betim

kokën time e shqelmoni lirisht si djallin
se betimi është ky që dhashë




ASGJË PUNA JOTE O ALI BINAKU

ti thoshe se toka do ta ndërrojë fytyrën
pasi të kalojë shiu me ushtritë e marra
e kalorësit të kthejnë në konaqe të bardha

ti thoshe he t’u thaftë goja

e në ballë të oxhakut luajnë shtrigat
e pjekin kafe për dorasët e verës
e fëmijët edhe lumit ia ndërrojnë kahjen
e qentë i lehin shiut e breshërit
e mali e shiti edhe atë hajdutin plak
e pleshtat e qëndisën edhe ylberin në gjoks
e ti thoshe
he t’u thaftë goja si rrasa në diell

asgjë puna jote o ali binaku
as e bijve e nipave as stërnipave të tu
se ara pa ujë e mallkoi edhe diellin
e rrugët s’po prekin gjunj mbi dhé
e megjet po tirren në futa të zeza
e pullazet janë të vetmit qefinë për ditët
e varret po heqin lule prej zemrave tona
e zanat po qëndisin shami të djegura
e ti thoshe
thoshe

heu prieçat e tua po i bajmë si flamur
dhe erë e rëndë po ngatërron në mjegull
o ali binaku ti njeri pa oxhak

se tani edhe minjtë po të luajnë në santraç
pra thoshe se toka do ta ndërrojë fytyrën
pasi të kalojë shiu i rëndë si vdekja
e kalorësit të kthejnë në konaqe të fjalës
e besa të shtrohet trojeve si flakë
po ti thoshe he t’u thaftë goja
e u bëfsh qyqe mali atje në maje
ku zemra s’prek e syrin e ndjell lakmia




DIÇKA SI TI

diçka si ti është edhe kjo letër 
e mund të shkarravis
cilindo fragment të jetës sime

ti vdekja ime e dashur
merre dorën time
e yjzit në qiell ndiqi si e marrë
o merre jetën time si çmendi

se diçka si ti është edhe kjo letër 
e mund të shkarravis 
cilëndo vdekje të jetës sime

Nga “Ditari i hajnit”, “Rilindja”, Prishtinë, 1971




ROMANELLA

hej e shtere detin e zi
romanella
kund s’lë akull pa shkri

romanella
t’u bë’sha kashtë n’flokë

e zgjove detin e vdekur njëherë
romanella
daulle për duart e kësaj bote

romanella
t’u bë’sha gjarpër n’shtrat

e ndoqe detin e kuq deri n’sytë tanë
romanella
mys që ngin botën vet’ e unët

romanella
t’u bë’sha vdekje pas dashurisë




KALLAISMA QIELLIN

kallaisma qiellin
se po ma lëshon pikën

kallaisma çadrën 
dielli po më shkrumon

kallaisma ballin
djersa po më krip

kallaisma syrin
të këndoj i verbër

kallaisma diellin
dua ‘i diell maxhup

o kallaisma qiellin
se po ma lëshon shiun

e sa herë bie shi
pastaj na nxin dielli

Nga “Romanella”, Botim i Autorit, Mitrovicë, 1974




TAN SALI

piu ujë me gjarpër
fjeti me zhapinj
shtatëdhjetë vjetët ia qepën kapakët e syve
për një sy gjumë më vonë

ushtria e tij
shiu era zjarri

kur ngjesh armë e akuj tan sali
e merr lemza malin
gokëson shkëmbi

fluturat e tij 
jetojnë shtatë ditë
ai shtatëdhjetë vjet

kur i mbyllen lulet tan salit
ndërron moti
edhe zogjtë heshtin para shiut

ai nuk e mat kohën 
ndaj i besoj asaj

oh tan sali
t a n  s a l i




THOTË MIRKU

mbi varrin tim mos mbani fjalim
ai nuk është varri im
lexoni poezi
varret nuk janë tonat
varre hapin ata që tjetër nuk dinë
në anën tjetër të kohës - nuk është çudi
me nga një jetë të mbërrijmë
mbi varrin tim mos mbani fjalim
lexoni poezi
ky nuk është varri im
mbi varrin tim mos mbani fjalim
lexoni poezi
u poqa disa herë
po digjem përsëri

Nga “Febris”, “Rilindja”, Prishtinë, 1975




RELATIVITETE

Nganjëherë 
më duket se kam ardhur në këtë botë
me një vete tjetër -
barrë të padukshme të gjykimit
t’i përkëdhel hijet;
nganjëherë
zë në thua në pjatën e parë
të fëmijërisë sime
e përplasem
për rrum një shekull
dhe pak më duket;
pastaj 
përfill baltën unë i zgjebosuri
s’e pranoj këmishën
barkcullake -
ngarend nëpër vjetët
hedh gurë
pa fshehur dorën:
qeshem si balta e lodhur nga hapat

nganjëherë
s’i përfill as çerdhet;
zogjtë lëshojnë kokën time
unë çmendem pas lodrave që s’i kam
dhe iki nga lëkura ime -
i sosur

(9.4.1967)




PESHORJA PËR KOHËN E SAKTË

Sa më e rëndë është dita
unë më i papeshë;
hiqem e përvëlohem -
mëngët i përvjel
t’i zbres asaj në qafë

sa më e rëndë është dita
nata vjen më e bardhë
zëri nis të shterojë
deri në fundin tim -
zbres
të ngjitem përpjetëzës së rrejshme
të lartësive sa thoi:
përsëri jam në fund
me përmbytjen në gjumë;
këmbadoras nisem
nëpër vijën e gjakut
deri në pafund:
kërkoj varrin tim
dhe një zot e di
a do të qesh
ose do ta pështyj;
hiqem e përvëlohem
mëngët i përvjel -
t’i mbetem ditës në qafë
e askund xhelati.
Nata vjen më bardhë

(1.10.1967)




DASHURI 

E gjeta veten e humbur një herë
në flokun tënd;
tani jam më i ri për një vdekje
po shoh verbët –
dhe shumë më mirë;
i gjeta puthjet që heshtja
i paska shndërruar në peshq
aqë sa edhe akuj
o dreq –
mes mishit e thoit
e gjeta varrin e premtimit:
dashuria s’ka sy
e ka shpëtim – 
midis mishit e ashtit
ose duhet përqafuar
fundin e këtij deti të marrë:
bima e dreqit

a të kthejmë në nismë
a të nisemi dikah tjetër
dikah që s’jemi dy
ose të vazhdojmë –
deri në fundin e lojës së vjetër 
një herë një




NUK KAM TITULL PËR TY

Nëse ma vononi pranverën
do të kallem flakë –
më
zi
se
Jan Pallahu;
nëse më vononi pranverën
kurrë më s’u sheh syri
stinë tjetër:
miqtë
e
mi 
të
mbetur

(Pranverë e shtatëdhjetë e treshit)




MIKUT PA EMËR

Jam bërë si kjo rrugë
që në gjethe zë pritën;
nesër mos më thuaj
më shitën stinët vetëm për lule o mik
i natë sime;
lulet s’patën as s’panë duar

ky lum do ta gjejë
detin e vet –
për vetëm një pikë ujë;
ky lum
është mallkuar;
të tillë jemi lum miku
mos ma shih për të madhe
s’e pranoj ndryshe –
s’jam refren i askujt ta them pa hile:
a s’ishte më mirë
mos të takoheshim atë ditë
që të mos shahemi pastaj
kur ndeshëm në urë

jam bërë si kjo rrugë
që në gjethe ia zë pritën vesës
për t’u venitur
e para
kaq shumë dua të tujgem

(15.12.1969)




EJA

Unë
përse paskam lindur –
se harrova
oh
ma sillni botën për ngushëllim
atëherë;
ose do të ju vërshej lumi

a ju thashë:
ma sillni botën për ngushëllim
sepse s’kam lodra;
mbase –
e kam pak kohë në vetullë
që bën ditën e natën
e syrit

e gjuha
ku është gjuha – 
pse s’flet goja
pse hesht;
goja ma ka ndryrë gjuhën
ah- 
t’ishte goja imja

(28.03.1971)




SHPATA

Ajo e ndau ndau në dysh botë time
unë as kal s’kam;
vallë –
për këtë pjerrtësi
a janë të domosdoshme katër këmbë

ajo erdh nga larg
e sharroi thellë thellë 
atje diku është fundi i dorës
dhe nisma e kokës;
atje është lulja
që nuk ҫel –
ajo erdh nga larg
e sharroi thellë thellë thellë

ajo ndau më dysh botën time
dhe më la pa mua:
a do të kem fuqi

ta provoj edhe një jetë sado të vogël
ose zotin gurë e kam zgjuar
ose
duhet të zbres në katër këmbë kafsheje
nga dy këmbë njeriu

(Data e parëndësishme)




VULLKANI 

kur flemë të gjithë
zgjohet më në fund
kur zgjohemi prej nesh –
ka ngelur vetëm ai
në gjumë;
ai ka zjarrin
ne kemi hirin

kur flemë të gjithë
ai hesht –
që t’i kopjojë ëndërrat tona
pastaj zgjohet me mëllef:
ai s’ka
as po as jo
zgjohet rrallë –

vdes shumë

ai s’ka komb
ai s’ka fe

ka besim
në vete

na ka ne:
a s’është shumë
plus-
ëndërrat tona




SKENDREBEU

Mbi gurë varresh
drekuan fëmijët e nënat
mblodhën thërmiat;
nga ҫefinët e bardhë
u ngritën lulet me pjesët tona
e të ditëve plagë –
deri te ashti i kërcyellit të kombit:
mëngjeset i fshinë sytë;
pagjumësia e shekujve
zu pritën në tehun e shpatës së tij
dhe të fjalës sime:
Skenderbeu –
erdh disa herë dhe shkoi përsëri
që të më vijë mbi kokën time
të qelbur të etur për vesën
dhe lulen e hirit
pa u vyshkur
nata e mbrëmshit në kujtimet e irnosura
e pastaj fëmijët me duar të nxira
do t’i shënjojnë gjinjtë e nënave
dhe thërmijat

(1968)




DITËT 

fundi i kësaj hapësire 
nuk është pleqëria
po thellësia e shikimit tim;
pleqëria –
qielli njëherë zbret
toka ngriet –
vetëm
gurët harrohen e dheu
përtypet:
thneglat i gëzon;

funi i kësaj hapësire
nuk është pleqëria
ajo vjen –

në katër këmbë e kemi vdekjen;
për jetë –
mjaftojnë dy duar
dhe një kokë e rëndë


(Shtator. 1971)

Nga “Kërkoj dënim me vdekje”, “Flaka e vëllazërimit”, Shkup, 1978

Kujtim Stojku - Balada e Selman Likës

Balada e Selman Likës është nga ato mijra balada që, përmes këngës dhe tingujve të çiftelisë ka arritur deri në ditët e sotme.Baladat shqiptare mendoj se janë të madhërishme,që nga Konstandini dhe Dhoqina e shumë e shumë të tjera që ruhen në thesarin e vyer të krijimtarisë popullore. Baladat kanë një përfundim të dhimbshëm, tragjik. Edhe balada e Selman Likës ka një përfundim të tillë.Ajo ka arritur deri më sot falë folkut të pakrahasueshëm shqiptar. Çiftelia dhe sharkia kanë qenë ato që e kanë transmetuar brez pas brezi këtë baladë. Nga gojdhënat dhe, tregimet e të moshuarve të cilët sot nuk jetojnë më,përveç këngës,unë kam pasur fatin ta dëgjoj vetë edhe nga gojët e tyre. Ko baladë është ngjizur në truallin gjeografik të qarkut Dibër dhe, kjo ka një përfundim jo të zakontë me të tjerat. Ndryshimi me baladat tjera se këtu kemi të bëjmë jo me vdekjen e një nuseje,të një fisi, apo shtëpie…por për çudi me vdekjen e dhëndurëve në ditën e dasmës ku ata prisnin të shijonin natën e parë të martesës me nuset e tyre,të mbuloheshin me çarçafët e bardhë duke ju gëzuar ëndrrave të dashurisë,në vend të këtyre çarçafëve ata u mbështollën me qefinin e bardhë…Mjaft tragjike….Përveç këngës, unë kam dëgjuar edhe rrëfimet e më të moshuarve, por sidomos të babait tim që ishte nip i kësaj dere ku u zhvillua kjo baladë dhe hodhi rrënjë. Gjatë periudhës së ndërtimit socialist, me sa di unë kjo këngë nuk u këndua asnjëherë zyrtarisht. Ajo këndohej nëpër dasma, në odat e burrave,gratë me dajret e tyre nisnin vallen. Por më e gjallë, dhe me nota të forta elegjiake ajo u ruajt në gjysëm truallin e mbetur jashte kufijëve të shtëtit amë, Kosovë, Dibër të Madhe, Shkup,etj. Kënga ka pësuar ndryshime,por në thelb ajo përmban të vërtetën e dhimshme që ka ndodhur në trojet tona…aty ku ajo u përkund qysh kur lindi e deri më sot. Këtu nuk mund të lë pa përmendur rapsodët e rrallë si Salih e Feriz Krasniqi,Agustin Uka, vëllezërit Ploka, Haxhi Maqellara etj. Këta rapsodë e ruajtën me zërin e tyre të gjallë, ashtu siç është zhvilluar ngjarja në ato kohë të zymta kur trolli Arbënor vunate nën thundrën e pushtimit të huaj. Kombi ynë i vogël, ivogël se e lanë të tjerët dhe, kushtet historike që u zhvilluan, nxorri figura të mëdha historike që tashmë dihen. Pas vdekjes së Skëndërbeut lufta e organizuar me strategji të mirfilltë ushtarake pushoi. Por ajo nuk pushoi në asnjë çast,ku çdo shkurre,shkëmb,kullë, u kthyen në instikame të vetmbrojtjes dhe të një lufte të pashembullt kundër hordhive të huaja që e kishin pushtuar atë,duke e kthyer këtë tokë në një vatër zjarri, dhe të pa sigurtë për çdo pushtues,duke bërë skrificën më sublime, deri në dhënien e jetës. Pra në këto kushte, lindi kjo baladë e veçantë në llojin e saj….
Selman Lika atë ditë pasi u ul në mbrëmbje në kullën e tij,ndezi çibukun me duhan të fortë me eshkë, kurdisi sahatin që embante për qafe me dy zinxhirë të artë, e pyti edhe njëherë të shoqen se mos kishin harruar ndonjë gjë,dhe më në fund thirri një nga nipërit e tij. Ai ishte një burrë shtatlartë, kësula e bardhë si dëborë mbi krye, brezi i kuq i mbështillte mesin,tirqit e bardha me gajtana të zinj anash, opingat prej lëkure,musteqet e dredhura dhe vetulla të trasha. Ai fliste rrallë, pasi e peshonte mendimin me veten e tij,rrallë diskutonte edhe me të shoqen,dhe si të thoshte vendimin e tij, nuk luante prej asaj që kishte thënë.Këtë herë me të shoqen diskutoi gjatë dhe, ja dëgjoi me kujdes çdo fjalë. Kjo ishte e rrallë për natyrën e tij,por këtë radhë ai duhej të lëshonte pe… Në fund të fundit fëmijët i kishte me të,kishin kaluar kushedi se sa halle sëbashku dhe kishin vënë tërë këtë pasuri. Nuk ishin pak, por rreth dy mijë kokë dhen që numëronte. Dhe këto ishin falë punës së tyre, përkushtimit me vetmohim në ato male ku gjysma e motit ishte dimër.E, prandaj ai me medjen e tij këtë radhë e dëgjoi të shoqen deri në fund.Nuk e kundërshtoi si herë të tjera duke u bërë zevzek,por i aprovoi që të gjitha. Ai kishte vendosur që të dy djemtë Ahmetin dhe Musain t’i martonte në një ditë.E para, sepse dhe në moshë nuk kishin diferencë të madhe,ata kishin një vit ndërmjet njëri tjetrit dhe, e dyta punët i kishin ecur aq mbarë sa nuk mund ta përshkruante dot. Nuset i kështe zënë sipas zakonit në familje të dëgjuara dhe, që ishin gjashtë orë larg me kalë nga shtëpia e tij.Pikërisht në këtë pikë të mendimeve të tij ai dërgoi të thëristë kumbarin. Ai erdhi menjëherë dhe, pasi i diskutuan me hollësi të gjitha gjërat vendoësën të nisnin dasmën. Kumbara ishte një burrë i urtë,ai kishte peshën më të madhe sipas zakonit. Pasi u vendos dita e dasmës,u thirrën të afërmit, pra gjithçka u vu në vijë,mbetej vetëm kjo punë të shkonte mbarë e bukur.Dhe s’kishte pse nuk shkonte!
Pasi u caktuan krushqit që do të shkonin të merrnin nusen,u muarën me disa punë më pak të rëndësishme. E para ishte të pregaditej buka për rreth njëqind krushqit që do të kishin rrugën e largët për të marrë nuset.Dasma filloi…oshëtima e lodrave dhe e cyrleve,era mishit të pjekur kalonin malet dhe përzihej me retë. Krushqit meqënse kishin rrugë të largët u ulën nëpër sofra për të ngrënë bukë para kohe.Krushqit ishin pjesa më e madhe të hypur nëpër kuaj, ku i kishin zbukuruar me lule të rralla bjeshkësh që lëshonin një erë të këndshme.Por dy kuaj të kuq,të shëndetshëm, dhe zbukuruar më së miri ishin caktuar për nuset që do të vinin. Ata u nsën mes një gëzimi të pamasë,lodrat bënin që edhe pishat kërcenin nën ritmin e tyre,hutat,një lloj arme që përdorej në atë kohë përhapnin përrreth flakë e erë baroti.Pasi u larguan krushqit për të marrë nuset,në kullën e Selamn Likës mbetën vetëm të moshuarat,fëmijët dhe, guzhinjerët që pregadisnin bukën. Ndër këta ishin edhe dy dhëndrat e rinj që martoheshin atë ditë.Ata ishin veshur me rrobat me të reja,me kësula,xhamadana, dhe tirqë të rinj. Sipër kullës, në një distancë prej katër-pesë kilometrash kishin stanet ku mrizonte bagëtia. Stina nuk na bëhet e qartë se cila mund të ketë qenë.Por sipas ngjarjes së treguar mendojmë se ka ndodhur në muajt e verës. Selmani,pasi u nisën krushqit thirri djemtë, pra dy dhëndurët, pranë tij.
- A keni ngrënë bukë – I pyeti ai ata.
- Po-iu përgjigjën ata kokë ulur.Ata nuk e vështronin të atin asnjëherë drejtë e në sy.
- Atëherë-tha ai-derisa të vijnë krushqit,o burra deri në stan t’u hedhim një sy bagëtive.Dhe pasi të mbaroni menjëherë të ktheheni këtu. Djemtë u nisën menjëherë.
Ata u nisën me hap të shpejtë. Por zëri vrazhdë i Selmanit nga pas i ndaloi.
-Po armët- tha ai-ku i keni? Ku niseni pa to? Hee qeshi nën mustaqe, që tani ua morën mendtë telat. Fjalën e kishte për nuset që me të vërtetë dy djemtë ëndërronin. Tela, Selmani u thoshte stolisjes që mbanin gratë,kurse për burrat ai ishte i palëkundur,ata duhej të kishin armë,dhe aroma e tyre duhej të ishte aromë baroti. Ata u kthyen menjëherë në kullë, hodhën hutat krahut dhe u nisën për në stan. Koha ishte e mjaftueshme që, ata të mbaronin punë me bagëtinë dhe të ktheheshin në kullë për të pritur bashkë me tjerët dasmorët.Kur arritën në stan,ata në fillimi i dhanë bagëtisë kripë dhe ujë. Pastaj prenë me kadha degë me gjethe dhe, ua hodhën bagëtive. Në këtë kohë u dëgjuan të lehurat e qenëve. E lehura e tyre nuk ishte si herë të tjera kur binte ujku për të rrëmbyer ndonjë berr, apo kur kalonte ariu. E lehura ishte e egër, dhe qentë hidheshin përpjetë me furi. Në këto kohë u dëgjua një krismë e thatë dhe,angullimat e qnit që po jpte shpirt. Po kështu ndodhi edhe me qnin e dytë. Dy dhëndurët hoqën menjëherë hutat prej krahut dhe hapën zjarr andej nga erdhën krismat. Por, ishte e kotë,trqind huta shkerpën menjëherë përreth stanit dhe të dy dhëndurët e rinj ranë të vdekur në tokë.Bagëtia blegërinte dhe, hidhej mbi gardhin e vathës së stanit.

Kënga thotë:

Selman Lika nën qepen
Trqind huta ranë ndër dhen…

Kur e mori vesh Selmani se çfarë kishte ndodhur, u bë bishë. Rrëmbeu përnjehërë hutën e varur në çardakun e kullës dhe, u nis menjëherë në drejtim të stanit.Të gjithë burrat e aftë për armë kishin shkuar krushq. Fill i vetëm u sul me furi përmes pishave dhe aheve. Në këto moment mendja filloi t’i punonte si sahat. Duke e njohur terrenin pëllmëmbë për pëllëmbë,ai deduktoi se kishte vetëm një rrugë ku mund të kalonin. Dhe kjo rrugë ishte gryka e zallit që edhe të shpëtonte me kthinat e përrenjëve dhe të gorreve, por ama nëse ishe më i shpejtë dhe u dilje mbi krye duke shfrytëzuar çdo shkëm dhe gurë,ajo ishte një aleate sa për njëmijë luftëtarë. Koha nuk priste. Slmani me hutë në dorë, shpejtoi dhe u preu rrugën e zbritjes tek shtegu. Krisi pushka.Ai çdo pishe, lis e ah, e ktheu në instikam. Ulërima e tij çante qiellin.Huta villte zjarr të pandërprerë.I gjithë vendi përreth u mbush me erë baroti. Çdo gjujatje e Selmanit ishte një kokë. Klithmat e tij tmerronte bashibozukët.Më së fundi me strategjinë e tij që i shkreptiti në mendje i futi në luginën e zallit.Tani i kishte në pëllëmbë të dorës. Huta e tij mbi ta bënte kërdinë. Ndërrimi i pozicioneve të njëpasnjëshme nuk i dha kohë armikut të kuptonte se sa forca ishin. Më në fund ai ia dha vrapit në panik. Selmani nga sipër sokëllinte si luan sa dhe gjethet e drurëve dridheshin . Huta e tij bënte kërdinë. Më në fund një plumb e goditi në krahun e majtë. Sytë iu mjegulluan. Por me dorën tjetër shtrëngoi armën dhe ashtu i përgjakur filloi të qëllonte duke sokollitur “prite more prite Selman Likën”. Kishin kaluar plot pesë orë.Krushqit pasi kishin marrë nusen po ktheheshin me këngë në gojë, shkrehnin pushkë,lodrat oshëtinin. Selmani u kthye ashtu i plagosur në stan. Aty,të dy djemtë e tij, Ahmeti dhe Musai kishin dhënë shpirt mbi armët. Pak më tutje gjendeshin të vrarë edhe dy qentë. Sytë iu përlotën. Ai nuk i njihte lotët,por këtë radhë ata e mposhtën.I ktheu xhenazet për së mbari, u mbylli sytë dhe përkrah u vuri pushkët. Paskësaj shkoi tek qentë, edhe ata i shtriu pranë njëri tjetrit dhe, disa pika lotë të nxehtë ranë mbi ta. Pastaj, vetëtëtimthi mori një një vragë të shkurtërdhe u doli para krushqëve. Krushku i parë, ishte një burrë i urtë dhe trim i bajrakut.Ai kur e pa të zotin e shtëpisë me armë në dorë dhe të përgjakur, zbriti menjëherë nga kali. Pasi bisedoi për pak çaste me Selaminin,urdhëroi që krushqit të uleshin për pushim,dhe zgjodhi dhjetë burra që ti shkonin pas. Kur shkuan në stan,pregaditën dy vigje ku vendosën dhëndurët e vrarë.Pasi varrosën qentë me nderime,burrat morën dy xhenazet dhe u bashkuan me krushqit.
Tashmë ishin afër kullës.Dhëndurët e vrarë i mbartnin përpara burrat krushq dhe, të tjerët bashkë me nuset vinin prapa. Kur u afruan afër shtëpisë, graria që kishte mbetur aty dhe, e shoqja e Selamnit nuk kishin marrë vesh asgjë për ngjarjen. Ndërkohë ardhja e krushqëve u vu re nga ata. Dy motrat e dhëndurëve morën dajret dhe, dukë u bërë zë edhe grave të tjera fillua t’u binin atyre dhe të këndonin:

Heej lumi na or lumi na
Na vinë nuset mbi kuaj të bardhë…

Por për çudi lodrat dhe cyrlet nuk po binin. Pushkët nuk po shtinin ashtu siç ishte zakoni. E shoqja e Selmanit vuri re se diçka nuk po shkonte….zemra sa s’po i shkallmonte kraharorin. O Zot, çfarë mund të kishte ndodhë?!...Ndërkohë krushqit u afruan tek shtegu i oborrit,dy xhenazet u prinin përpara dhe, të tjerët këta burra që brenin hekurin me dhëmbë vinin kokë ulër pas.Menjëherë u mor vesh tragjedia. Askush nuk mund të thoshte asnjë fjalë. Krushku i parë që në këto raste kishte të gjitha atributet heshtëte dhe, ishte i zi si nata. Selmani me një krah të lidhur dhe i gjakosur me krye varë ecte pas tij.Dasmorët në heshtje vepronin pa folur asnjë fjalë. Dhëndurët të kthyer në xhenaze i vendosën në odën e burrave. Kurse nuset e reja me duvak i futën në odat e tyre.Pasi u ulën të gjithë burrat në konak,sipas zakonit fjalën e kishte krushku i parë.Por ai më mirë kishte dash vdekjen se të ishte në këtë gjendje. Por çfarë mund të thoshte ai?Atëherë Selmani nxorri nga xhepi sahatin e argjendtë dhe e pa.Akrepat e tij shënonin gjashtë e tridhjetë pasdite.U ngrit si një mal dhe, me hapat e tij të mëdha u drejtua për nga oda e nuseve.Në fillim shkoi tek nusaj e Ahmetit se, ajo ishte më e madhja. Si zakon ishte që duvakun ua hiqte dhëndri. Dhe Selmani me një peshë sa një shkrep në shpirt u drejtua vetë tek ajo.Në atë kohë është vështirë të përshkruhen emocionet që kishte dhëndri që do t’i hqte duvakun nuses,dhe nusja që do të shihte për herë të parë dhëndrin. Selmani pasi shkoi pranë saj e zunë të dridhurat.Të tillë të dridhura ai nuk kishte kaluar asnjëherë.Ngriti dorën e tij,kapi cepin e duvakut dhe e zbuloi nusen.Nusja ishte e bukur si hëna.Vështrimi i tij përshkoi ballin e saj të lëmuar si kadife.Ajo sytë i mabnte të mbyllur. Me një zë që i dilte nga shpirti,plot pikëllim dhe vaj i foli:
- Bijë e babait - Pasi u mbush thellë me frymë vazhdoi:-Fale babain sot oj bijë,se unë nuk kam djalë për të hequr duvakun…Një ngashërim i brendëshëm iu mblodh gulç deri në grykë dhe, ai ishte gati të shpërthente në vaj. Por e përcolli poshtë dhe kontrolloi vetveten. Nusja hapi qepallat e saj si krah dallëndyshje,lëvizi buzët si luleshtrydhe dhe, me një zë të butë si kadife iu përgjigj:
- Qëndro baba….Unë jam nuse në kullën e Selman Likës dhe vetëm e vdekur dal këtej.Trimave që bien nga pushka nuk u ka hije vaji por kënga.Unë vërtetë nuk kam sot burrë të më heqë duvakun,por do të pres atë djalin tënd të vogël që akoma nuk i ka mbushur të shtatë vjetët…Selmani Lika u ndryshua përnjëherë.Nuk e kishte më atë gjendjen plot ankth të fillimit.Jo më kot miqësinë e ishte kërkuar nga derë e dëgjuar.Dhe nusja e re shkrepi një pushkë më të madhe se ai me të bijtë. E puthi në ballë,e bekoi dhe buzët e thara nën mustaqet e mëdha i qeshën. Po të njëjtën përgjigje i dha edhe nusja tjetër.Atëherë ai me kryet lart u fut në odën e burrave.Megjithëse ajo ishte e mbushur plot kishte një heshtje të rëndë,heshtje varri.Burrat rrinin me kryet varë dhe vetëm pinin duhan. Selmani mori fjalën:
- Burra - tha ai.Ngreni krenat se jemi mbledhë për dasëm.Apo jo o krushku i parë.Ty të takon ndera e zakoni ta çosh deri në fund këtë punë ashtu siç të ka hije sepse,e do nderi i kësaj kulle. Buka që është ba gati për dasëm është sot për ne një bukë morti.Të shtrohen sofrat dhe të hahet buka e mortjes. Pasi të varrosim xhenazet të kthemi të gjithë kështu siç jemi e të vazhdojmë dasmën. Unë sot kam rilindur edhe njëherë.
Pasi varrosën dhëndurët u kthyen përsëri në kullë dhe nisi dasma.Kjo ishte një dasmë e padëgjuar më parë.

- Kënga thotë:


Selman Lika nën qepen
Trqind huta ranë tek dhentë
Ranë tek dhentë e ranë tek dhitë
Vjen haberi se u vranë barnjtë
Prej barnijëve kush ka mbetë
Met Musaj me t’vëllanë e vet
Ju a merr hakun ai babai i vet
Se për nji ka me vra njëzetë
……………………………….
Selman Lika sheh sahatin
Kanë mbetë nuset pa heqë duvakun…

Kjo është një nga ato baladat shqiptare që na ka arritur deri më ditët tona. Ashtu siç e pata dëgjuar, dhe po ashtu siç thotë kënga u mundova ta paraqes para jush… Ajo zë vend ne thesaret e historisë dhe të folklorit tone të mrekullueshëm e të pasur me visare ari…

Liridona Shehu

Liridona Shehu u lind në fshatin Lukinaj, në trevën e Hasit të Prizrenit, në janar të vitit 1992. Mësimet e para të shkollës fillore i mori në fshatin e lindjes, ndërsa gjimnazin e mbaroi në Romajë. Sot Liridona studion Gjuhë Shqipe në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Prishtinës. Është studente e dhjetsheve. Vjershat e para yllka e poezisë i botoi në Revisën letrare ‘FID...ANI’, që kur ndiqte mësimet në nëntvjeçare. Derisa vijonte mësimet në gjimnazin „Gjon Buzuku“ në Romajë, Liridona botoi përmbledhjen e parë me poezi titulluar ‘ALFABET ZEMRE’. Ajo shumë e përkushtuar vazhdon studimet në vitin e dytë të Fakultetit të Filologjisë. Krahas studimeve Liridona me shumë pasion në vargjet e saj, vë dritë yjesh e bulëzim lulesh. Ditë e më tej bindem, që s’kam gabuar, kur e quajta ‘yllka e poezisë’.


KËNGA E ZEMRËS

Kaltërsinë e qiellit
Ia vesha trupit
Këmishë nate

Etjes i fala gurgullimën e përrenjëve
Zjarrmin e diellit mbolla
Gjymtyrëve të ngrira,
Qafore vara yjëzit e bukur.

Vesën e mëngjesit zgjodha
Vaskë për trupin tim…
Kaqurrelit i lidha lulet pranverore,
E gjethet zbukuruese

Hënës i vodha dritën,
Për hijeshi të fytyrës
Shpirtin ushqyer me zë bilbili
Këngë e zemrës sime

Ti dhe poezia jote
Melodi e dashurisë
Drithërimat e shpirtit
Tinguj të përjetësisë


BRISK E SHPATË

Kombinim jo i zakonshëm
Brisk-shpatë…

Shpatë, për të hapur vrimën
Brisk, për të depërtuar në të

Shpatë, e mprehtë sa shpirtmadhësia
Brisk, i pastërt si artdashuria

Shpatë, me ar e mbuluar
Brisk, prej argjendi ndërtuar.

Shpatë, me dekada në jetë-udhëtar
Brisk, këmbët tash ka nisur të marrë

Shpatë, një pedagog i mrekulluar
Brisk, një nxënës i përkushtuar.

Shpatë- një burrë i hollë
Brisk, një vashëz e njomë.

Shpatë-briskë
BRISK-SHPATË
Udhëtarë liridashës
Nisur drejtë një rruge të artë!


JAM HAJNESHË

Jam mjeshtër hajneshë,
S’më cyt ari, argjendi as vezullima
Vargu po, kënga, melodia…

Mbrëmë ia vodha këngën zogut
Dritën hënës, rrezen diellit
Bardhësinë borës, kaltërsinë qiellit.

Sonte vodha ngjyrat e ylberit
Aromën e trëndafilit, gjelbërimin e pyllit
Bukurinë e yllit.

Nesër mbrëma do të vjedh,
Majën e penës, vargun e poezisë,
Tangon e fundit, drithërimat e zemrës
Ëndrrën më të bukur, puthjen pulësimet…..!


PRUSH

Ngjitu
Andej kah s'ngjitet njeri
Zbrit pastaj
Ligji i Njutonit vlenë akoma
Shtype, ndrydhe, shtrydhe
Krejt përdridhe ...
Mos u mat me diellin
Ta xhelozon hapin
Hënës kurrë mos i beso më shumë se Asaj.
Papagajtë se kanë harraur zanatin
S'ka gjë...
Shkrimtarët i liruan pëllumbat
''n'postmodernizëm''
Zgjidhe gjuhën
Por mos fol
Veq shkruaj
E din Ti...
Kujto ''ai dashnori para teje s'qe bash i cmendur,
Ti je cmenduria e ketij dimri te zjarrtë''
Thoshte Ajo.
Hapëro kulmeve pa borë
Ndal!
Qitja tymin
Flakën vjell Ajo,
Ti prushi mbetesh
AI: Zhdukuuuu
Ajo: Plassss
Dhe plasen të dy nga çmenduria.


KOHË

Vjeshta ka zaptuar dyert e kameleonëve
T'ia qepte edhe gjuhën, hëmm...shpetim
Dita ma plasë shpirtin
Sa herë që gdhinë e nxirë nga tymrat e atyre
Veç nata hallin ma di
Sepse ia kurthon trurin të pagdhendurve.
Se nga ç'metal i kanë dhëmbët vallë
Aq thellë e kafshojnë bukurinë
Aq pamëshirshëm, aq.....
Shiu peshon mallin e përvëluar
Gjethet janë rënduar,
Sa e sa mëkate të verës kanë mbajtur mbi supe të shkretat.
Degët sikur s'pritojnë të rrijnë kryelartë e të zhveshura,
Po hiç s'ka faj vjeshta hiç
Duhet dënuar vera që i stolisë me lloj-lloj ngjyra.
E Ti Kohë, mos prito
Kur t'kalon kah dera e meitëve
Lëshoja bre një zë sa më stentorik se s'bëhet nami!
E di që po ta marrin hisen me letra t'vizatuara
Por t'paktën trego se po kollitesh akoma
T'njoh për burrneshë!

______________
Për"Ora shqiptare", Fehmi Berisha