Martin Camaj

Martin Camaj lindi në Temal të Dukagjinit më 21 korrik 1925. Ai mori edukatë klasike në Kolegjin Ksaverian të Shkodrës, të drejtuar nga etërit jezuitë. Mbas pak kohësh, për shkak të vendosjes së regjimit komunist në Shqipëri, Camaj do të arratiset nga vendi për në Jugosllavi, ku ia del të regjistrohet si student në Universitetin e Beogradit. Atje mësoi italianistikë, romanistikë, teori letërsie, gjuhë klasike dhe sllavistikë, një botë e re kjo për një intelektual si ai, të edukuar në Shkodër. Largohet nga Jugosllavia në verën e vitit 1956. Shkon në Romë, ku studion sërish dhe doktorohet. Në Romë ndjek rrethet letrare të këtij qyteti, ku njihet edhe me autorët emigrantë nga vende të ndryshme lindore, rusë, rumunë dhe sidomos me poetë balltikë. Ishin të gjithë anëtarë të një PEN-klubi me qendër në Londër. Atje nën kujdesin e Koliqit bëhet kryeredaktor i revistës "Shejzat" (1957-1975) dhe studion së afërmi botën arbëreshe. Më 1961 transferohet në Mynih (Gjermani), ku specializohet përfundimisht në gjuhësinë shqipe, duke mos u shkëputur nga letërsia. Camaj u bë profesor i gjuhës dhe i letërsisë shqiptare në Universitetin e Mynihut dhe mbeti atje gjithë jetën, deri sa vdiq, më 1992. Kontakti me kulturat e ndryshme perëndimore, njohja e poezisë moderne të poetëve më të njohur botërorë (Camaj ishte njohës i shumë gjuhëve të huaja), ndikuan në formimin e tij kulturor, ndërsa vepra e tij, qoftë në prozë apo në poezi mbështetet tërësisht në gjuhën shqipe dhe si përmbajtje i ka rrënjët në kulturën shqiptare, sidomos në mitin e trashëguar. "Prandaj nuk është e rastit që Camaj zgjodhi për të banuar një vend të shkëlqyer, me atmosferë disi të paqme e të virgjër shtëpijake, si alpet e Bavarisë, që çdo çast i kujtonin malet e thepisura të vendlindjes, ku nuk mund të kthehej kurrë", shkruan studjuesi i njohur Robert Elsie. Në të njëjtën kohë Camaj është edhe një ndër albanologët më të shquar, kryesisht me punimet e tij mbi gjuhën shqipe, historinë dhe të sotmen e saj. Ndër studimet kryesore mund të përmenden: Meshari i Gjon Buzukut, Romë 1960; Tekst mësimor i gjuhës shqipe, Wiesbaden 1969; E folmja shqipe në provincën e Avelinos, Firence 1971; Gramatika shqipe, Wiesbaden 1984; si dhe antologjinë Përralla shqiptare, Düsseldorf 1974.

 

 

 

LENI LUMEJT

 

Leni lumejt te derdhen te gjithe ne Adrie

dhe ne detin Jon

e rrezja te lodroje me vale

per kenaqje te zemres e te mendes sone.

Vashat t'i lagun kambet n'uje

para syve tone te qarte.

 

Ngjyra e grunit dhe e ullinit

t'u shihet ne faqe e ne bebezat e synit

dhe kulmi i shpise te jete bungu

e pragu guri.

 

Kur te ulen valet

fryma jone do te matet

me gjansine e detit: atehere

do te pushojme

te kambet e bjeshkve te bardha.

 

 

MIMOZAT

 

Simjet per te paren here

mimozat ne doren e nji vashe i pashe

qetsisht tue marrun fryme si ne dege.

 

Mimozat erdhen tue pru me vehte

ngjyren e ditve te blera,

afshin e zemrave qe rriten nga nji fije

per dite, pershperitjet e egra e te lehta

te atyne qe shkelen ne prakun e jetes

me kambe te dyshimta, me frige.

Me duer tona te vrashta,

te zanuna me sende tjera,

s'kemi si me u perkite

dhe aroma juej humb ne eren e luleve

te mbytuna ne parzmet e grave vjeshtore.

Lule mimozash, bartse kujtimesh,

mes stinve e te pa stine

na s'kthejme kurr ma te ju.

 

Simjet per te paren here

mimozat ne doren e nji vashe i pashe

qetsisht tue marrun fryme si ne dege.

 

 

ELEGJI E PARË

 

Ku kam me qenë i këputun

nga mundi i vjetve të rrëpita sa 'i shkamb,

mos të vijë keq ty, Taze, për mue

të shtrimë mbi drrasat e vdekjes,

kingj i gatuem për flije.

Leni plakat të qajnë mbi mue at ditë

për njerzit e vet, vdekë qysh kur.

 

Edhe një amanet, moj grue:

kur vdiq im atë, premë dy qe

me ngimun të unshmit e thneglat e lamit

me grimca buke.

Por unë do të vdes mes njerzve gjithmonë

të ngishëm,

prandej ndër drekët e mija qitni

vetëm kafe të idhta.

 

 

MOSHA E QENIT APO DITËLINDJA

 

Kremtuem gjith natën i ri e i vjetër kohën

që vdiq e vrame në mue.

E thanë: askush s'do të lypi gjak

për të.

 

Ajo nuk ishte festë, por drekë!

 

Në mëngjes mbas dere qentë

me sy keqardhës e të butë

nuk pritshin eshtna, por mue

me u nisë me ta shtigjeve bri lumit

teposhtë.

 

 

MBRAMJA ASHTË LARG

 

Mbramja ashtë larg

e ti je atje mbi kodër të blerueme

ku gurzit që bashin zhurmë

i përpiu dheu.

 

Ti je atje me të bijën e heshtjes

e me shoqe tjera e mendon për mue.

Unë jam në detin e tingujve

 

e ndër gjujt e mij ndieva

peshen e tramit tue u ndalue me turr.

Mandej i lëshova vendin një të vjetri

e mes tallazit të krahve thashë:

mbramja ashtë larg e ti andej lumit.

 

Heshtja prek qiellin me dorë

E ti atje mbi kodër të blerueme

njeh gjurmët e diellit npër qiell.

 

 

LULE

 

Sonte më lajmëruen se ka vdekë një njeri

Prandej jam i trishtueshëm, Lule.

 

Dashunia ashtë e vetmja shtyllë guri

Kur andej gardhit fluturojnë

Shëgjetat e akullit.

 

Dy zemra bashkë janë ma rrufeprojse

Se dy shpata tu për tu

Me teha përjashta

Ideja e sosjes, Lule,

kur je ti pranë ik si shpend i egër

andej kah vjen terri.

 

 

DREKË MALSORE

 

Sot ashtë marrë një gjak.

Dy plumba lëshuen përdhe një burrë.

Sot ashtë marrë një gjak.

 

Nën tunin e spatës

Pëlset rrashta e kaut te prroni.

(Drekë të mëdha po bahen sot!)

 

Sot ashtë marrë një gjak.

 

Gjama e burrave tërbueshëm

Përzihet me erën e mishit ndër zjarme.

E gjethi i Vjeshtës bie i djegun mbi kapuçat e bardhë

Ndë tryeza, jashtë

 

Natë. Në vorrezat mbi kodër

Tokë e re, hanë e re.

Ujqit janë ulë prej malesh

E pijnë gjak në përrue.

 

 

FILL I GJETUN

 

Natën që shkoi u fikën dritat e mbeti

qyteti në terr deri n'agim.

 

Amvisat kërkuen llampat vojguri

e s'i gjetën në terr.

 

Në nadje ra dielli e zbeu

faqet e rrokaqiellëve.

 

Në nadje vrejta rrethin e andrrave

në truell

e gjeta fillin e tretun

në pikën e ndaljes së dritës.

 

 

ATY SI TASH PARA SE ME ARDHË FISET

 

Aty si tash para se me ardhë fiset

Ishe

Me tambël në plasaritjen e currave

e me themele në ujin e njelmë.

Të dhanë vetëm një emën: Shkodra.

E të thirrën qytet me kunora

E të hodhën përkrye gur e hekurat e para.

 

U zgjove e përgjakun sa herë

E u kqyre në pasqyrën tande.

Me emën grueje u lave ndër ujna

T'lumenjve dhe ndeje me petka të reja

Në shkamb

E ndritun ballë diellit mbi fusha.

 

 

GJARPRI E GRUEJA

 

Ajo mbramë harroi trupin e vet

Zbuluet

E në mëngjes e gjeti pikturë të varun

Në murin e gjanë dhetë pashë:

E kqyri dhe e kqyri e u zhduk.

 

Petkat e saj teren buzë detit

Me këmishën e gjarpnit mbi gurë.

Shtërpia tha se vjen prap,ajo, po

Deri mbasdite.

 

Mbasdite vonë, gjarpni i rrejtun

Doli prej nëngurit

E iu zgërdhesh vetmisë ndërsy,

Veshi këmishën e vjetër e shkoi

Me fjetë

 

 

MOTIV ARBËRESH

 

Në driza janë gjarpij't e zez

E ti je e xhveshun nën diell.

Në driza janë gjarpijtë e zez

E rrijnë buzë në buzë,

E rrijnë buzë më buzë,

E jeta e tyne ashtë e bardhë,

E bardhë e bardhë nën diell,

E jeta e bardhë e bardhë,

Nën diell e bardhë, e bardhë.

 

Mjaltëzat lagin me mjaltë

Gurzit e prrojeve të thata.

 

 

RETË E OQEANIT

 

Eci krahas me to

Nëpër ditën e gjatë.

Aty ku vete

Asht skaji i kohës së matun

Me rrahje zemre milionësh

Në kërkim të nji emni.

 

Retë me rrajë thella në det

Rriten e bahen lisa:

Ndër gryckat e tyne fantazma

Konkisdadorësh

Vjelin pemë.

 

 

FUQIA E KONËS

 

Ngjyra e verdhë e fletëve

Shkurtoi dritën në faqe të veta

E të katundit jugor mbi kodrinën

Bote së kuqe.

 

Para derës rrin Kona

Me barrën e randë në gji,

Dashunon rrezet e pemëve të vokta

 

Në kanistër

Para burrit kalamendë gjumi.

 

Tjerr Kona në furkë:

Ngrohtësia e pejve të leshtë shpërtheu

Prej gishtavet

E lëvizja e fëmijës në parzëm

E dridhi në kënaqje të paskaj

 

 

MOTIV I VJETËR NË KTHIM

 

Shtatë vasha u çuen peshë

Kur ngjyra e korbit fluturoi

Përmbi shtyllën e jetës:

Sqepi i dukej i verdhë, gati i bardhë

Mes pendlave të zeza.

 

Shtatë vasha u quen peshë

E u turrën vrap me funda

Në duer sa qethi mbas korbave

E vetëm me za i tretën si plafa të murmë

Nën karmat e vendit tim.

 

Po s'erdhët ju, vasha,

Kur të zbardhen pusat e ujit

Në lumë përpara agimit,

Ngurzohen edhe duert e foshnjeve

Në palare.

 

 

HOQA FLETËN E LIBRIT TË PARË

 

Hoqa fletën e librit të parë

Prej faqes sime dhe mbetën fjalë të paemën.

 

Dola jashtë e ndeja në shqimthin e derës

Dhe vrejta fiqtë e hindit me ferra

Në vjeshtën time.

 

Shpirtënt e rinisë larg korpit endeshin

Me fleta gjethi pa pushini shullajave.

____________________

Burimi: Revista ADMET